Kghani Bewazi?
Kghani iphaphirasi beyisetjenziselwa ukwakha isikepe ngeenkhathi zeBhayibheli?
Isitjalo sephaphirasi
KUYAZIWA ukuthi iphaphirasi beyisetjenziselwa ukutlola ngeenkhathi zakade eGibhide. AmaGirigi namaRoma nawo bewatlolela kiyo iphaphirasi. * Abasibanengi abantu abazi ukuthi iphaphirasi beyingasetjenziselwa ukutlola kwaphela kodwana nokwenza isikepe.
Imihlobo emibili yeenkepe ezenziwe ngephaphirasi efumaneka emathuneni weGibhide
Eminyakeni ema-2 500 eyadlulako, umphorofidi u-Isaya watlola wathi ‘enarheni eneenkepe ezineenseyila ngaphetjheya kwemilambo yeKutjhe’ yathumela “abazenda ngeNayili ngeenthayamanzi zephaphirasi emanzini.” Ngokukhamba kwesikhathi umphorofidi uJeremiya wabikezela ukuthi ngesikhathi idorobho leBhabhiloni lizokuhlaselwa Mamede namaPheresiya, bazokutjhisa “umgaba emlanjeni” weBhabhiloni ukwenzela bona bangabaleki.—Isa. 18:1, 2; Jor. 51:32.
IBhayibheli laphefumulelwa nguZimu, yeke akubarari abafundi balo ukuthi ama-akhiyologi afumene ukuthi iphaphirasi beyisetjenziselwa ukwakha iinkepe ngeenkhathi zeBhayibheli. (2 Thim. 3:16) Khuyini efunyenweko? Ama-akhiyologi afumene imininingwana nobufakazi, ababufumene ngephaphirasi eGibhide.
IINKEPE ZEPHAPHIRASI BEZENZIWA NJANI?
Emathuneni nemabodeni weGibhide bekunemigwalo etjengisa ukuthi abantu bebayivuna njani iphaphirasi bona benze iinkepe ngayo. Amadoda bewasika iziqu zephaphirasi azibophe ndawonye zibe yinyanda, bese azihlanganisa zoke ndawonye. Iphaphirasi inesiqu esinguncantathu. Yeke nazibotjhelwe ndawonye zaqiniswa, isiqweso siyaqina, sibe yinyanda eqinileko. Ngokwencwadi ethi, A Companion to Ancient Egypt, iinkepe ezenziwe ngephaphirasi bezingaba silinganiso esiyi-17m ubude, lokho bekwenza bona ikghone ukuthwala izinto zayo zokugwedla ezingaba yi-10 namkha yi-12 ehlangothini ngalinye.
Imigwalo yeGibhide iveza indlela okwakhiwe ngayo iinkepe ngephaphirasi
KUBAYINI ABAKHI BEENKEPE BEBASEBENZISA IPHAPHIRASI?
Iphaphirasi beyifumaneka emRhobeni weNayili. Ngaphezu kwalokho, bekubulula khulu ukwenza iinkepe ngephaphirasi. Ngitjho nanyana isikhuni bekungiso esiveleleko ekwenzeni iinkepe ezikulu, kubonakala kwanga abathiyi beemfesi nabazumi bebasebenzisa khulu iphaphirasi ukwenza iinkepe ezincani.
Iinkepe zephaphirasi yekadeni bezihlala isikhathi eside zingonakali. Ngokwalokho okutjhiwo mtloli omGirigi u-Plutarch, owaphila hlangana nekhulu lokuthoma nelesibili CE., izinto zokusiza umuntu akhambe ngemanzini ezenziwe ngephaphirasi bebasajayelene nazo.
^ isig. 3 Iphaphirasi ikhula kuhle emdzweleni nemanzini akhamba kabuthaka. Umuthi wayo ungakhula ufikelele ku-5m ubude begodu isiqu sakhona sibe yi-15cm.
