1. Kansi ntumwi Petulo epeleka malangizo otyani kuli Akhilisitu ayake, ndipo ndaŵa yanji vingawoneke monga n’vosakwanishika kumvwila malangizo amene aŵa?

VILIYE kanthu kuti tili na chiyembekezo chakuyankhala kululu olo chakuzankhala pano pachalo, tingapindule pokambilana malangizo ŵechipeleka ntumwi Petulo kuli Akhilisitu ozozewa a m’vyaka 100 voyambilila. Petulo elemba kuti: “Koma molingana na Ntuŵa wamene ekuitani, Mwewo namwe nkhalani atuŵa m’minkhalidwe yanu yonse, chifukwa Malemba onena kuti: ‘Munkhale atuŵa, ndaŵa newo nine ntuŵa.’” (1 Pet. 1:15, 16) Kufumila pa mawu amene aŵa, tuphunzila kuti sewo tingakonkheje Yehova, wamene ni chisanzo chiweme ngako pa nkhani yonkhala atuŵa. Sewo tingakwanishe ndipo tufunika kunkhala atuŵa m’minkhalidwe yasu. Vamene ivi vingawoneke monga n’vosakwanishika chifukwa chakuti sewo tiliye ungwilo. Petulo ephoniyeshako vinthu viyakine, koma chisanzo chake chuwonesha kuti sewo tingakwanishe ‘kunkhala atuŵa.’

2. Kansi ni makonsho otyani ŵatikuti tikambilane mu nkhani ino?

² Mu nkhani ino, tikambilane makonsho aŵa akuti: Kansi kunkhala atuŵa kutanthauza chinji? Kansi Baibolo yutiphunzisa chinji za Yehova pa nkhani yonkhala atuŵa? Kansi sewo tingankhale tyani atuŵa m’minkhalidwe yasu? Komasoti yakuti, kansi pali kukatijana kotyani pakati pa nkhani yonkhala atuŵa na ushamwali wasu na Yehova?

3. Kansi ŵanthu anyinji oganiza kuti munthu ntuŵa owoneka tyani olo ochita votyani, koma kansi tingaifwane kuni yankho yachendi?

³ Ŵanthu anyinji akaganizila za munthu wamene ni ntuŵa, owona kuti ni munthu ovwala vovwala vachipembezo wamene nthawe zonse chinso chake chusekelelalini. Koma vamene ivi vingankhalelini vachendi. Baibolo yunena kuti Yehova wamene ni ntuŵa, ni “Mulungu wachisangalalo.” (1 Tim. 1:11) Ŵanthu omulambila oitiwa kuti “odala.” (Sal. 144:15) Yesu ezuzula ŵala enzevwala vovwala vapalulu nochita chilungamo chawo pamenso pa  ŵanthu. (Mt. 6:1; Mk. 12:38) Akhilisitu achendi oziŵa tanthauzo ya kunkhala atuŵa chifukwa cha vayunena Baibolo. Sewo nise osimikijila kuti Mulungu wasu ntuŵa komasoti wachikondi angatipaselini lamulo yatingalekekwanisha kuikonkheja. Tetyo, Yehova pakutiuja kuti: “Munkhale atuŵa,” tukaikilalini kuti vamene ivi n’vokwanishika. N’chendi, kuti tikaliyenkhala atuŵa m’minkhalidwe yasu, koma tufunika kumvwisha kuti kunkhala atuŵa kutanthauza chinji.

4. Kansi mawu akuti “ntuŵa” na “chiyelo” otanthauza chinji?

⁴ Kansi kunkhala atuŵa kutanthauza chinji? M’Baibolo, mawu akuti “ntuŵa” na “chiyelo” maka-maka otanthauza ukhondo olo waminkhalidwe na chipembezo olo kupatulika. Mawu amene aŵa angatanthauzesoti kupatuliwa kuti titumikile Yehova. M’mawu ayakine, nise atuŵa keno tili na minkhalidwe iweme, keno tulambila Yehova movomelejeka, komasoti keno tili pa ushamwali wotang’a na yove. Sewo tudabwa ngako kuti, olo kuti tiliye ungwilo komasoti olo kuti Yehova ni ntuŵa ngako, yove ofunishisha mphela kuti sewo tinkhale azishamwali ŵake apantima.

5. Kansi tingaphunzile chinji vokhuza Yehova kufumila kuli angelo okhulupilika?

⁵ Yehova ni wangwilo komasoti ni ntuŵa pa chilichonse. Tuziŵa vamene ivi chifukwa cha vechinena aserafi—amene ni angelo onkhala pafupi na mpando wachifumu wa Yehova. Mmozi wa ove elengeza kuti: “Ntuŵa, ntuŵa, ntuŵa ni Yehova wa makamu.” (Yes. 6:3) N’chendi, kuti angelo ankhale pa ushamwali wotang’a na Mulungu, ove ŵeka ofunika kunkhala atuŵa—ndipo ove ni atuŵa. Niye chifukwa chake malo ŵakupelekela mauthenga angelo pano pachalo angankhale atuŵa. Vamene ivi niye vichitikila Mose penze pa chizambwa chenzeyaka mulilo.—Eks. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Mokatijana na lemba ya Ekisodo 15:1, 11, kansi Mose emvwikisha tyani kuti Yehova ni ntuŵa? (b) Kansi n’chinji chiŵakumbusha Aisiraeli kuti Mulungu ni ntuŵa? (Onani chithunzi chapachikuto.)

⁶ Pavuli pakuti Aisiraeli atauka Nyanja Isweta, Mose eŵasimikijila kuti Mulungu wawo Yehova, ni ntuŵa. (Ŵelengani Ekisodo 15:1, 11.) Aiguputo amene enzelambila milungu yawenye enzelini atuŵa. Akanani amene enzelambila milungu yawenye nawo enzelini atuŵa. Kulambila kwawo kwenzepamikijapo kupeleka nsembe ŵana komasoti kuchita chiwelewele. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10) Koma Yehova ni wosiyana na milungu yamene iyi yawenye. Yove angaujelini atumiki ŵake olo patontho kuti achite chinthu chilichonse chiipa. Yove ni ntuŵa ngako. Vamene ivi viwonekela luweme pa mawu enzelembewe pa kansimbi kagolide kenzevwala pamphumi nkulu wa ansembe. Pa kansimbi pamene apo elembapo mawu mochita chompha akuti: “Chiyelo n’cha Yehova.”—Eks. 28:36-38.

⁷ Mawu enze pa kansimbi kamene ako, enzesimikijila aliyense waŵawona kuti Yehova ni ntuŵa chendi. Koma payakine mu Isiraeli enzekwanishalini kuwona kansimbi kamene aka chifukwa chakuti aliyekwanishe kuwonana na nkulu wa ansembe. Kansi yove enzeluzilatu uthenga wofunika wamene uyu? Yayi! Mu Isiraeli aliyense enzekumvwa mawu amene awo Chilamulo chikoŵelengewa pamenso pa analume, anakazi na ŵana. (Deut. 31:9-12) Kuti mwewo mwenzepo, sembe mwichimvwa mawu akuti: “Newo nine Yehova Mulungu wanu . . . Mukonkhala atuŵa, chifukwa newo nine ntuŵa.” “Munkhale atuŵa kuli newo, chifukwa newo Yehova nine ntuŵa.”—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Kansi tuphunzila chinji kufumila pa lemba ya Levitiko 19:2 na pa 1 Petulo 1:14-16?

⁸ Lomba tiwone vinthu viyakine vechilaŵila Yehova kuti vufunika kuŵelengewa kuli Aisiraeli onse, vupezeka pa Levitiko 19:2. Yehova euja Mose kuti: “Uja gulu yonse ya ŵana ŵa Isiraeli  kuti, ‘Munkhale atuŵa, chifukwa newo Yehova Mulungu wanu nine ntuŵa.’” Petulo payakine ekata mawu apa vesi yamene iyi pechilimbikisa Akhilisitu kuti ‘ankhale atuŵa.” (Ŵelengani 1 Petulo 1:14-16.) N’chendi, sewo tililini pansi pa Chilamulo cha Mose. Koma vechilemba Petulo vusimikijila vatuphunzila kufumila pa Levitiko 19:2, olo kuti, Yehova ni ntuŵa ndipo ŵala omukonda ofunika kuyeja-yeja kuti ankhale atuŵa. Vamene ivi n’vachendi, viliyekanthu olo tingankhale na chiyembekezo chakuzankhala kululu olo pano pachalo m’paladaiso.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Kansi tingapindule tyani pokambilana Levitiko chapitala 19?

⁹ Chifukwa chakuti tufuna kukondwelesha Mulungu wasu ntuŵa, nise ofunishisha kuphunzila mwatingankhalile atuŵa. Yehova otipasa malangizo kuti tiziŵe mwatingachitile vamene ivi. Tingafwane malangizo amene aŵa m’buku ya Levitiko chapitala 19. Kaswili muyakine wachiheberi zina yake Marcus Kalisch, elemba kuti: “Chamene ichi payakine chingankhale chapitala chofunika ngako cha buku ya Levitiko komasoti mwa mabuku oyambilila a m’Baibolo okwana 5.” Kumbukilani kuti Levitiko chapitala 19 yuyamba na mawu akuti, “Munkhale atuŵa.” Lomba tiyeni tikambilane mavesi ayakine kufumila m’chapitala chamene ichi amene otiphunzisa njila zosiyana-siyana zatingankhalile atuŵa pa moyo wasu wa nsiku na nsiku.

10-11. Kansi lemba ya Levitiko chapitala 19 yunena kuti sewo tufunika kuchita chinji, ndipo ndaŵa yanji vamene ivi n’vofunika?

¹⁰ Pavuli pakuti Yehova wanena kuti Aisiraeli enzefunika kunkhala atuŵa, eyangijila kuti: “Aliyense wa mwewo akoyopa amayi ŵake na atata ŵake . . . Newo nine Yehova Mulungu wanu.”—Lev. 19:2, 3.

¹¹ Kulaŵila chendi, n’chinthu chufunika ngako kuti tikomvwila malangizo a Mulungu kuti tikolemekeza makolo ŵasu. Kumbukilani vechinena Yesu munthu muyakine pechimukonsha kuti: “N’chinji chiweme chanufunikila kuchita kuti nikafwane moyo wosasila?” Mbali iyakine ya yankho ya Yesu yenze yakuti munthu wamene uyo enzefunikila kulemekeza atata ŵake na amayi ŵake. (Mt. 19:16-19) Yesu mpaka ezuzula Afarisi na alembi chifukwa ove enzechita vonse vangakwanishe kuti akopewa kusamalila makolo  ŵawo. Mwanjila yamene iyi, ove ‘echitisha Mawu a Mulungu kunkhala aliye tanthauzo.’ (Mt. 15:3-6) “Mawu a Mulungu” enzeyangijilapo lamulo ya 5 pa Malamulo 10 komasoti vatuŵelenga pa Levitiko 19:3. (Eks. 20:12) Apasoti, kumbukilani kuti malangizo opezeka pa Levitiko 19:3—amene onena za kulemekeza amama na atata—eŵalaŵila pavuli pakungosilija tyala kulaŵila mawu akuti: “Munkhale atuŵa, ndaŵa newo Yehova Mulungu wanu nine ntuŵa.”

12. Mokatijana na malangizo opezeka pa Levitiko 19:3, kansi payakine tingalikonshe konsho yotyani?

¹² Tikaganizila za lamulo yakutipasa Yehova yakuti tufunika kulemekeza makolo ŵasu, payakine tingolikonsha kuti, ‘Kansi newo nulemekeza makolo ŵangu?’ Keno mwewo muwona kuti mwenzefunikila kuchita vinthu vinyinji kuvuli, mungafunike kuchinja palipano. Mwewo mungakwanishelini kuchinja vinthu vipita kale, koma mungachite vonse vamungakwanishe palipano kuti mukonkhala nthawe ikulu na makolo ŵanu noŵayavya pa vinthu viyakine. Payakine mungapange makonzedwe akuti mukonkhala na nthawe ikulu muli nawo pamozi. Olo payakine mungaŵagulileko vinthu vakufunikila, kuŵayavya kuti ankhale pa ushamwali uweme na Yehova komasoti kuŵalimbikisa noŵatonthoja. Mukachita tetyo, niye kuti mumvwila lamulo ili pa Levitiko 19:3.

13. (a) Kansi ni malangizo ayakine otyani ŵatufwana pa lemba ya Levitiko 19:3? (b) Kansi tingakonkheje tyani chisanzo cha Yesu ŵano masiku, monga mwavililembelewe pa Luka 4:16-18?

¹³ Lemba ya Levitiko 19:3 yutiphunzisa chinthu chiyakine chokhuza kunkhala atuŵa. Yufotokoza za kusunga Sondo. Akhilisitu alilini pansi pa Chilamulo, tetyo tufunikilalini kusunga Sondo pa wiki iliyonse. Olo n’tetyo, tingaphunzile vinyinji kufumila pa kusunga Sondo kwenzechita Aisiraeli komasoti mwechipindulila ove chifukwa chochita vamene ivi. Sondo yenze nsiku yopumula pa ntchito wamba noikila nzelu pa vinthu vauzimu. * Niye chifukwa chake pa nsiku ya Sondo, Yesu enzeluta ku sunagoge mu tauni ya kwawo ndipo enzeŵelenga Mawu a Mulungu. (Eks. 31:12-15; ŵelengani Luka 4:16-18.) Lamulo ya Mulungu yamene ili pa Levitiko 19:3 ‘yosunga masondo [ŵake]’ yufunika kutilimbikisa kuti tikopatulako nthawe pa vochita vasu va nsiku na nsiku kuti tilambile Mulungu. Kansi mwewo mulimvwa kuti mufunika kuchita vinyinji kuti mukonkheje lamulo yamene iyi? Keno nthawe zonse mwewo mupatula nthawe kuti mulambile Yehova, munkhale pa ushamwali wotang’a na Yehova, wamene ni wofunika ngako kuti munkhale atuŵa.

14. Kansi chendi chofunika ngako chufotokozewa moweleja-weleja pa Levitiko chapitala 19 n’chotyani?

¹⁴ Chapitala 19 cha buku ya Levitiko chufotokoza moweleja-weleja chendi ngacho-ngacho chamene chingatiyavye kuti tipitilije kunkhala atuŵa. Vesi 4 yusilija na mawu akuti: “Newo nine Yehova Mulungu wanu.” Mawu olingana na amene aŵa opezeka maulwendo 16 m’chapitala chamene ichi. Vamene ivi vutikumbusha lamulo yoyamba yakuti: “Newo nine Yehova Mulungu wako . . . Osankhala na milungu iliyonse kupatulapo newo.” (Eks. 20:2, 3) Mkhilisitu aliyense wamene ofuna kunkhala ntuŵa ofunika kuwoneshesha kuti ololalini aliyense olo chilichonse kunkhala chofunika ngako kupambana ushamwali wake na Yehova. Ndipo chifukwa chakuti nise Mboni za Yehova, nise ofunishisha kupewa viipa vilivonse vamene vingachitishe nsoni olo kunyozesha zina yake ituŵa.—Lev. 19:12; Yes. 57:15.

15. Kansi mavesi opezeka mu Levitiko chapitala 19 okhuza nsembe ofunika kutichitisha kuchita chinji?

¹⁵ Aisiraeli ewonesha kuti evomela kuti  Yehova ni Mulungu wawo mwa kumvwila malamulo ŵake. Levitiko 18:4 yunena kuti: “Mukosunga vigamulo vangu nokonkheja mfundo zangu. Newo nine Yehova Mulungu wanu.” Chapitala 19 chufotokozasoti viyakine mwa “vigamulo” vamene ivi kuli Aisiraeli. Mwachisanzo, mavesi 5-8, 21, 22 ofotokoza za nsembe zanyama. Aisiraeli enzefunika kupeleka nsembe zamene izi mu njila ‘yosaipisha chinthu chituŵa cha Yehova.’ Kuŵelenga mavesi amene aŵa kufunika kutichitisha kukondwelesha Yehova nomupasa ulemu wamene uli monga ni nsembe yovomelejeka kuli yove, monga mwayutilimbikisila lemba ya Aheberi 13:15 kuti tikochita.

16. Kansi ni mfundo yotyani yapa Levitiko 19 yamene ingatikumbushe za kusiyana pakati pa ŵala otumikila Mulungu na ŵala asamutumikila?

¹⁶ Kuti tinkhale atuŵa, tufunika kulolela kuti ŵanthu akotiwona kuti nise osiyana na ŵala asatumikila Mulungu. Kansi vamene ivi vingankhale vovuta? Nthawe ziyakine ayasu akusikulu, akuntchito, achibale ŵasu osakhulupilila, komasoti ŵanthu ayakine angatikakamije kuchita nawo ntchito zamene zingatikangishe kutumikila Yehova mu njila yakufuna yove. Vamene ivi vikatichitikila, tingankhale na chosankha chofunika ngako chatufunikila kuchita. Kansi n’chinji chingatiyavye kupanga chosankha chiweme? Onani mfundo yofunika ngako yupezeka pa Levitiko 19:19, yamene mbali yake yunena kuti: “Osavwala chovwala cha mitundu iŵili yoyavikijana.” Lamulo yamene iyi yenzeyavya kuti Aisiraeli akowoneka mosiyana na ŵanthu a mitundu iyakine yenzenkhala nawo pafupi. Pakuti masiku ŵano sewo tukonkhejalini Chilamulo, n’kuifyalini kuti Mkhilisitu avwale chovwala chopangiwa na mitundu yosiyana-siyana. Koma tukana kunkhala monga ni ŵanthu amene vikhulupililo vawo na vochita vawo vukatijanalini na viphunziso va m’Baibolo, olo kuti ŵanthu amene aŵa ni ayasu akusikulu, akuntchito, olo achibale ŵasu. N’chendi, tuŵakonda ngako achibale ŵasu, ndipo tuwonesha chikondi kuli ŵanthu ayakine. Koma vosankha vatupanga pa moyo wasu, vuwonesha kuti tumvwila Yehova olo kuti vamene ivi vingatichitishe kunkhala osiyana na ŵanthu ayakine ŵatunkhala nawo pafupi. Kumbukilani kuti kuchita vamene ivi n’kofunika chifukwa kunkhala atuŵa kupamikijapo kupatuliwa kuti tikotumikila Mulungu.—2 Akor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Kansi ni phunzilo yofunika ngako yotyani yatingaphunzile kufumila pa Levitiko 19:23-25?

¹⁷ Mawu akuti “Newo nine Yehova Mulungu wako” owoneka kuti ekumbusha Aisiraeli kuti enzefunika kuwona ushamwali wawo na Yehova kunkhala chinthu chofunika ngako pa moyo wawo. Kansi ove sembe echita tyani vamene ivi? Lemba ya Levitiko 19:23-25 yutiwonesha njila imozi. (Ŵelengani.) Ganizilani venzetanthauza  mawu amene aŵa kuli Aisiraeli pavuli pakuti aloŵa m’Chalo Cholonjezewa. Keno munthu wazika vimiti va vakulya, enzefunikalini kulya vitwazi kufumila ku vimiti vamene ivo kwa vyaka vitatu. M’chaka cha 4, vitwazi venzepatuliwa kuti vikakatishiliwe ntchito pa malo opatulika a Mulungu. Chenze tyala chaka cha 5 chenzefunikila kulya vitwazi vamene ivo munecho. Vuwoneka kuti lamulo yamene iyi sembe iyavya Aisiraeli kuti amvwishe kuti enzefunikalini kuika vosoŵa vawo pa malo oyamba. Yehova enzefuna kuti ove akomudalila kuti aŵasamalile noika kulambila Yehova pa malo oyamba pa moyo wawo. Yove enzewoneshesha kuti ove ali na vakulya vokwanila. Ndipo Mulungu eŵalimbikisa kuti apeleke mphaso molowa manja pa malo opatulika, malo ŵenzemulambililapo.

¹⁸ Lamulo ili pa Levitiko 19:23-25, yutikumbusha mawu ŵa Yesu a pa Ulaliki wake wapa Lupili. Yove enena kuti: “Lekani kudela nkhaŵa . . . kuti muzalyenji, olo muzamwenji.” Yesu epitilija kuti: “Atata ŵanu ŵakululu oziŵa kuti mwewo mufunikila vinthu vonse vamene ivi.” Mulungu atipase vatufunikila, monga mwakuchitila na tunyoni. (Mt. 6:25, 26, 32) Sewo tukhulupilila kuti Yehova akotipasa vatufunikila pa moyo. Ndipo mosaliwoneshela tupeleka “mphaso zachifundo” kuti ziyavye ŵala ofunikila thandizo. Komasoti nise osangalala kuchita vonse vatingakwanishe kuti tiyavyeko kulipila vinthu vofunika pampingo. Yehova owona keno sewo tuyavyako molowa manja pa kulambila kwake ndipo azatiwejele. (Mt. 6:2-4) Tikankhala opasa, tuwonesha kuti tumvwisha vatuphunzila kufumila pa Levitiko 19:23-25.

19. Kansi mwewo mwapindula tyani pokambilana mbali yamene iyi ya buku ya Levitiko?

¹⁹ Tangokambilana tyala mavesi atontho a buku ya Levitiko chapitala 19, ndipo atiyavya kumvwisha mwatingankhalile atuŵa monga ni Mulungu wasu. Keno sewo tumukonkheja, vuwonesha kuti tufuna kunkhala ‘atuŵa m’minkhalidwe yasu yonse.’ (1 Pet. 1:15) Ŵanthu anyinji asatumikila Mulungu ankhala mboni zowona na menso ŵawo za minkhalidwe iweme ya ŵanthu a Mulungu. Kulaŵila chendi, vamene ivi vachitisha ayakine kulemekeza Mulungu. (1 Pet. 2:12) Koma pali vinyinji vatingaphunzile kufumila m’buku ya Levitiko chapitala 19. Nkhani ikuza izafotokoze mavesi ayakine kufumila m’chapitala chamene ichi ndipo izatiyavye kumvwisha njila ziyakine ‘zatingankhalile atuŵa,’ monga mwechitilimbikisila Petulo.