Chaka chokonkhapo, banja ya Beteli ilondela chilengezo chakuti ku nthambi ya South Africa kufunika ŵanthu olipeleka kuti akatumikile kwamene chifukwa kwenze kwiguliwa mashini anyowani odindila mabuku. Newo nilipeleka kuti nilute, ndipo nikondwela ngako penisankhiwa. Abale ayakinesoti atatu aku Canada amene enzetumikila pa Beteli esankhiwasoti nawo—Dennis Leech, Bill McLellan na Ken Nordin. Etiuja kuti tikaluta ku South Africa tikankhaleko nthawe itali!

Nitumila foni amama nowauja kuti: “Amama, nili na nkhani iweme yakuti nikuujeni. Nikuya ku South Africa!” Amama enze mwanakazi wa zii koma ove enze na chikhulupililo chotang’a komasoti enze pa ushamwali wotang’a na Yehova. Ove aliye laŵile vinyinji, koma newo niziŵa kuti ove aniyavye. Olo atata nawo aliyeyeje kunilesha pa chosankha chenichita, olo kuti onse enze achisoni chifukwa choziŵa kuti nikankhale kutali ngako na ove.

Poyamba tiyamba taluta ku Beteli yaku Brooklyn kwamene tichiyaphunzisiwa kwa myezi itatu kuti tiziŵe mwatingakatishile ntchito ntundu wamene uyo wa mashini odindila. Pavuli pake, tichizakwela sitima yapa manzi yutakula malonda yamene yenzekuya ku Cape Town, South Africa. Pamene apo nenze nikwanisha lombapano vyaka 20. Petikwela sitima yapa njanji kufuma ku Cape Town kuluta ku Johannesburg wenze usiku. Sitesheni yoyamba yetipamana penze paka tawuni katontho ka Karoo, dela ya chipululu. Pamene apo penze pa lukungu ngako, usi, komasoti pa kupya. Tonse tili 4 tisonjelela na pawindo ndipo tidabwa kuti keno amene ŵala enze malo a ntundu wanji. Tenze na nkhaŵa kuti kansi utumiki wanyowani wamene uyu unkhale wotyani? Papita nthawe, petilutasoti ku dela yamene iyo, tichizaziŵa kuti matawuni atontho-atontho amene ŵala enze malo aweme komasoti ŵanthu ŵake enze a ntendele.

Kwa vyaka voyambilila, ntchito yangu yenze kukata ntchito na mashini yochitisha chidwi komasoti yovuta yuitiwa kuti Linotype, kupanga mizela ya mabii kuti nidinde magazini a Nsanja ya Mulonda na Galamukani! Ofesi ya nthambi yenzedinda magazini a vilaŵilo vinyinji vaku Africa, osati tyala vaku South Africa koma a vyalo viyakinesoti vinyinji vaku Africa. Mashini yanyowani yamene iyi yodindila ya rotary yamene itichitisha kuti tifume kwasu ku Canada kuluta South Africa, yenzekatishiliwa ntchito luweme ngako!

Pavuli pake, niyamba kukata ntchito mu Ofesi ya ku Fakitale yamene yenzewona mbali zosiyana-siyana za ntchito zodinda, kutumija na kumasulila mabuku. Umoyo wangu wenze wotangwanika, wokhutilisha komasoti watanthauzo.

Mu 1968, nichizalungulana na Laura Bowen, wamene enzenkhala pafupi na Beteli. Yove enzesoti mpainiya ndipo enzeyavya pa ntchito yolemba vinthu viyakine ku Dipatimenti Yomasulila mabuku. M’masiku amene awo, kwenzeve makonzedwe akuti keno ŵanthu alungulana lombapano apitilije kunkhala pa Beteli, tetyo sewo tipasiwa utumiki uyakine, etiika monga apainiya apadela. Newo nenzeko na nkhaŵa. Pavuli pakuti natumikila pa Beteli kwaka 10, pamene nenzepasiwa vakulya na malo oyona, lomba nenze na nkhaŵa yakuti, lomba tikokwanisha tyani kulipila vinthu vonse vatufunikila na kandalama tyala katontho katupasiwa monga apainiya apadela? Aliyense enzelondela 25 rand (nthawe yamene iyo yenze madola $35, aku America) mwezi uliwonse​—ndipo kuti tipasiwe ndalama yamene iyi tenzefunikila kukwanilisha namba ya maola enzefunikila, maulwendo oweleja komasoti kuyaŵila mabuku. Na ndalama yamene iyi, tenzefunikila kulipila lendi, kugula vakulya, kulipila thilansipoti na mankhwala komasoti vinthu viyakine vofunikila pa moyo.

Sewo titumijiwa kuti tikachite upainiya pafupi na tauni ya Durban, mmbali mwa nyanja ya Indian Ocean. Kwamene uko kwenze amwenye anyinji amene enze mbadwa za ŵanthu amene etolewa ku India kuti akakate ntchito yolembewa pa kampani yopanga shuga kumapeto kwa vyaka va m’ma 1800. Apa lomba ove enze epeza ntchito ziyakine, koma epitilija mphela kusunga chinkhalidwe chawo na ntundu wawo wa vakulya, kuyangijilapo ntundu uyakine wa vakulya vamene enzeikako vinthu vosiyana-siyana vowamishila. Ndipo ove enzelaŵila Chingelezi, tetyo sewo tiliyefunike kuphunzila chilaŵilo kuti tikoŵalalikila.

Apainiya apadela enzefunikila kuchita maola 150 mwezi uliwonse mu utumiki, tetyo newo na Laura tilinganija kuti tichite maola 6 pa nsiku yoyamba. Nsiku yamene iyo kwenze kwakupya komasoti kwenze mnyontho. Tenzeve maulwendo oweleja komasoti maphunzilo a Baibolo​—tetyo sewo tifunikila kulalikila ku kung’anda na ng’anda kwa maola 6. Papita kanthawe katontho tayamba kulalikila, nilolesha pa nkholoko yangu​—ndipo niwona kuti papita tyala maminesi 40! Nidabwa ngako nolikonsha kuti kansi tiukwanishe upainiya wapadela?

Mokulumija, sewo tilinganija ndandanda yasu-yasu. Nsiku iliyonse, tenzepikilatu mabanzi noika muto olo tiyi mu botolo yuchitisha kuti osati vizizile. Tikafuna kupumula, tenzepanamika kamotoka kasu katontho pachimfule mnyansi mwachimuti.​—Nthawe ziyakine, tuŵana tuweme tutontho-tutontho twa a mwenye twenzewela notizenguluka notiloleshesha ngako chifukwa tenze osiyana ngako na ove! Pavuli pa masiku atontho, tichizaziŵa kuti tikangolalikila kwa maola aŵili olo atatu, nsiku yusila mokulumija ngakosoti.

Venze vokondwelesha ngakosoti kutakula choonadi cha m’Baibolo kulutisha kuli ŵanthu amene enzelondela bwino alwendo a m’gawo yamene yala! Sewo tichizawona kuti amwenye ni ŵanthu aulemu, aweme ntima komasoti oyopa Mulungu. Ŵanthu anyinji a Chihindu enzeulondela uthenga wetenzeŵalutishila. Ove enzekonda kuphunzila za Yehova, Yesu, Baibolo, chalo chanyowani chikuza kusogolo chantendele, komasoti za chiyembekezo chatilinacho kuli ŵala echifwa. Pavuli pa chaka chimozi, sewo tenze na maphunzilo a Baibolo okwana 20. Nsiku iliyonse, tenzekulya chakulya chasu chetenzekonda na imozi mwa mabanja ŵetenzephunzila nawo. Tenzenkhala okondwela ngako.

Koma lombapano tilondelasoti utumiki uyakine​—titumijiwa kuti tikatumikile monga opanamila dela mmbali mwa nyanja iweme ngako ya Indian Ocean. Sondo iliyonse, tenzelondelewa m’mang’anda ŵa abale tikankhala kuti tuchezela mpingo pokata ntchito pamozi na ofalisa kuti tiŵalimbikise. Ove enzechitanase vinthu kunkhala monga nise abanja ŵawo ndipo tenzesangalala ngako kunkhala nthawe itali tili pamozi na ove, ŵana ŵawo komasoti vifuwo vawo. Tichita utumiki wamene uyu kwa vyaka viŵili. Lomba mwazizizi titumiliwa foni kufumila ku ofesi ya nthambi. M’bale wamene etitumila foni etiuja kuti: “Sewo tafuna kuti mwewo mujokelesoti ku Beteli.” Newo ninena kuti: “Sewo nise okondwela ngako kuno kwatili.” Koma, kulaŵila chendi, sewo tenze okonzeka kukatishiliwa ntchito kulikonse kwatingatumijiwe.

Pa Beteli, nenzekata ntchito ku Dipatimenti ya Utumiki, ku dipatimenti yamene iyi ninkhala na mwayi wokata ntchito pamozi na abale anyinji amaluso. Masiku amene awo, pavuli pakuti wopanamila dela wachezela mpingo, yove enzetumija lipoti ku nthambi. Pavuli pake, Dipatimenti ya Utumiki yenzetumija kalata mokatijana na lipoti ya wopanamila dela. Cholinga cha makalata amene awo chenze kulimbikisa komasoti kupeleka malangizo aliwonse angafunikile. Abale amene enzekata ntchito monga masekeletale enzekata ntchito ikulu ngako kumasulila malipoti ŵa opanamila madela kufuma ku chilaŵilo cha Chixhosa,  Chizulu, komasoti vilaŵilo viyakine kuluta mu Chingelezi. Pavuli pake ove enzemasulila makalata ofuma ku nthambi kufuma mu Chingelezi kuluta mu vilaŵilo vaku Africa. Newo nenzeŵatembeja ngako omasulila amene ŵala akhama amene eniyavyasoti kumvwisha mavuto ŵakukumana nawo abale ŵasu na alongo afipa aku Africa.

Pa nthawe yamene iyo, ŵanthu aku South Africa enzetongewa na boma ya ulamulilo wa sankho. Gulu iliyonse ya ntundu wa ŵanthu yenzepasiwa mbali kwayeka konkhala, tetyo kwenzeve kunyungilana kaŵili-kaŵili pakati pa ŵanthu osiyana mitundu. Abale ŵasu afipa aku Africa nawo enzelaŵila vilaŵilo vawo, kulalikila mu vilaŵilo vawo-vawo, komasoti misonkhano ya mpingo enzechita mu chilaŵilo chawo-chawo.

Newo nenzeziŵalini ŵanthu anyinji afipa aku Africa, pakuti ŵanthu amumpingo wenitumijiwa nthawe zonse enzelaŵila Chingelezi. Komalomba, olo n’tetyo, ninkhala na mwayi wophunzila za ŵanthu afipa aku Africa komasoti chinkhalidwe chawo na miyambo yawo. Newo niphunzila za mavuto ŵenzekumana nawo abale ŵasu chifukwa cha miyambo ya kwamene uko komasoti vinthu venzekhulupilila pa nkhani ya vipembezo. Ove echita vinthu motang’a ntima ngakosoti! Esiya miyambo yonse isakatijana na malemba komasoti ekana kukonkheja vinthu vukatijana na vamizimu, olo kuti vamene ivi vichitisha kuti ayambe kushushiwa ngako na abanja ŵawo komasoti ŵanthu ŵa mmunzi mwawo! Kumadela akuminzi, ŵanthu enze osauka ngakosoti. Anyinji enze ophunzilako tyala patontho kumasikulu, ayakine enzeveletu, koma ove enzeilemekeza ngako Baibolo.

Ninkhalako na mwayi wokata ntchito pa milandu iyakine yokhuzana na ufulu wa kulambila komasoti kusaloŵelela nkhani za ndale. Venze votang’isha chikhulupililo ngako kuwona kukhulupilika komasoti kutang’a ntima kwa ŵana atontho-atontho a Mboni amene echosewa sikulu chifukwa chokana kutolako mbali pa mapemphelo komasoti kuimba nyimbo za fuko.

Abale amene aŵa ekumanasoti na vuto iyakine mu kachalo kayakine katontho kaku Africa kamene pa nthawe yamene iyo kenzeitiwa kuti Swaziland. Mfumu Sobhuza Wachiŵili peimwalila, ŵanthu onse enzefunikila kuchitako miyambo yakuchita ŵanthu ayakine keno munthu muyakine wamwalila. Analume enzefunikila kugela mipala, komasoti anakazi enzefunikila kutendelela sisi yawo nonkhala ifupi. Abale anyinji na alongo etamanishiwa chifukwa chokana kuchitako miyambo yamene iyi yamene yukatijana na kulambila makolo. Kukhulupilika kwawo kwa Yehova kwitichitisha kunkhala okondwela ngakosoti! Sewo tiphunzila vinyinji pa nkhani ya kukhulupilika, kupilila komasoti kuleza ntima kufumila kuli abale aku Africa, ndipo ivi vitang’isha ngako chikhulupililo chasu.

Mu 1981, nijokelasoti ku malo odindila mabuku kuti nikayavye pa ntchito yodinda mabuku pokatishila ntchito ma kompyuta. Iyi yenze nthawe yokondwelesha ngako! Njila zokatishila ntchito podinda mabuku zenzechinja ngako. Munthu muyakine wa malonda wa kwamene uko epasa nthambi mashini odindila ndipo etivomeja kuti tiiyese mwamahala. Ivi vichitisha kuti tichinje mashini okwana 9 ŵetenzenawo kale noikapo 5 mwa mashini amene aŵa anyowani. Tichizagulasoti mashini odindila anyowani. Apa tichizayamba kudinda mokulumija ngakosoti kusiyana na kale yonse

Ma kompyuta etiyavya kufwana njila yanyowani yuitiwa kuti MEPS, yamene yuyavya kupanga mwati azawonekele mabuku na magazini a vilaŵilo vosiyana-siyana akazadindiwa. Sayansi yenze ipita pasogolo ngako pa nkhani yopanga vinthu komasoti kukatishila ntchito vipangizo vamakono kusiyana na pa nthawe yetiwela pamozi na ayangu a ku Beteli ya ku Canada na mashini a Linotype ku South Africa! (Yes. 60:17) Pa nthawe yamene iyo tonse tili 4 tenze tilungula alongo aweme apainiya amene enzekonda ngako Yehova. Newo na Bill tenze tikalitumikila mphela pa Beteli. Koma Ken na Dennis enze na ŵana lomba, ndipo enzenkhala kufupi.

Pa nthambi ntchito zenzezipaka ngakosoti. Mabuku ofotokoza Baibolo enzemasuliliwa komasoti kudindiwa m’vilaŵilo vinyinji na kutumijiwa mu nthambi ziyakine. N’chifukwa chake, ng’anda yanyowani ya Beteli yenzefunikila. Abale emanga ofesi iyakine kumalo aweme ngako cha kunchingulo kwa Johannesburg, ndipo ichizapatuliliwa mu 1987. Wenze mwayi ukulu kuyavyako pa kuyangijilika kwa ntchito yonse ikulu yamene iyi komasoti kutumikila m’Komiti ya Nthambi yaku South Africa kwa vyaka vinyinji.

Sewo tidabwa ngakosoti mu 2001 chifukwa chakuti newo niitiwa kuti nikatumikile m’Komiti ya Nthambi ku United States yamene yenze inkhazikishiwa lombapano. Olo kuti tenze achisoni chifukwa chosiya ntchito yasu komasoti azishamwali ku South Africa, tenze okondwela kuti tikayambe moyo wanyowani monga mbali ya banja ya Beteli yaku United States.

Koma tenze na nkhaŵa chifukwa chakuyankhala kutali na amayi ŵake ŵa Laura okalamba. Sembe tenzekwanishalini kuchita vinyinji poŵasamalila chifukwa chonkhala kutali ku New York, koma azisaza ŵake ŵa Laura atatu elipeleka kuti akoŵasamalila mwakuthupi, mwamaganizo komasoti poŵayavya na thandizo ya ndalama. Ove enena kuti: “Sewo tingakwanishelini kuchita utumiki wanthawe zonse, koma keno tingasamalile amama, vikuyavyeni kupitilija utumiki wanu.” Sewo tuŵatembeja ngako chifukwa cha vamene ivi.

Molingana na azisaza ŵake ŵa Laura amene enena kuti asamalile amayi ŵawo, nkulu wangu naye pamozi na nkazi wake, amene enzenkhala ku Toronto ku Canada, etiyavya posamalila amama, amene enzesoti amasiye pa nthawe yamene iyo. Pa nthawe yamene iyo, amama enkhala na nkulu wangu pamozi na nkazi wake kwa vyaka vopitilila 20. Sewo tutembeja ngakosoti chikondi komasoti chisamalilo chechipeleka kuli amama mpaka ove pechimwalila papita tyala kanthawe katontho pavuli pakuti sewo tafwika ku New York. Ni daliso ikulu kunkhala na abanja amene ni ofunishisha kuchinja vinthu pamoyo wawo kuti asamalile makolo okalamba, vamene nthawe ziyakine vingankhale vovuta ngakosoti.

Kwa vyaka voŵelengeka, utumiki wangu ku United States nenzekatila ntchito kopangila mabuku, ntchito yamene masiku ŵano yukatiwa mu njila yamakono komasoti yosavuta. Kwalombapano ngako, nankhala nukata ntchito ku Dipatimenti Yogula vinthu. Vankhala vokondwelesha ngakosoti kutumikila pano pa ofesi ya nthambi ikulu ngako kwa vyaka 20 vapita, yamene lomba ili na ŵanthu a m’banja ya Beteli okwana 5.000 komasoti ayakine othandizila okwana 2.000!

Kwa yaka 60 vapita, newo nenzeganizilakolini kuti ningazafwika pano panili. Laura waniyavya na tima wake wonse pa vyaka vonse vamene ivi. Moyo wangu wankhala uweme ngakosoti! Tutembeja ngako mautumiki osiyana-siyana ŵatalondela komasoti ŵanthu aweme ŵatakata nawo ntchito pamozi, kuyangijilapo abale a m’nthambi zinyinji zatanyungila potumijiwa na nthambi m’mbali zinyinji pano pachalo. Lomba pakuti nili na vyaka 80, ntchito zangu zachepako chifukwa abale achilumbwana ephunzisiwa kuti akochita ntchito zamene izi.

Wamasalimo elemba kuti: “Wosangalala ni ntundu wamene Mulungu wawo ni Yehova.” (Sal. 33:12) Mawu amene aŵa ni achendi ngako! Newo nutembeja ngakosoti kuti nakwanisha kutumikila Yehova pamozi na ŵanthu ŵake osangalala.