Newo nimuseka​​-​koma shamwali wangu aliye niniyate chifukwa enze munthu wachipembezo. Pasogolo pake nimukonsha kuti “We uziŵa chinji vokhuza Baibolo?” Yove aliye niyankhe kamangu. Pamapeto pake, yove eniuja kuti amayi ŵake enze a Mboni za Yehova; yove ephunzila vinthu viyakine kufumila kuli ove. Pochita chidwi, nimusenga kuti aniuje vinyinji.

Macheza ŵasu epitilija mpaka usiku. Shamwali wangu eniuja kuti Baibolo yunena kuti Satana niye wolamulila wa chino chalo. (Yoh. 14:30) Payakine mwewo muyiziŵa kale mfundo yamene iyi pa moyo wanu, koma kuli newo, nkhani yamene iyi yenze yanyowani komasoti yochitisha chidwi. Kufumila kale-kale nankhala nuujiwa kuti Mulungu wachifundo niye wolamulila wa ichi chalo. Koma vamene ivi vukatijanalini na vanuwona pa moyo wangu. Olo kuti nenze na vyaka 26 tyala, nekumana na vinthu vinyinji viipa pa moyo wangu.

Atata ŵangu enze dilaiva wa ndeke za nkhondo mu United States. Nili mwana, nenzeziŵa kale kuti nkhondo ya nyukiliya izachitike chendi; na kuti masodja ankhondo azaponye mabomba a nyukiliya. Nkhondo mu Vietnam ipitilija mphela kuchitika kupitilila mu vyaka venenzefunika kuluta ku koleji ku California. Newo niloŵa mu gulu ya ŵanthu aviwoneselo. Apolisi onkhala na mfuti etipitikisha, ndipo sewo tiwutuka, ndipo tenzeloleshalini bwino-bwino kwetenzekuya chifukwa chawusi wa mfuti. Yenze nthawe yachisokonezo komasoti kuukila. Panthawe yamene iyo, ndale, viwoneselo komasoti vipolowe venzepaya ŵanthu. Munthu aliyense enze na maganizo osiyana na amuyake pa nkhani ya vinthu vofunika kuchita. Vamene ivi visokoneza vinthu ngako.

Mu 1970, nifwana ntchito ku north coast ku Alaska ndipo nenzefwana ndalama zinyinji. Pasogolo pake nikwela ndeke kuluta ku London. Nigula honda, ndipo niluta ku mpoto kwa London olo kuti nenze ganizilakolini zolutako. Papita miyezi inyinji, nifwika ku Africa. Nili munjila, nikumana na ŵanthu ayakine amene enze ofunishisha kuthaŵa chifukwa cha mavuto ŵenzekumana nawo pa moyo wawo—tetyo chifukwa cha vinthu veniwona komasoti kumvwa chiphunziso cha m’Baibolo cha kuti cholengewa chiipa chauzimu  niye chulamulila chino chalo nichomvwika kuli newo.

Koma kansi Mulungu enze kuni vinthu pevenze chitika teti? Nenzefuna kuziŵa.

Miyezi yokonkhapo nifwana yankho. Mukupita kwa nthawe, niziŵana komasoti niyamba kukondana na ŵanthu anyinji amene ankhala okhulupilika kwa Mulungu wachendi olo panthawe ya mavuto.

Penijokela ku London, nikumana na amayi ŵake ŵa shamwali wangu, ndipo ove enipasa Baibolo. Pavuli pake, niluta ku Amsterdam, ku Netherlands, munthu muyakine wamene enze wa Mboni eniwona penenzeiŵelenga pafupi na laiti ya m’mbali mwa nsewu. Pasogolo pake, niluta ku Dublin, Ireland, komasoti nifwika ku Ofesi ya nthambi ya Mboni za Yehova. Ndipo nigogoza pa muliyango. Kwamene uko nikumana na Arthur Matthews, m’bale wanzelu komasoti woziŵa vinthu. Nimusenga kuti akoniphunzisa Baibolo, ndipo evomela kuti akophunzila nane.

Nelipeleka kuti nikophunzila Baibolo, komasoti kuti nikoŵelenga mabuku osiyana-siyana na mavoliyamu ŵakufalisa a Mboni za Yehova. Ndipo kulaŵila chendi, nenzeŵelenga Baibolo ngayo-ngayo. Kuchita vamene ivi kwenze nisangalasa ngako! Pamisonkhano ya mpingo, niwona kuti olo ŵana atontho enzeziŵa mayankho amakonsho amene ŵanthu ophunzila enze ŵanganizila kwa vyaka mahandiledi anyinji: monga akuti ‘Ndaŵa yanji vinthu viipa vuchitika? Kansi Mulungu niŵani? Kansi n’chinji chuchitikila ŵanthu akufwa?’ Nenze tandala na a Mboni za Yehova ŵeka. Kuchita vamene ivi kwenze kosavuta chifukwa nenzeziŵanalini na munthu aliyense mu chalo chamene icho. Ove eniyavya kuti nikokonda Yehova komasoti kuti ninkhale wofunishisha kuchita chifunilo chake.

Mu 1972, nibatizika. M’chaka chokonkhapo, niyamba upainiya mu mpingo utontho ku Newry, Northern Ireland. Nichita lendi kang’anda kayakine katontho kamiyala ka m’mbali mwalupili. Pafupi na penenzenkhala, penze munda wamene wenze na ng’ombe. Panthawe yamene iyo niyamba kulaŵila na anecho a munda wamene uyo. Ove enzewoneka kuti otetekela mwatchelu uku akulya chakulya. Ove aliye nipase uphungu, koma m’malo mwake eniyavya ponimvwishila mwatchelu. Mu 1974, nivomelejewa kunkhala mpainiya wapadela ndipo nikumana na Nigel Pitt, wamene echizankhala shamwali wangu kwa moyo wonse.

“Nkhondo” yevutisha ngako ku Northern Ireland panthawe yamene iyo. Kuli ŵathu ayakine, ku m’mawa kwa chalo chamene ichi kuziŵika monga “chalo chamabomba na mabala.” Kuniyatana m’misewu, kuyalukilana, kulijilana mfuti, na kuphulisila mabomba mamotoka kwenze paliponse. Nkhani za ndale na zachipembezo zenze zokatijana. Koma olo ntetyo,  a Protestants na Akatolika onse ezindikila kuti a Mboni otolamolini mbali mu za ndale, tetyo tenzelalikila momasuka komasoti motetezeka. Kanyinji-kanyinji anecho a ng’anda akaziwa malo na nthawe pakuti pakachitikile chiwawa, enzetichenjeja kuti osati tizakumane na mavuto.

Koma olo ntetyo, penze mavuto ayakine. Nsiku iyakine, Denis Carrigan, wamene nayesoti enze mpainiya pamozi na newo tiluta kuyalalikila n’tawuni ya pafupi kwamene kwenzeve Mboni komasoti kwamene kwenzekukaliye fwikapo wa Mboni za Yehova kuyambila kale-kale. Mayi muyakine etiimba mulandu kuti nise a British ndipo tufisa masodja, payakine chifukwa chakuti tonse taŵili tenzekwanishalini kulaŵila chilaŵilo chachi Irish. Mulandu wamene uyu witichitisha wowa. Kungonkhala tyala shamwali wa masodja—sembe kwichitisha munthu kupaiwa olo kupasiwa chilango choyofya. Panthawe yatenze tipanama panja seka-seka kunja kuzizila tuyembekezela basi, tichingowona motoka ikuza ku ng’anda kwa mayi wala enzetiimba mulandu. Yove efuma ndipo eyamba kulaŵila na analume aŵili anecho a motoka, olata sewo mosangalala. Pasogolo pake analume amene awo eyamba kuwela kuli sewo patontho-patontho kuti azatikonshe makonsho okhuza nthawe yayufwika basi. Peyifwika basi, dilaiva eyamba kulaŵila. Koma sewo tiliye umvwe venzenena. Panthawe yamene iyi, penzeve ŵanthu ayakine ofuna kukwela. Tetyo tiyamba kuwona monga pali venzefuna kuchita nase kunja kwa tawuni. Koma vetenze ganiza viliye chitike. Peniseluka basi, nikonsha dilaiva kuti: “Kansi ŵanthu amutauni yala, enzekonsha chilichonse chokhuza sewo?” Yove etiyankha kuti: “Newo nuziŵa kuti mwewo nimwe ŵani, tetyo niŵauja kuti osadandaula chilichonse mwewo nimwe otetezeka.”

Mu 1976 pa nsonkhano wachigawo a ku Dublin, nikumana na Pauline Lomax, mpainiya wapadela wamene enze ewela kufumila ku England. Yove enze mulongo wauzimu, wolichefya, komasoti mulongo muweme. Yove pamozi na mulongosi wake Ray, enzechiziŵa luweme choonadi. Papita chaka chimozi, newo na Pauline telungulana ndipo tepitilija upainiya wapadela ku Ballymena, Northern Ireland.

Tankhala mu utumiki wa nthawe zonse kwa nthawe itali tutumikila pamozi na abale ŵasu ku Belfast, Londonderry, komasoti m’malo akupya. Tikhuziwa ngako mu ntima powona chikhulupililo cha abale na alongo ŵasu amene esiya vikhulupililo va chipembezo vozika miju nosankha kutumikila Yehova. Yove eŵadalisa, komasoti oŵakonda ngako!

Tankhala ku Ireland kwa vyaka 10. Lomba mu 1981 neitiwa kuti nikaloŵe kalasi namba 72 ya Giliyadi. Petisilija maphunzilo amene awo, etitumija ku Sierra Leone, ku n’chingulo kwa Africa.

Tenzenkhala mu ng’anda ya amishonale yamene mwenze ŵanthu okwana 11 aweme ngako. Sewo tigaŵana khichini, vimbuzi vitatu, mashawazi aŵili, foni imozi, mashini owatchila, komasoti mashini oyumishila vovwala. Malayiti enze zimwa-zimwa mosayembekezeleka. Akoswe enzeloŵa m’ng’anda, kupitila pa ntenje ndipo achipili enzeloŵa mu chipinda chapansi.

Olo kuti moyo wakuthupi wenzelini uweme, utumiki wenze wosangalasa. Ŵanthu enzeilemekeza ngako Baibolo komasoti enze tetekela mwatchelu. Anyinji evomela kuphunzila ndipo elondela choonadi. Ŵanthu a kwamene uko enzeniita kuti “Atata a Robert.” Pauline enze “Misisi Robert.” Koma olo ntetyo, utumiki wapa Ofesi ya nthambi, wenzenitolela nthawe ikulu utumiki wakumunda pewisila, ŵanthu eyamba kuita Pauline kuti “Misisi Pauline.” Newo ninkhala “Bambo Pauline.” Pauline vimukondwelesha ngako vamene ivi!

 Abale anyinji enze osauka, koma Yehova, enzeŵasamalila nthawe zonse. Mpaka nthawe ziyakine enzeŵasamalila mwa njila yodabwisa (Mt. 6:​33) Nukumbukila mulongo muyakine wamene enze tyala na ndalama zokwanila kugula chakulya cha pansiku yamene iyo kuti alye pamozi na ŵana ŵake. Koma yove epeleka ndalama zonse zamene izo kuli m’bale muyakine wolwala wamene enzeve ndalama zakuti agulile mankhwala. Pavuli pake nsiku yamene iyo, mwanakazi muyakine efwika mosayembekezeleka kwa mulongo wamene uyo nomulipilila ndalama yakuti akonzele sisi yake. Penzesoti vinthu viyakine vinyinji volingana na vamene ivi.

Tinkhala ku Sierra Leone kwa vyaka 9. Pasogolo pake etitumija ku Beteli ya ku Nigeria. Panthawe yamene iyi tiyamba kutumikila mu ofesi ya nthambi ikulu. Nenzechita utumiki wolingana na wenenzechita mu ofesi ya nthambi ya ku Sierra Leone, koma kwa Pauline, kwenze kuchinja kukulu ndipo kwenze kovuta. Yove enzekwanisha maola 130 mwezi uliwonse mu utumiki, ndipo enze na maphunzilo a Baibolo opita pasogolo. Koma lomba enzetumikila mu ofesi yuŵila vovwala, mwamene enzeŵila vovwala vong’ambika. Pepita nthawe kuti ayoloŵele, koma echinja noyamba kuzindikila kuti ayakine enzetembeja ngako ntchito yenze kata, ndipo yove eika maganizo ŵake onse pantchito yamene iyi ndipo eyamba kupezelapo mwayi wolimbikisa a bale na alongo a pa beteli.

Chinkhalidwe chaku Nigeria chenze chanyowani kuli sewo, ndipo penze vinthu vinyinji kuti tiphunzile. Pa nthawe iyakine, m’bale ewela mu ofesi yangu kuzaniziŵisha za mulongo muyakine wanyowani wamene enze eitiwa kuzatumikila pa Beteli. Penitambulula kwanja yangu kuti nimupase moni waku manja, yove egwada pafupi na mendo ŵangu ndipo newo nidabwa ngako. Niyamba kuganizila Malemba aŵili m’mutu mwangu: Machitidwe 10:25, 26 na Chivumbulutso 19:10. Ne likonsha kuti, ‘Kansi nimuleshe kuti yayi kuchita vamene ivi?’ Nikaliganiza tetyo, nezindikila kuti yove eyitiwa ku Beteli; enzeziŵa vayuphunzisa Baibolo.

Mwamwayi, neliuja kuti nifufuze m’mabuku ŵasu za nkhani yamene iyi. Nifwana kuti vechichita mulongo wamene uyo venze vokatijana na mwambo wamene wenze ukalichitiwa m’madela ayakine m’chalo chawo panthawe yamene iyo. Yenze tyala njila yowoneshela ulemu. Kwenzelini kulambila, kokatijana na Malemba. (1 Sam. 24:8) Nisangalala, ngako kuti niliyelaŵile, chilichonse chamene sembe chimuchitisha nsoni mulongo wangu.

Tikumana na ŵanthu anyinji a ku Nigeria amene ewonesha kukhulupilika kwawo kwa vyaka  vinyinji. Ganizilani chisanzo cha Isaiah Adagbona. b Yove ephunzila choonadi akali mulumbwana, koma pasogolo pake echizalwala matenda a mankhutu. Yove etumijiwa kumalo osungilako olwala mankhutu, kwamene uko wa Mboni enze yove yeka. Olo kuti enzeshushiwa, yove eyavya ŵanthu olwala mankhutu okwanila 30 kuti aphunzile choonadi ndipo enkhazikisha mpingo kumalo osungilako ŵanthu olwala mankhutu.

Mu 1996 etitumija ku ofesi ya nthambi ya ku Kenya. Yamene iyi yenze nthawe yoyamba kujokela mu chalo chamene ichi kufumila peniyamba ulwendo wanatomola kumayambililo. Tenze nkhala pa Beteli. Ndipo pamalo penzefwikila alwendo pa Beteli, penzenkhala akolwe a vervet. Ove sembe ekwanisha “kutilimula” alongo amene enzetakula vitwazi. Nsiku iyakine, mulongo muyakine wapa Beteli enze esiya yosegula windo ya mu ng’anda yake. Pechijokela ku ng’anda, efwana gulu ya akolwe yusangalala na chakulya cheifwana m’ng’anda mwake. Yove ekuwa nothaŵamo m’ng’anda. Nawosoti akolwe ekuwa nojumphila pa windo.

Newo na Pauline tiloŵa mu mpingo wachi Swahili. Papita tyala nthawe itontho, nipasiwa mbali kuti nikachitishe phunzilo ya buku ya mpingo (yamene masiku ŵano yuziŵika kuti phunzilo ya Baibolo ya mpingo). Koma lomba, newo nenze nikaliyeyamba kuchimvwisha luweme chilaŵilo chamene icho. Nenzefuna kuphunzililatu nkhani yamene iyo nthawe ikalipo, mwakuti nikwanisha kuŵelenga makonsho ŵake. Koma ndemanga za a bale zikasiyana olo patontho tyala na mwa zili lembele m’buku, nenze kwanishalini kuziŵa. Venze vovuta ngako! Nenzeŵamvwila chisoni a bale na alongo. Newo nichita chidwi ngako powona kuti moleza ntima komasoti molichefya a bale na alongo evomekeja makonzedwe amene awo.

Tinkhala ku Kenya kwa chaka chimozi. Pasogolo pake mu 1997 tiitiwa ku beteli yaku Brooklyn, New York. Lomba tenze muchalo chamene mwenze vinthu vakuthupi, komasoti katundu vamene paveka vingalete mavuto. (Miy. 30:​8, 9) Koma olo m’malo amene aŵa, ŵanthu opita pasogolo mwauzimu. A bale ŵasu okatishila ntchito nthawe na chuma chawo, osati kuti ankhale olemela, koma kuti ayavye pa ntchito iweme ngako ya gulu ya Yehova.

Kwa vyaka vinyinji, tawona chikhulupililo cha okhulupilila ayasu m’bali zosiyana-siyana pa moyo wawo. Ku Ireland, chikhulupililo pakati pa nkhondo zapa chibale. Ku Africa, chikhulupililo pakati pa umphaŵi na kupatulana. Ku United States, chikhulupililo pakati pa chitukuko. N’vowonekelatu kuti Yehova onkhala osangalala ngako akalola pansi nowona ŵanthu mwakuwoneshela kuti omukonda m’vochita vosiyana-siyana va moyo wawo!

Vyaka vapita —“mokulumija ngako kupambana mwachuwutukila choŵilila nyula.” (Yobu 7:​6) Palipano tukata ntchito pamozi na ayakine kulikulu yasu ku Warwick, New York, komasoti sewo tankhala osangalala popitilija kutumikila pamozi na ŵanthu amene otikonda chendi. Nase nise osangalala, okhutila na okondwela, pochita vonse vatingakwanishe popitisha pasogolo ntchito za Mfumu yasu, Khilisitu Yesu. Kwalombapano azadalise okhulupilika ŵake osaŵelengeka.—Mt. 25:​34.