Zina ya Mulungu ni Yehova ndipo yutanthauza “kuti Yove angakwanilishe lonjezo iliyonse komasoti angakwanilishe cholinga chilichonse changankhale nacho.” Yehova ni Mulungu Wamphamvuzonse, ndipo niye elenga vinthu vonse. Yove ali na mphamvu yokwanisha kuchita chilichonse chakufuna.

Mu Chiheberi, zina ya Mulungu yenzelembewa na mabii 4. Koma mu Chingelezi, mabii amene aŵa ni YHWH olo JHVH. Zina ya Mulungu yupezeka pafupi-fupi nthawe yokwanila 7.000 mu mipukutu yoyambilila ya Chiheberi. Ŵanthu pachalo chonse otomola zina ya Yehova mu njila zosiyana-siyana mokatijana na chilaŵilo chawo.

▸ Mutu 1, ndim. 15

Mulungu niye elemba Baibolo, koma ekatishila ntchito ŵanthu kuti ailembe. Vechitika polemba Baibolo, vulingana na vuchitika keno Ambuya asenga nzikulu wawo kuti aŵalembele kalata. Maganizo ali mu kalata yamene iyo niŵa Ambuya ŵake osati ŵake yayi. Mulungu naye ekatishila ntchito mzimu wake utuŵa kuti asogolele ŵanthu elemba Baibolo kuti alembe maganizo ŵake. Mzimu wa Mulungu wamene uyu, wenzesogolela ŵanthu mu njila zosiyana-siyana ndipo nthawe ziyakine wenzeŵachitisha kuwona masomphenya olo kulota maloto a vinthu venzefunika kulemba.

▸ Mutu 2, ndim. 5

Mfundo za m’Baibolo ni vinthu vayuphunzisa Baibolo pa nkhani zosiyana-siyana ndipo mfundo zamene izi zuchinjalini. Mwachisanzo, mfundo yakuti “kukatijana na ŵanthu aiipa kuifya minkhalidwe iweme” yutiphunzisa kuti sewo taŵanthu tutolelako minkhalidwe ya ŵanthu ŵatukonda kutandala nawo, olo ankhale aminkhalidwe iweme olo iipa. (1 Akorinto 15:33) Komasoti mfundo yakuti “chilichonse  chawakomola munthu, azawejesoti chameneicho” yutiphunzisa kuti tingakwanishelini kupewa vokonkhapo va vinthu vatuchita.—Agalatiya 6:7.

▸ Mutu 2, ndim. 12

Ulosi ni uthenga wofumila kwa Mulungu. Ungankhale wofotokoza vakufuna kuchita Mulungu, uphunzisa ŵanthu za minkhalidwe iweme, uchenjeja ŵanthu kuti achite vinthu viyakine olo wokhuza chiweluzo. Ungankhalesoti uthenga wofotokoza vamene vikuti vizachitike kusogolo. M’Baibolo muli maulosi anyinji ngako amene ekwanilishiwa kale.

▸ Mutu 2, ndim. 13

Yesu ekwanilisha maulosi anyinji onena za Mesiya. Onani bokosi yakuti, “ Maulosi Onena za Mesiya.”

▸ Mutu 2, ndim. 17, mawu am’nyansi

Yehova elenga chalo kuti chinkhale paladaiso kuti ŵanthu ŵala omukonda awonkhalamo mokondwela. Cholinga chake chamene ichi chiliye chinje. Kwalombapano, Mulungu azachose vinthu vonse viipa pano pachalo ndipo azapeleke moyo wosasila kuli atumiki ŵake.

▸ Mutu 3, ndim. 1

Satana ni mngelo wamene eyambisha kagulu koukila ulamulilo wa Mulungu. Yove oitiwa na zina yakuti Satana, kutanthauza kuti “Woshusha,” chifukwa ochita vinthu voshushana na Mulungu. Oitiwasoti kuti Mdyelekezi, kutanthuza “Ndeŵaniya.” Satana epasiwa zina yamene iyi chifukwa onena vinthu vawenye vokhuza Mulungu komasoti otalijila wenye ŵanthu.

▸ Mutu 3, ndim. 4

Yehova eyamba kulenga angelo akaliye lenga chalo. Ove elengewa kuti akonkhala kululu ndipo alipo mamiliyoni anyinji. (Danieli 7:10) Angelo ali na mazina komasoti minkhalidwe yosiyana-siyana, ndipo angelo okhulupilika ni olichefya ololalini kuti ŵanthu akoŵalambila. Ove ali na maudindo osiyana-siyana komasoti okata ntchito zosiyana-siyana. Ziyakine mwa ntchito zamene izi ni monga, kutumikila pafupi na mpando wachifumu wa Yehova, kupeleka mauthenga ofumila kwa Mulungu, kuteteza komasoti kusogolela atumiki a Mulungu pachalo chonse, kupeleka viweluzo va Mulungu, komasoti kuyavya ŵanthu pa ntchito yolalikila. (Salimo 34:7; Chivumbulutso 14:6; 22:8, 9) Kwalombapano, angelo azayavye Yesu poniyata nkhondo ya Aramagedo.—Chivumbulutso 16:14, 16; 19:14, 15.

▸ Mutu 3, ndim. 5; Mutu 10, ndim. 1

Chimo ni chinthu chilichonse chakuganiza munthu olo kuchita chamene chukatijanalini na vinthu vakufuna Mulungu. Powona kuti chimo chingachitishe kuti munthu osati ankhale pa ushamwali na Mulungu, yove etipasa mfundo na malamulo amene otiyavya kuti osati tikochimwila lona. Poyamba, Yehova elenga vinthu viweme veka-veka. Koma Adamu na Hava pechisankha kusamvwila, echimwa ndipo vamene ivi vichitisha kuti osati ankhalesoti angwilo. Ove ekalamba ndipo pavulipake echifwa. Chifukwa chakuti titolelako uchimo wawo, sewo nase tukalamba ndipo tukufwa.

▸ Mutu 3, ndim. 7; Mutu 5, ndim. 3

Aramagedo ni nkhondo yati azaniyate Mulungu pofuna kuwononga chalo cha Satana komasoti kusilija vinthu vonse viipa.

▸ Mutu 3, ndim. 13; Mutu 8, ndim. 18

Ufumu wa Mulungu ni boma yamene Yehova yechinkhazikisha kululu. Ndipo Yesu Khilisitu niye otonga monga Mfumu. Kusogolo, Yehova azakatishile ntchito Ufumu wake kuti azachose vinthu vonse viipa pano pachalo, ndipo azatonge chalo chonse.

▸ Mutu 3, ndim. 14

Mulungu eyamba kulenga Yesu akaliye lenga chinthu chilichonse. Yehova etumija Yesu pano pachalo kuti azafwile ŵanthu. Yesu pechipaiwa, Yehova emuusha. Palipano Yesu otonga kululu monga Mfumu ya Ufumu wa Mulungu.

▸ Mutu 4, ndim. 2

Baibolo inenelatu za nthawe yati azawonekele Mesiya. Inena kuti yove azawonekele kumapeto kwa masondo 69, amene eyamba mu chaka cha 455 B.C.E. nakuzasila mu chaka cha 29 C.E.

Kansi tuziŵa tyani kuti masondo 69 esila mu chaka cha 29 C.E.? Masondo 69 eyamba mu chaka cha 455 B.C.E. panthawe yamene Nehemiya pechifwika ku Yerusalemu noyamba kumangasoti tawuni yamene iyo. (Danieli 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Nthawe zinyinji tikamvwa mawu akuti “thwelufu” tukonda kuganizila za namba ya 12, komasoti tikamvwa mawu akuti “sondo” tukonda kuganizila za masiku 7. Koma masondo otomolewa mu ulosi wamene uyu ni masondolini a masiku 7 yayi, koma nimasondo a vyaka, “nsiku imo kupanamila chaka chimo.” (Numeri 14:34; Ezekieli 4:6) Vamene ivi vutanthauza kuti sondo iliyonse yenzenkhala na vyaka 7 vamene vuwonesha kuti masondo 69 ni vyaka vokwanila 483 tikapanga samu ya (69 x 7). Koma tikaŵelenga vyaka 483 kufumila mu chaka cha 455 B.C.E., tufwika mu 29 C.E. Chaka chamene ichi niye chaka chechibatiziwa Yesu nonkhala Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.

 Ulosi wamene uyu winenasoti za sondo iyakine imozi, vamene ni vyaka 7 voyangijila. Ulosi wamene uyu winenelatu kuti mkati mwa nthawe yamene iyi, mu chaka cha 33 C.E., Mesiya azapaiwe ndipo kufumila mu chaka cha 36 C.E., uthenga uweme wa Ufumu wa Mulungu uzalalikiliwe kuli ŵanthu amitundu yonse osati kwa Ayuda ŵeka.—Danieli 9:24-27.

▸ Mutu 4, ndim. 7

Baibolo yuphunzisa kuti Yehova Mulungu ni Nyamalenga, soti yove akaliye lenga vinthu vilivonse eyamba kulenga Yesu. (Akolose 1:15, 16) Yesu ni Mulungulini Wamphamvuzonse. Yove aliye nenepo kuti enze wolingana na Mulungu. M’malomwake, yove elaŵila kuti: “Atata nakulu kupambana newo.” (Yohane 14:28; 1 Akorinto 15:28) Koma vipembezo viyakine vuphunzisa kuti pali milungu itatu, muli Mulungu yumo: Atata, Mwana, komasoti mzimu utuŵa. Mawu akuti “Utatu” nawenye chifukwa opezekalini m’Baibolo, ndipo chiphunziso chamene ichi ni chawenye.

Mzimu utuŵa ni mphamvu yosawoneka yamene Mulungu yakukatishila ntchito pofuna kukwanilisha volinga vake. Mzimu utuŵa ni munthulini yayi. Mwachisanzo, Akhilisitu oyambilila, “ejujiwa na mzimu utuŵa,” komasoti Yehova enena kuti: “Nizaike mbali iyakine ya mzimu wangu pa ŵanthu osiyana-siyana.”—Machitidwe 2:1-4, 17.

▸ Mutu 4, ndim. 12; Mutu 15, ndim. 17

Ndaŵa yanji Akhilisitu achendi okatishilalini ntchito ntanda polambila Mulungu?

1. Ntanda, wankhala ukatishiliwa ntchito kwa nthawe itali mu vipembezo vawenye. Kale, ntanda wenzekatishiliwa ntchito na ŵanthu amene enzelambila vinthu vachilengedwe komasoti kuchita miyambo yachikunja yokhuzana na kuyonana. Kwa vyaka 300 kufumila pechipaiwa Yesu, paliye M’khilisitu aliyense wamene enzekatishila ntchito ntanda polambila. Koma pavuli pake, Mfumu ya Chiloma zina yake Constantine epanga ntanda kunkhala chizindikilo cha matchechi Achikhilisitu. Chizindikilo chamene ichi enzechikatishila ntchito na cholinga chakuti Chipembezo chawo chitchuke. Koma paliye kukatijana kulikonse pakati pa ntanda na Yesu Khilisitu. Buku iyakine ya New Catholic Encyclopedia yufotokoza kuti: “Ntanda wenzekatishiliwa ntchito na  ŵanthu enkhalako Khilisitu akaliye wela komasoti ŵanthu amene enzelini Akhilisitu.”

2. Yesu aliye fwile pa ntanda. Mawu Achigiriki ŵechimasulila kuti “ntanda” otanthauza “chimuti choyondoloka, “ “pulanga,” olo “chimuti chimo tyala.” Baibolo iyakine ya Companion Bible yufotokoza kuti: “M’Baibolo ya Chigiriki [ya Chipangano Chanyowani] muliye mawu aliwonse onena za vimiti viŵili vopilingisha monga mwauwonekela ntanda masiku ŵano.” Yesu efwila pachimuti chimo choyondoloka.

3. Yehova ofunalini kuti tikokatishila ntchito mafano olo vizindikilo pomulambila.—Ekisodo 20:4, 5; 1 Akorinto 10:14.

▸ Mutu 5, ndim. 12

Yesu elamula ophunzila ŵake kuti akochita mwambo wokumbukila imfwa yake. Ove ochita mwambo wamene uyu chaka chilichonse pa nsiku ya 14 ya mwezi wenzetomola kuti Nisani Ayuda. Nsiku yamene iyi niye yenzechitasoti mwambo wa Pasika Aisiraeli. Pa mwambo wamene uyu poyendeshewa mkate na vinyu, vamene vupanamila muŵili komasoti milopa ya Yesu. Ŵanthu ŵala ati akatonge na Yesu kululu niye akulya mkate na kumwa vinyu. Koma ŵala ali na chiyembekezo chakuzankhala na moyo wosasila pano pachalo, ololela tyala mwaulemu mwambo wamene uyu ndipo akulyalini mkate olo kumwa vinyu.

▸ Mutu 5, ndim. 21

M’Baibulo la Dziko Latsopano ya chingelezi mawu akuti “moyo” okatishiliwa ntchito pofototokoza za (1) munthu, (2) nyama, komasoti (3) moyo wa munthu kapena wa nyama. Onani visanzo ivi:

• Munthu. “M’masiku a Nowa . . . chingalaŵa, chipulumusha ŵanthu oŵelengeka pamanzi, miyoyo 8 tyala.” (1 Petulo 3:20) Palemba yamene iyi mawu akuti “miyoyo” opanamila  ŵanthu—ŵanthu ŵake enze Nowa na mwanakazi wake komasoti ŵana ŵawo atatu analume na anakazi ŵawo.

• Nyama. “Mulungu enena kuti: ‘M’manzi munkhale vamoyo vinyinji, [“vamoyo,” mawu am’nyansi], komasoti volengewa vundalala vindalale mmululu pano pachalo.’ Mulungu enenasoti kuti: ‘Pachalo pankhale vamoyo monga mwa mitundu yake, vinyama voteka, vinyama vuyenda chokalaŵa [“vamoyo,” mawu am’nyansi], komasoti vinyama vakusanga monga mwa mitundu yake’. Ndipo vichitika chendi tetyo.”—Genesis 1:20, 24.

• Moyo wa munthu kapena wa nyama. Yehova euja Mose kuti: “Onse ŵala enzekusakila kuti akupaye [“enzesakila moyo wako,” mawu am’yansi] echifwa.” (Ekisodo 4:19) Penze pano pachalo Yesu enena kuti: “Newo nine chiŵeta muweme. Chiŵeta muweme otaya moyo wake [“moyo,” mawu am’nyansi] chifukwa cha mbelele.”—Yohane 10:11.

  Kuyangijila pali vamene ivi, munthu keno pali vinthu viyakine vakuchita na “moyo wake wonse,” vutanthauza kuti ochita vinthu vamene ivo mofunishisha komasoti molipeleka. (Mateyu 22:37; Deuteronomo 6:5) Mawu akuti “moyo” okatishiliwasoti ntchito pofotokoza vofuna na volakalaka va munthu. Munthu wakufwa kapena ntembo ungatomolewe kuti moyo wakufwa.—Numeri 6:6; Miyambo 23:2; Yesaya 56:11; Hagai 2:13.

▸ Mutu 6, ndim. 5; Mutu 15, ndim. 17

Mawu Achiheberi komasoti Achigiriki amene emasuliliwa kuti “mzimu” m’Baibulo la Dziko Latsopano ya chingelezi angatanthauze vinthu vosiyana-siyana. Koma nthawe zinyinji otanthauza mphamvu yosawoneka, monga ni mwailili mphepo komasoti mmphuye watuŵensa sewo taŵanthu na nyama. Mawu amene aŵa onenasoti za Mulungu, volengewa monga angelo, mzimu wa ŵanthu komasoti mzimu utuŵa wamene ni mphamvu yakukatishila ntchito Mulungu.  Baibolo yuphunzisalini kuti mzimu ni chinthu chiyakine chamene chupitilija kunkhala na moyo munthu akafwa.—Ekisodo 35:21; Salimo 104:29; Mateyu 12:43; Luka 11:13.

▸ Mutu 6, ndim. 5; Mutu 15, ndim. 17

Gehena ni zina ya malo ayakine enze pafupi na tauni ya Yerusalemu. Kumalo amene aŵa enzeshokelako vinyanswa. Paliye umboni uliwonse uwonesha kuti mu nthawe ya Yesu vinyama komasoti ŵanthu enzeshokewa amoyo ku Gehena. Tetyo Gehena otanthauzalini malo ngawo-ngawo kwenzenzunziwa ŵanthu komasoti kushokewa mpaka kale-kale. Yesu pechinena kuti ŵanthu ayakine azalute ku Gehena, enzetanthauza kuti ŵanthu amene awo azawonongewe mpaka kale-kale mwakuti azankhalelinisoti na moyo.—Mateyu 5:22; 10:28.

▸ Mutu 7, ndim. 20

Yamene iyi ni pemphelo yechipeleka Yesu pophunzisa ophunzila ŵake kuti akopemphela. Pemphelo yamene iyi yuziŵikasoti kuti pemphelo ya Atata Ŵasu olo pemphelo yachisanzo. Vinthu viyakine vechiphunzisa Yesu kuti tikopempelela ni ivi:

• “Zina yanu ituŵishiwe”

  Tikolaŵila vamene ivi tunkhala monga tusenga Yehova kuti atuŵishe zina yake kuti osati iyifyiwe na vinthu vilivonse vawenye na cholinga chakuti aliyense keno ni kululu kapena pano pachalo akolemekeza zina yake.

• “Ufumu wanu uwele”

  Tikolaŵila vamene ivi tunkhala monga tusenga kuti Ufumu wa Mulungu uwononge chalo chino cha Satana noyamba kutonga pachalo chonse komasoti kuchiwamya kuti chinkhale paladaiso.

• “Chifunilo chanu chichitike . . . pano pansi”

  Tikolaŵila vamene ivi tunkhala monga tusenga kuti cholinga cha Mulungu chakuti ŵanthu omumvwila komasoti  angwilo azankhale m’paladaiso mpaka kale-kale chizakwanilishiwe, monga mwenzefunila yove polenga ŵanthu.

▸ Mutu 8, ndim. 2

Yehova epeleka dipo ya Yesu pofuna kupulumusha ŵanthu ku uchimo na imfwa. Penzefunika dipo kuti palipiliwe moyo wangwilo wechitaya Adamu komasoti yoyavya ŵanthu kuti ankhalesoti paushamwali na Yehova. Kuti vamene ivi vikwanishike, Mulungu etumijaYesu pano pachalo kuti azafwile sewo taŵanthu ochimwa. Chifukwa chakuti Yesu etifwila, tili na mwayi wakuzankhala na moyo wosasila komasoti tizaŵe angwilo.

▸ Mutu 8, ndim. 21; Mutu 9, ndim. 13

Ulosi wa mu Danieli chapitala 4 utiphunzisa kuti Mulungu enkhazikisha Ufumu wake mu chaka cha 1914.

Ulosi: Yehova echitisha Mfumu Nebukadinezara kuti alote maloto a vinthu vamene vikuti vizachitike kusogolo. Yove elota za chimuti chitali chamene chiwishiwa ndipo chisinga chake chenzetumbilalini mpaka pepita “nthawe zokwanila 7” chifukwa chisinga chamene icho enze echimanga m’mbali mwake na chinsimbi. Koma pavuli pake, chimuti chamene icho chiyamba kutumbilasoti.—Danieli 4:1, 10-16.

Kansi ulosi wamene uyu utanthauza chinji? Chimuti chamene icho chupanamila ulamulilo wa Mulungu. Kwa vyaka vinyinji, Yehova enzekatishila ntchito mafumu aku Yerusalemu kuti akosogolela ntundu wa Isiraeli. (1 Mbiri 29:23) Koma mafumu amene aŵa, eyamba kuchita vinthu viipa pamenso pa Mulungu, tetyo yove aliye ŵalole kuti apitilije kutonga. Pavuli pake Yerusalemu echizawonongewa mu chaka cha 607 B.C.E. Pamene apa niye peyambila “nthawe zokwanila 7.” (2 Mafumu 25:1, 8-10; Ezekieli 21:25-27) Yesu pechinena kuti, “ŵanthu a mitundu iyakine azakande-kande  Yerusalemu, mpaka nthawe zoikiliwatu za ŵanthu amitundu iyakine zizakwanile,” enzenena za “nthawe zokwanila 7” zamene izi. (Luka 21:24) “Nthawe zokwanila 7” zamene izi ziliye sile Yesu ali pano pachalo, Yehova elonjeza kuti azasankhe Mfumu yanyowani kumapeto kwa “nthawe zokwanila 7.” Utongi wa Mfumu yanyowani yamene iyi niye uti uzalete madaliso kuli ŵanthu pano pachalo mpaka kale-kale.—Luka 1:30-33.

Kansi “nthawe zokwanila 7” zamene izi ni nthawe itali tyani? “Nthawe zokwanila 7” venze vyaka 2.520. Tikaŵelengela vyaka 2.520 kufumila mu chaka cha 607 B.C.E., vutifwikisha mu chaka cha 1914. Chaka chamene ichi niye chaka chechisankhiwa Yesu na Yehova, wamene ni Mesiya kuti ankhale Mfumu ya Ufumu wakululu.

Kansi tupeza tyani nambala ya 2.520? Baibolo yunena kuti nthawe zitatu na hafu ni masiku okwanila 1.260. (Chivumbulutso 12:6, 14) Tetyo “nthawe zitatu na hafu “ nikuwelejela kaŵili ndipo yukwanila masiku 2.520, zamene ni “nthawe zokwanila 7.” Koma masiku 2.520 amene aŵa ni vyaka 2.520 chifukwa Baibolo yunena kuti “nsiku imo yupanamila chaka chimo.”—Numeri 14:34; Ezekieli 4:6.

▸ Mutu 8, ndim. 23

Mawu akuti “nkulu wa angelo”otanthauza kuti yove niye “nkulu wa angelo onse.” Baibolo yufotokoza za “nkulu wa angelo” yumo, wamene zina yake ni Mikayeli.—Danieli 12:1; Yuda 9.

Mikayeli ni Nsogoleli wa angelo a Mulungu okhulupilika. Lemba ya Chivumbulutso 12:7 yunena kuti: “Mikayeli na angelo ŵake eniyatana na chinjoka . . . na angelo ŵake.” Buku ya Chivumbulutso yunena kuti Yesu ni Nsogoleli wagulu ya nkhondo ya Mulungu, tetyo Mikayeli ni zina ya Yesu.—Chivumbulutso 19:14-16.

▸ Mutu 9, ndim. 4

Mawu akuti masiku osilija onena za nthawe yamene pano pachalo pazachitike vinthu vikulu-vikulu, Ufumu wa Mulungu ukazasala patontho kuwononga chino chalo cha Satana. Mawu ayakine olingana na amene aŵa monga akuti “mapeto a nthawe ino” komasoti akuti “kunkhalapo kwa mwana wa munthu,” okatishiliwasoti ntchito m’Baibolo ponena za nthawe yamene iyi. (Mateyu 24:3, 27, 37) “Masiku osilija” eyamba mu 1914 chaka cheuyamba kutonga Ufumu wa Mulungu soti azasile chalo cha Satana chikazawonongewa pa nkhondo ya Aramagedo.—2 Timoteyo 3:1; 2 Petulo 3:3.

▸ Mutu 9, ndim. 5

Baibolo yunena kuti Mulungu azaushe akufwa, ndipo yutomola ŵanthu okwanila 9 amene eushiwa na Eliya, Elisa, Yesu, Petulo komasoti Paulo. Ŵanthu amene aŵa eusha ŵanthu akufwa pokatishila ntchito mphamvu zechipasiwa na Mulungu. Yehova olonjeza kuti azaushe ŵanthu onse “olungama na osalungama” kuti azankhale pano pachalo. (Machitidwe 24:15) Baibolo yutomolasoti za ŵanthu ayakine amene eushiwa nakuyankhala kululu. Ŵanthu amene aŵa ni ŵala esankhiwa na Mulungu kuti akatonge pamozi na Yesu kululu.—Yohane 5:28, 29; 11:25; Afilipi 3:11; Chivumbulutso 20:5, 6.

▸ Mutu 9, ndim. 13

Kukhulupilila mizimu ni nkhalidwe iipa yamene ŵanthu yakuchita poyesa kukatijana na viŵanda, keno polaŵila navo ŵeka olo kukatishila ntchito ŵanthu monga ng’anga kapena ŵanthu amasenga. Ŵanthu amene okhulupilila mizimu ochita vamene ivi chifukwa eujiwa vinthu vawenye vakuti munthu akafwa, mzimu wake ukufwalini ndipo ungawononge ŵanthu amoyo kapena kuŵayavya. Mizimu iipa yuchitishasoti kuti ŵanthu osati akomumvwila Mulungu. Mitundu iyakine ya kukhulupilila mizimu ni monga kukhulupilila  nyenyezi, kulola pa chilola chamasenga, kutanthauzila mizela ya kumanja, kutanthauzila kulila kwa tunyoni, kumasulila maloto komasoti kuchita vinthu vamasenga. Palisoti vinthu viyakine vinyinji monga mabuku, magazini, mavidiyo, vithunzi-thunzi komasoti nyimbo zamene zulimbikisha ŵanthu kukhulupilila mizimu olo kuganizila kuti kukhulupilila mizimu n’kuweme. Miyambo inyinji yokhuzana na malilo, monga kupanga phwando pa nsiku ya malilo, kuchita mwambo wokumbukila nsiku yechimwalila munthu muyakine, kupeleka nsembe kwa akufwa, kulindilila malilo komasoti miyambo ya mwangafunikile kulilila munthu pa malilo a mwanalume olo mwanakazi wake, niyokatijana na kukhulupilila mizimu. Komasoti nthawe zinyinji ŵanthu okatishila ntchito mankhwala pochita vamizimu.—Agalatiya 5:20; Chivumbulutso 21:8.

▸ Mutu 10, ndim. 10; Mutu 16, ndim. 4

Yehova ni Mulungu wamphamvuzonse soti niye elenga vinthu vonse. (Chivumbulutso 15:3) N’chifukwa chake yove niwoyenelela kulamulila chilengedwe chonse. (Salimo 24:1; Yesaya 40:21-23; Chivumbulutso 4:11) Yove epeleka malamulo akuti vinthu vechilenga vikoŵakonkheja. Yehova alisoti na mphamvu zosankha ayakine kuti ankhale olamulila. Keno tumukonda komasoti kumumvwila tuwonesha kuti tili kumbali ya ulamulilo wake wake.—1 Mbiri 29:11.

▸ Mutu 11, ndim. 10

Kuchosa vumo ni kupayila lona mwana akaliye vyalika. Ndipo kuchitikalini mwangozi olo chifukwa chakuti mwanakazi wamene uyo ali na vuto iyakine m’muŵili mwake yayi. Mwanakazi akangotola vumo, niye pauyambika moyo wa mwana, tetyo tinganene kuti mwana wamene uyo akuŵa munthu payeka.

▸ Mutu 13, ndim. 5

Kuikiwa milopa, ni njila yamene madokotala okatishila ntchito milopa kapena chigawo chiyakine pa vigawo 4 va milopa kupasa munthu muyakine. Vigawo 4 vikulu-vikulu vamene ivi ni manzi a m’milopa, maselo asweta, maselo atuŵa komasoti maselo oyavya milopa kuunjikana.

▸ Mutu 13, ndim. 13

M’Baibolo mawu akuti “chilango” otanthauzalini kulanga tyala munthu chifukwa chakuti walakwa. Koma otanthauzasoti kupasiwa malangizo, kuphunzisiwa komasoti kuzuzuliwa. Yehova olangalini ŵanthu mwankhanza. (Miyambo 4:1, 2) Yove opeleka chisanzo chiweme kwa makolo. Malangizo ŵake oŵapeleka mwachikondi mwakuti wala munthu olangiwa oyamba kuŵakonda. (Miyambo 12:1) Yehova okonda ŵanthu soti oŵaphunzisa. Oŵapasa malangizo amene oŵayavya kupewa kuchita vinthu viipa komasoti oŵaphunzisa kuti akoganizila na kuchita vinthu vakukondwela navo yove. Makolo akolanga ŵana ŵawo, ofunika kuŵayavya kuziŵa kuti kumvwila ni kofunika ngako. Ofunikasoti kuŵaphunzisa kukonda Yehova, Mawu ŵake, Baibolo, komasoti kumvwisha mfundo zake.

▸ Mutu 14, ndim. 13

Viŵanda ni angelo aipa soti ni vamphamvu kupambana sewo taŵanthu. Angelo aipa amene aŵa elipanga kunkhala adani a Mulungu pechisankha kusamumvwila. (Genesis 6:2; Yuda 6) Ove ekatijana na Satana poukila ulamulilo wa Yehova.—Deuteronomo 32:17; Luka 8:30; Machitidwe 16:16; Yakobo 2:19.

▸ Mutu 16, ndim. 4