Newo nivyalika pa 19 May, mu 1940, mu tawuni ya Amioû, ku Lebanon. Vyaka vitontho pavuli pake, banja yasu ifulukila mu tawuni ikulu ya Tripoli. Nilelewa m’banja yachikondi komasoti yosangalala yemene yenzetumikila Yehova Mulungu. Pa ŵana 5, newo niye nenze ntontho letu, asimbi atatu na alumbwana aŵili. Makolo ŵangu enzewonalini ndalama kunkhala chinthu chofunika ngako pa moyo wawo. Kuli banja yasu, chinthu chofunika ngako chenze kuphunzila Baibolo, kupezeka pamisonkhano ya Chikhilisitu, komasoti kuyavya ŵanthu ayakine kuti aziŵe Mulungu.

Mumpingo mwasu mwenze Akhilisitu anyinji ozozewa. Mmozi mwa Akhilisitu amene awo enze Michel Aboud, wamene uyu niye enzechitisha yetenzeita kuti phunzilo ya buku. Yove ephunzila choonadi ku New York, ndipo niye eleta choonadi ku Lebanon mu 1921. Pavuli pake, mumpingo mwasu tilondela alongo aŵili achisimbi amene enze echingosilija maphunzilo a Sikulu ya Giliyadi,​—mazina ŵawo enze Anne na Gwen Beavor. Newo nukumbukila luweme mwenzechitila nawo vinthu m’bale Michel alongo amene awo, yove enzeŵachitila vinthu mwaulemu ndipo nthawe zonse enzewokonzeka kuŵayavya. Ove echizankhala azishamwali ŵasu apantima. Pavuli pa vyaka vinyinji, nikondwela ngako kukumanasoti na Anne ku United States. Pavuli pakuti papitasoti nthawe, nikumanasoti na Gwen wamene enzetumikila pa Beteli pa ofesi ya nthambi yaku London ku England pamozi na mwanalume wake Wilfred Gooch.

Newo penenze nikali mulumbwana, ku Lebanon kwenze a Mboni atontho. Koma sewo tenze na khama ngako pa  ntchito yolalikila, nthawe zonse tenzeujako ayasu vokhuza Baibolo, olo kuti tenzeshushiwa na asogoleli a vipembezo. Newo nikalikumbukila luweme ngako vinthu viyakine vitichitikila.

Nsiku iyakine, newo na mulongosi wangu Sana tenzelalikila pa ng’anda iyakine ya mmululu. Pamene apo wansembe muyakine echizawela petenze sewo. Mwavuwonekela payakine pali emuuja kuti sewo tulalikila. Wansembe wamene uyo eyamba kunyoza mulongosi wangu. Etichitila vinthu va nkhanza ndipo egwinya Sana kufuma palulu kumuponesha pansi, ndipo yove echitika. Ivi pevichitika, muyakine etumila ku polisi, mapolisi pechifwika, mwachifundo esenga kuti munthu muyakine amusamalile Sana. Ove etakula wala wansembe noluta naye ku polisi, pechifwika naye, mapolisi efwana kuti wansembe wamene uyo enze na mfuti. Nkulu wapolisi emukosha kuti: “Ko wewo niwe munthu wanji kansi, niwe nsogoleli wa tchetchi olo uli mu gulu ya akawalala?”

Newo nukumbukilasoti nsiku iyakine yetichita ulwendo kuluta kuyalalikila, mpingo wasu wibuking’a basi kuti tikalalikile mu tawuni iyakine yakutali. Vonse venze luweme, mpaka wansembe wa mutawuni yamene iyo pechiziŵa vetenzechita, ndipo yove eunganija chigulu cha ŵanthu nowela kuzatiukila. Mpaka eyamba kutitema na vimyala, ndipo atata echitiwa ngako pa chipolowe chonse chamene icho. Nukumbukila kuti kumenso konse kwenze kwisambikana milopa. Ove echizajokela mu basi pamozi na amama, ndipo abale ayakine nawo ejokelasoti. Komalomba pali chinthu chiyakine chichitika chamene newo nichiluŵelini olo patontho, amama penzepukuta atata milopa kumenso, elaŵila mawu akuti: “Yehova, pulizi, ŵakhululukileni ŵanthu amene aŵa. Ove oziŵalini chakuchita.”

Penzesoti nthawe iyakine yamene sewo tenze tiluta kuyanyungila abanja ŵasu ku tawuni ya kwasu kwetifuma. Petifwika kung’anda kwa asikulu evyala atata, tifwanako nsogoleli muyakine wachipembezo wotchuka ngako, bishopu. Bishopu wamene uyo enzeziŵa kuti makolo ŵangu enze a Mboni za Yehova. Olo kuti newo nenze tyala na vyaka 6, yove efuna kuti anichitishe nsoni ndipo enikonsha kuti: “Wewo, ndaŵa yanji ukaliye batizika?” Newo niyankha kuti: “Ndaŵa nikali mwana. Kuti nibatizike newo nufunika kuiziŵa luweme Baibolo nonkhala na chikhulupilio chotang’a.” Bishopu aliyewamijiwe nayo yankho yangu olo patontho. Yove euja asikulu kuti newo nenze mwana aliye ulemu.

Vochitika viipa monga ni vamene ivi venze vitontho. Ŵanthu anyinji aku Lebanon ni omasuka ngako komasoti okonda kutandaja. Tetyo, venzekwanishika kukambilana na ŵanthu anyinji nkhani za m’Baibolo ndipo tenzechitisha maphunzilo anyinji a Baibolo.

Penenze nikali phunzila sikulu, m’bale muyakine wachilumbwana waku Venezuela ewela kuzanyunga ku Lebanon. Yove enzesonkhana mumpingo mwasu ndipo, pavuli pake, eyamba chibwenzi na mulongosi wangu Wafa. Pavuli pake, ove echizalungulana ndipo eluta kuyankhala ku Venezuela. Wafa enzetiyewa ngako sewo, n’chifukwa chake, m’makalata ŵake, yove enzeyeja kunyengelela atata kuti afuluke na banja yonse kuluta ku Venezuela. Pamapeto pake, sewo timumvwila ndipo tisankha kufuluka!

Tifwika ku Venezuela mu 1953 ndipo tichiyankhala ku Caracas, pafupi na ng’anda ya apulezidenti. Lomba pakuti newo nenze ntontho ngako,  nenzewamijiwa ngako nikawona apulezidenti nthawe ziyakine opita m’motoka yawo yodula na dilaiva wawo-wawo. Koma kuli makolo ŵangu venze vovuta kuti adjaile m’chalo chamene icho, chilaŵilo, chinkhalidwe, vakulya komasoti nyengo. Kulaŵila chendi, ove pechiyamba kudjaila, chinthu chiipa chichizachitika.

Atata eyamba kusamvwa luweme. Ivi venzewoneka kunkhala vachilwendo kuli sewo, chifukwa atata nthawe zonse enzewoneka kunkhala munthu wotang’a komasoti wathanzi. Nukumbukilalini kuti nenze niŵawonapo kuti alwala. Pavuli pake ove epezewa na matenda a kansa ndipo efunikila kuchitiwa opaleshoni. Vomvwisha chisoni, n’vakuti pavuli pa sondo imozi ove emwalila.

Ndipo n’vovuta kufotokoza chisoni chetinkhala nacho. Newo nenze tyala na vyaka 13. Tenzeyembekezelalini kuti atata angamwalile ndipo tichimvwa kuti tingazankhalalini soti osangalala. Ndipo kuli amama chinkhala chovuta kuti avomeleje kuti alume ŵawo emwalila. Koma tichizawona kuti tufunika kupitilija na moyo, ndipo na thandizo ya Yehova tikwanisha kupilila. Penikwanisha vyaka 16, nisilija maphunzilo aku sekondale pa sikulu yaku Caracas, newo nenzefunishisha kuyavya komasoti kusamalila banja yangu.

Pa nthawe yamene iyo, mulongosi wangu Sana elunguliwa na Rubén Araujo, wamene enze esilija maphunzilo a Sikulu ya Giliyadi nojokela ku Venezuela. Ove esankha kufulukila ku New York. Banja yangu isankha kuti newo nikaphunzile ku yunivesiti ku New York, ndipo nenzefunikila kuyankhala pamozi na mulongosi wangu pamo na asikulu. Penenzenkhala nawo pamozi ove eniyavya ngako kuti ninkhale pa ushamwali wotang’a na Yehova. Kuyangijila pamene apo, sewo tenze mumpingo wa Chisipanishi wa ku Brooklyn ndipo mumpingo mwasu mwenze abale anyinji otang’a mwauzimu. Nikondwela ngako kuziŵana na m’bale Milton Henschel komasoti Frederick Franz; onse abale aŵili amene aŵa enzetumikila pa Beteli yaku Brooklyn.

Nasala patontho kuti nifwike kumapeto kwa chaka changu choyamba cha maphunzilo aku yunivesiti ku New York, niyamba kuganizila venenzechita nawo moyo wangu. Newo nenze niŵelengako nkhani ziyakine mu Nsanja ya Mulonda pa nkhani ya Akhilisitu amene anze na volinga vatanthauzo ndipo newo niyamba kuganizila ngako vamene ivi. Newo nenzewona kuti abale amene enze apainiya komasoti amene enzetumikila pa Beteli a mumpingo mwasu enze osangalala ngako, ndipo nane nenzefuna kunkhala monga ni ove. Komalomba newo nenze nikaliyenkhala Mkhilisitu wobatizika. Pamene apo, nichizawonelatu kuti nufunika kupeleka moyo wangu kwa Yehova. Ndipo niye venichita vamene ivi, ndipo pa 30 March 1957, nichita chimozi mwa vosankha vofunika ngako, nibatizika.

Pavuli pakuti nabatizika, niyamba kuganiza zonkhala mpainiya. Chifuno changu chonkhala mpainiya chenzekula ngakosoti, koma venzewonekelatu kuti kuchita chosankha chamene ichi kungankhale kovuta. Nenzekaikila kuti kansi newo nikwanishe kuchita upainiya komasoti kuchita maphunzilo ŵangu aku yunivesiti pa nthawe imozi? Newo na banja yangu tilembelana makalata anyinji pa nkhani ya chosankha changu chofuna kuleka maphunzilo ŵangu aku yunivesiti, chojokela ku Venezuela komasoti chofuna kunkhala mpainiya.

 Mu June 1957, nijokela ku Caracas. Koma venzechitawonekelatu kuti vinthu venzelini luweme kuli abanja ŵangu. Venzefunikila kuti muyakine pabanja akokata ntchito. Kansi newo sembe niyavya tyani? Newo nilondela mwayi wakuti nikakate ntchito ku banki iyakine koma newo nenzefunishisha kunkhala mpainiya. Kulaŵila chendi, ichi chenze chinkhala chifukwa chakuti newo nijokele. Pamene apo nisankha kuchita vonse viŵili. Kwa vyaka vinyinji, nenzekata ntchito nthawe zonse ku banki, komasoti nenzetumikila monga mpainiya. Nenze nikaliyenkhalako wotangwanika ngako komasoti wosangalala monga ni nthawe yamene iyo!

Nisangalalasoti ngako penikumana na Sylvia, mulongo muweme ngako waku German, wamene enzekonda ngako Yehova. Yove enze efulukila ku Venezuela pamozi na makolo ŵake. Pavuli pake, tichizalungulana, ndipo papita nthawe, tichizankhala na ŵana aŵili, mwanalume, Michel (Mike), mwanakazi, Samira. Komasoti nichizafunika kuti nikosamalila amama. Ndipo ove ewela kuzankhala nase pamo. Chifukwa cha kukula kwa udindo wangu wosamalila banja, nifunikila kuleka kuchita upainiya, koma newo nipitilija kunkhala wa khama pa ntchito yolalikila. Newo na Sylvia tenzepezelapo mwayi nthawe zonse wotumikila monga apainiya othandiza tikankhala pamaholide.

Ŵana ŵangu enze akali pa sikulu pevichitika vala vanalaŵila koyambilila kwa ino nkhani. Nufunika kuvomekeja kuti nenze na umoyo uweme ngako, ndipo ŵanthu ŵenenzekata nawo ntchito pa banki enzenilemekeza. Olo n’tetyo, venenzefuna ngako newo venze vakuti ŵanthu akoniwona monga ntumiki wa Yehova. Nipitilija kuganizila vaningachite kuti ŵanthu akoniwona tetyo. Lomba newo na nkazi wangu, tinkhala pansi nokambilana vokhuza ndalama zetenze nazo. Kuti newo nenze nileka kukata ntchito ku banki, sembe ninkhala na mwayi wopasiwa ndalama ziyakine zinyinji. Ndipo pakuti tenzeve nkhongole iliyonse, tiyeja kuganizila moyelekezela kuti, keno tingayeje kunkhala na moyo wosafuna vinthu vinyinji, tingankhale nazo ndalama zokwanila zakuti zingatiyavye kwa nthawe itali.

Kuchita chosankha chamene ichi kwenze kovuta, koma nkazi wangu wapantima komasoti amama eniyavya ngako mu njila iliyonse. Apa sembe niyambasoti kuchita upainiya. Nikondwela ngakosoti! Newo nenze wokonzeka kuti niyambe kuchita upainiya, koma pavuli pake tichizalondela uthenga wamene witizizimusha ngako tonse.

Nsiku iyakine dokota wasu etisimikijila kuti Sylvia enze na vumo. Ivi vitizizimusha ngako tonse taŵili! Tikondwela ngakosoti; koma, niyamba kuganizilasoti za chosankha changu chala chakuti ninkhale mpainiya. Kansi sembe vikwanishika kuti newo nipitilije kunkhala mpainiya? Mokulumija sewo tichinja  mwetenzeganizila ndipo tiyamba kuyembekezela mwachidwi kuti tilondele munthu muyakine m’banja. Lomba tyani ponena za volinga vangu vala vakuti nizatumikile monga mpainiya?

Pavuli pakuti takambilana pa nkhani ya volinga vasu, tisankha kuti newo nenzefunika mphela kunkhala mpainiya. Mwana wasu mwanalume Gabriel evyalika mu April 1985. Pamene apo, newo nileka kukata ntchito ku banki ndipo niyambasoti kutumikila monga mpainiya wonkhazikika mu June 1985. Papita nthawe, ninkhala na mwayi wotumikila m’Komiti ya Nthambi. Lomba pakuti Beteli yenzelini ku Caracas, newo nenzefunikila kufwamba nsenga wa makilomita 80 kuti nikafwike ku Beteli, kaŵili olo katatu pa sondo.

Beteli yenzenkhala mu tawuni ya La Victoria, lomba kuti tinkhale pafupi ngako na Beteli, monga banja tisankha kufulukila ku La Victoria. Uku kwenze kuchinja kukulu kuli tonse. Newo nuchita chidwi ngako na banja yangu ndipo nuitembeja ngakosoti. Kachitidwe kawo ka vinthu keniyavya ngakosoti. Mulongosi wangu Baha elipeleka kuti akosamalila amama. Mike enze elungula kale, koma Samira na Gabriel enze akalinkhala nase pa ng’anda. Tetyo, kufulukila ku La Victoria kwenzetanthauza kuti enzefunikila kusiya azishamwali ŵawo onse ku Caracas. Kuyangijila pamene apo, nkazi wangu wapantima Sylvia wamene enzedjaile ngako kunkhala mu tawuni ikulu komasoti ili na ŵanthu anyinji, yove enzefunikila kudjaila kunkhala mu katawuni katontho. Ndipo tonse tenzefunikila kudjaila kunkhala mu kang’anda katontho. Kulaŵila chendi, kufuluka kufuma ku Caracas kuluta ku La Victoria chenze chosankha chikulu ndipo chikhuza vinthu vinyinji.

Koma olo n’tetyo, vinthu vichizachinjasoti. Gabriel echizalungula, lomba Samira efunikila kunkhala yeka. Pavuli pake, newo na Sylvia tichizaitiwa kuti tikankhale a m’banja ya Beteli mu 2007, ndipo mpaka lelo niye patikalitumikila. Mike, mwana wasu nkulu mwanalume, otumikila monga nkulu komasoti mpainiya pamozi na nkazi wake Monica. Gabriel otumikilasoti monga nkulu naye, ndipo onkhala ku Italy pamozi na nkazi wake Ambra. Samira, kuyangijila pa kuchita upainiya, otumikilasoti pa Beteli monga wolipeka ali ku ng’anda.

N’chendi, newo nachita vosankha vinyinji vofunika ngako pa moyo wangu. Koma paliye chanudandaula nacho. Newo ningachitesoti vosankha vimo na vimo. Newo nutembeja ngakosoti mautumiki auzimu komasoti maudindo ŵanakhala nawo potumikila Yehova. Kwa vyaka vinyinji, nawona kufunika konkhala pa ushamwali wotang’a na Yehova. Ndipo keno tingafunikile kuchita chosankha chilichonse, chinkhale chitontho olo chikulu, Yehova angatipase ntendele “wamene upambana kuganiza ngako kulikonse.” (Afil. 4:6, 7) Newo na Sylvia tuukonda ngako utumiki wasu wapa Beteli ndipo tukumvwa kuti Yehova wadalisa vosankha vasu chifukwa nthawe zonse tenzemuika pa malo oyamba pa moyo wasu.