Mutu 2
Baibolo—Ni Buku Yofumila kwa Mulungu
1, 2. Ndaŵa yanji tulaŵila kuti Baibolo ni mphaso iweme ngako yofumila kwa Mulungu?
KANSI mwewo mukumvwa tyani muyanu akakupasani mphaso? Mungakondwele ngako payakine mungaiseguliletu nthawe yamene iyo. Mphaso yamene iyo ingakuyavyeni kuziŵa kuti muyanu wamene uyo okuganizilani chendi. Ndipo mumutembeja chifukwa cha mphaso yamene iyo.
2 Baibolo ni mphaso yofumila kwa Mulungu. Buku yamene iyi ingakuyavyeni kuziŵa vinthu vamene mungavikwanishe lini kuviziŵa paliye Baibolo. Mwachisanzo, yutiuja kuti Mulungu elenga kululu, chalo komasoti mwanalume na mwanakazi oyambilila. Yutiujasoti mfundo zamene zingatiyavye tikakumana na mavuto. Baibolo yufotokoza mwamene Mulungu mwati azakwanishile cholinga chake chowamyasoti chino chalo kuti chiŵe chiweme. Vamene ivi vuwoneshelatu kuti Baibolo ni mphaso iweme ngako!
3. Kansi kuphunzila Baibolo kungakuyavyeni kuziŵa chinji?
3 Kuphunzila Baibolo kungakuyavyeni kuziŵa kuti Mulungu ofuna kuti munkhale naye paushamwali. Mukophunzila vinyinji vokhuza Mulungu, ushamwali wanu na yove unkhale wotang’a.
4. Ndaŵa yanji muchita chidwi na Baibolo?
4 Baibolo imasuliliwa m’vilaŵilo pafupi-fupi 2.600, ndipo Mabaibolo mabiliyoni anyinji opangiwa. Ŵanthu opitilila 90 pa 100 aliwonse pano pa chalo angakwanishe kuŵelenga Baibolo m’chilaŵilo chawo. Komasoti, wiki iliyonse ŵanthu opitilila 1 miliyoni okwanisha kuifwana Baibolo. Wamene uyu ni umboni wakuti paliyesoti buku iyakine yulingana na Baibolo!
5. Ndaŵa yanji tulaŵila kuti Baibolo ‘iwujiliwa na Mulungu’?
5 Baibolo ‘iwujiliwa na Mulungu.’ (Ŵelengani 2 Timoteyo 3:16.) Koma ŵanthu ayakine oganiza kuti: ‘Baibolo ilembewa na ŵanthu, lomba vingakwanishike tyani kunkhala yofumila kwa Mulungu?’ Baibolo yuyankha kuti: ‘Ŵanthu elaŵila mawu ofumila kwa Mulungu mosogolelewa [olo, mochitishiwa] na nzimu utuŵa.’ (2 Petulo 1:21) Vichitika polemba Baibolo vulingana na mwavunkhalila keno ambuya asenga nzikulu wawo kuti aŵalembele kalata. Kansi pamene apa tingalaŵile kuti kalata yamene iyo ni yaŵani? Kalata yamene iyo niya ambuya osati nzikulu wawo. N’chimozi-mozi na Baibolo, Mulungu niye elemba Baibolo, osati ŵanthu ŵechituma kuti alembe. Mulungu niye eŵasogolela ŵanthu amene awo kuti alembe maganizo ŵake. Tetyo Baibolo ni ‘mawu a Mulungu.’—1 Atesalonika 2:13; onani Mawu Akumapeto 2.
The Baibulo la Dziko Latsopano la Malemba Opatulika yupezeka m’vilaŵilo vinyinji
NKHANI ZA M’BAIBOLO N’ZACHENDI
6, 7. Ndaŵa yanji tingalaŵile kuti nkhani za m’Baibolo n’zokatijana?
6 Ntchito yolemba Baibolo itola vyaka vopitilila 1.600. Ŵanthu etumiwa kuti alembe Baibolo enkhala na moyo panthawe zosiyana-siyana. Ayakine mwa ŵanthu amene awo enze ophunzila koma ayakine enze osaphunzila. Mwachisanzo, muyakine enze dokota. Ayakine enze alimi, opaya somba, achiŵeta, aneneli, oweluza komasoti mafumu. Olo kuti Baibolo ilembewa na ŵanthu osiyana-siyana, mfundo zake zonse n’zokatijana. Machapitala onse am’Baibolo oshushana lini. *
7 Machapitala oyambilila am’Baibolo ofotokoza mwechiyambila mavuto, koma machapitala osilijila otiuja kuti Mulungu azasilijiletu mavuto onse nowamya chalo kunkhala paladaiso. Baibolo yufotokoza nkhani zamene zachitika vyaka masauzande anyinji soti nkhani zamene izi zuwonesha kuti nthawe zonse Mulungu okwanilisha cholinga chake.
8. Kansi ni visanzo votyani vuwonesha kuti vayunena Baibolo n’vachendi pa nkhani za sayansi?
8 Baibolo iliyelembewe na cholinga chakuti ikophunzisa ŵanthu mfundo zasayansi olo kuti ikokatishiliwa ntchito pophunzisa ŵana asikulu, koma ikofotokoza nkhani zasayansi nthawe zonse yunena vachendi. Umu niye mwayufunikila kunkhalila buku yofumila kwa Mulungu. Mwachisanzo, m’buku ya Levitiko muli malangizo ŵechipeleka Mulungu kwa Aisiraeli, amene enzeŵayavya kuti matenda osati akofalikila. Malangizo amene aŵa elembewa kale-kale, pa nthawe yamene iyo ŵanthu enze akaliye ziŵa kuti pali tudoyo twamene tuyambisha matenda. Baibolo yunenasoti vachendi kuti chalo chonse chili mmalele. (Yobu 26:7) Baibolo yenze inena kale kuti chino chalo n’chowulungana koma ŵanthu anyinji enzeganiza kuti n’chotambalala.—Yesaya 40:22.
9. Kansi tingaphuzile chinji pa vechichita elemba Baibolo pofotokoza vinthu mwachilungamo?
9 Baibolo yufotokozasoti mwachilungamo za mbili yakale. Koma mabuku anyinji akofotokoza mbili yakale okhala lini odalilika, chifukwa chakuti olemba nkhani olemba lini vachendi veka-veka. Mwachisanzo, ove nthawe zinyinji olemba lini keno ntundu wawo wapambaniwa kunkhondo. Koma elemba Baibolo enzelemba vachendi olo vokhuza kupambaniwa kwa ntundu wawo a Isiraeli. Komasoti ove enzelemba vinthu vilivonse vechiphoniya. Mwachisanzo, m’buku ya Numeri, Mose efotokoza za vinthu vechiphoniya yove vamene vichitisha kuti Mulungu amukalipile navo. (Numeri 20:2-12) Tetyo kulaŵila mwachilungamo kwechichita elemba Baibolo kutiwonesha kuti ni buku yofumila chendi kwa Mulungu ndipo tufunikila kuikhulupilila.
M’BAIBOLO MULI MALANGIZO OYAVYA NGAKO
10. Ndaŵa yanji malangizo a m’Baibolo oyavya ngako masiku ŵano?
10 Baibolo ‘iwujiliwa na Mulungu soti ni yopindulisha pa kuphunzisa, kuzula na kuyondolola vinthu.’ (2 Timoteyo 3:16) Malangizo am’Baibolo oyavya ngako masiku ŵano. Ivi vili tetyo chifukwa chakuti Yehova niye etilenga soti otiziŵa luweme mwatuganizila komasoti mwatumvwila. Yove otiziŵa luweme ngako kupambana mwatuliziŵila seka soti ofuna kuti tikonkhala okondwela. Oziŵasoti vinthu vamene vingatiyavye komasoti viipa vatisafunikila kuchita.
11, 12. (a) Kansi m’machapitala 5 mpaka 7 cha buku ya Mateyu, muli malangizo aweme otyani ŵechifotokoza Yesu? (b) Kansi mfundo za m’Baibolo zingakuyavyenisoti pa nkhani zotyani?
11 M’machapitala 5 mpaka 7 cha buku ya Mateyu, muli malangizo aweme ngako ŵechipeleka Yesu olaŵila za mwatingankhalile okondwela, mwatingasilijile kusamvwana, mwatingapemphelele komasoti mwatingankhalile na maganizo aweme pa nkhani ya ndalama. Olo kuti malangizo amene aŵa epelekewa vyaka 2.000 vapita, akali na mphamvu komasoti oyavya mpaka lomba.
12 M’Baibolo muli malangizo a Yehova amene angatiyavye kunkhala na banja iweme, kunkhala otang’a pantchito komasoti kunkhala mwantendele na ŵanthu ayakine. Mfundo za m’Baibolo zutiyavya nthawe zonse, viliye kanthu kuti nise ŵani, tunkhala kuni olo nimavuto otyani ŵatingakumane nawo.—Ŵelengani Yesaya 48:17; onani Mawu Akumapeto 3.
MAULOSI A M’BAIBOLO NI ODALILIKA
Wolemba Baibolo Yesaya, elaŵila za kuwonongewa kwa tauni ya Babulo
13. Kansi Yesaya elaŵililatu kuti n’chinji chiti chizachitikile tauni ya Babulo?
13 Maulosi anyinji a m’Baibolo ekwanilishiwa kale. Mwachisanzo, Yesaya elaŵililatu kuti tauni ya Babulo izawonongewe. (Yesaya 13:19) Yove efotokoza luweme ngako mwaikuti izawonongelewe tauni yamene iyo. Tauni ya Babulo yenze yotetezeka chifukwa chakuti yenze na mpanda na viseko vikulu-vikulu komasoti yenzezengulukiwe na mmana ukulu. KomaYesaya elaŵililatu kuti manzi a mmana wamene uyo azapunguke komasoti viseko va tauni yamene iyo vizasiiwe vozulula ndipo owukila azalonde tauni yamene iyo paliye kumenya nkhondo. Yesaya enze elaililatusoti kuti munthu wamene ati azagonjese tauni yamene iyo ni Koresi.—Ŵelengani Yesaya 44:27–45:2; onani Mawu Akumapeto 4.
14, 15. Kansi ulosi wechilaŵila Yesaya wikwanilishiwa tyani?
14 Pevisila vyaka 200 kufumila pewilembewa ulosi wamene uyu, masodja echizafwika chendi kuti awukile tauni ya Babulo. Kansi msogoleli ŵawo enze ŵani? Enze Koresi mfumu ya Perisiya monga ni mwewinenela wala ulosi. Pamene apo vinthu vonse venze mmalo mwake kuti wala ulosi ukwanilishiwe.
15 Usiku wechiukila tauni yamene iyo, Ababulo enze pa phwando. Ove enzewona kuti ni otetezeka chifukwa tauni yawo yenze yozengulukiwa na mpanda ukulu ngako komasoti na mmana. Koma Koresi na masodja ŵake ekumba chinkolo nopatusha manzi a mmana wamene uyo. Mu mmana wamene uyo manzi epunguka mpaka masodja Aperisiya ekwanisha kutauka. Koma kansi masodja amene awo sembe eloŵa tyani mu mpanda watauni yamene iyo? Monga mwewilaŵilila ulosi, viseko va tauni yamene iyo enze evisiya vozulula, pamene apo ŵala masodja eloŵa nolonda tauni yamene iyo paliye kumenya nkhondo.
16. (a) Kansi Yesaya elaŵililatusoti votyani vokhuza tauni ya Babulo? (b) Kansi tuziŵa tyani kuti vechilaŵila Yesaya vikwanilishiwa chendi?
16 Yesaya enze elaŵililatusoti kuti m’Babulo muzankhalelinisoti munthu aliyense. Yove elemba kuti: ‘M’Babulo muzankhalelinisoti ŵanthu, ndipo yove azankhalepolinisoti [olo, kuti muzaŵeve malo onkhala] mpaka kumibadwo-mibadwo.’ (Yesaya 13:20) Kansi vamene ivi vikwanilishiwa? Ee. Pa malo peyenze tauni ya Babulo, pali nsenga wa makilomita pafupi-fupi 80 kum’mwela kwa tauni ya Baghdad ku Iraq, kuli matongwe ŵeka-ŵeka. Mpaka lombateti pamalo amene aŵa ponkhala lini munthu aliyense. Yehova epyelelatu tauni ya Babulo na ‘chisankhu chachiwonongeko.’—Yesaya 14:22, 23. *
Matongwe a Babulo
17. Ndaŵa yanji tufunika kukhulupilila vinthu vonse vechitilonjeza Mulungu?
17 Mfundo yakuti maulosi anyinji a m’Baibolo ekwanilishiwa yutiyavya kukhulupilila kuti veilonjeza Baibolo vizachitike chendi. Tukaikila lini kuti Yehova azakwanilishe lonjezo yake yowamyasoti chalo kuti chinkhale paladaiso. (Ŵelengani Numeri 23:19.) Tulindilila ‘Moyo wosasila, wamene Mulungu wamene angatalelini wenye, wechilonjeza kale-kale.’—Tito 1:2. *
BAIBOLO INGAKUYAVYENI KUCHINJA MOYO WANU
18. Kansi Paulo efotokoza chinji polaŵila za ‘mawu a Mulungu’?
18 Taphunzila kuti paliye buku iliyonse yamene ingalingane na Baibolo. Mfundo zake n’zokatijana, ndipo ikofotokoza nkhani zasayansi olo mbili yakale, nthawe zonse yunena vachendi. Yove ili na malangizo aweme komasoti maulosi ekwanilishiwa kale. Koma ni ivilini veka. Ntumwi Paulo elemba kuti: ‘Mawu a Mulungu na moyo komasoti na mphamvu.’ Kansi vameneivi vutanthauza chinji?—Ŵelengani Aheberi 4:12.
19, 20. (a) Kansi Baibolo ingakuyavyeni tyani kuziŵa mwamulili? (b) Kansi mungawoneshe tyani kuti mutembeja mphaso ya Baibolo?
19 Baibolo ingakuyavyeni kuchinja moyo wanu. Ingakwanishe kukuyayvani kuziŵa kuti nimwe munthu wotyani. Ingakuyavyenisoti kuziŵa mwamuganizila komasoti vili muntima mwanu. Mwachisanzo, payakine tingalaŵile kuti tumukonda Mulungu. Koma kuti tiwoneshe kuti tumukonda chendi, tufunika kuchita vayunena Baibolo.
20 Baibolo ni buku yofumila chendi kwa Mulungu, soti yove ofuna kuti mukoiŵelenga, kuiphunzila komasoti kuikonda. Tetyo mufunika kutembeja mphaso yamene iyi soti osaleka kuiphunzila Baibolo. Mukachita tetyo mumvwishe luweme cholinga cha Mulungu chokhuza ŵanthu. M’mutu wokonkhapo, tizaphunzile vinthu vinyinji vokhuza cholinga chamene ichi.
^ ndi. 6 Wanthu ayakine olaŵila kuti mfundo za m’Baibolo zushushana, koma wamene uyu ni wenye. Onani mutu 7 m’buku yakuti Baibulo—Kodi Ndilo Mawu a Mulungu Kapena a Munthu? yofalisiwa na Mboni za Yehova.
^ ndi. 16 Kuti mumvwe vinyinji vokhuza maulosi a m’Baibolo, onani pedji 27-29 m’kabuku kakuti Buku la Anthu Onse, kofalisiwa na Mboni za Yehova.
^ ndi. 17 Kuwonongewa kwa Babulo ni chimozi mwa visanzo vamaulosi a m’Baibolo amene ekwanilishiwa kale. Kuti mumvwe za maulosi olaŵila za Yesu Khilisitu, onani Mawu Akumapeto 5.
