Kansi mwewo muziŵa?
Kansi ŵanthu mu nthawe za m’Baibolo enzekatishila ntchito mbulwe popanga mabote?
Mbulwe
ŴANTHU anyinji oziŵa kuti kale vyaka vakuvuli, ŵanthu ku Iguputo enzelemba pa mapepa opangiwa na mbulwe. Agiriki na Aroma enzelembela pa mapepa opangiwa na mbulwe. * Koma ni onselini ŵanthu amene oziŵa kuti mbulwe zenzekatishiliwasoti ntchito popanga mabote.
Mitundu iŵili ya mabote a mbulwe amene epezeka m’manda aku Iguputo
Vyaka vopitilila 2.500 vapita, mneneli Yesaya elemba kuti ŵanthu onkhala “mu dela ya mimana ya ku Itiyopiya” otumija “nthumwi zake pa nyanja, mu mabote oyenda pa manzi opangiwa na mbulwe.” Pavuli pake, mneneli Yeremiya elosela kuti Amedi na Aperisiya azaukile Babulo noshoka ‘mabote ŵawo a mbulwe’ kuti osati autuke.—Yes. 18:1, 2; Yer. 51:32.
Baibolo ni yowujiliwa na Mulungu, tetyo ni vosadabwisa kuli ophunzila Baibolo kuti vinthu vafwana akaswili ofufuza vinthu vakale vuwonesha kuti mbulwe zenzekatishiliwa chendi ntchito popanga mabote mu nthawe za m’Baibolo. (2 Tim. 3:16) Kansi ni chinji chaziŵika? Akaswili ofufuza vinthu vakale afwana umboni wokwanila wakuti mabote a mbulwe enzepangiwa ku Iguputo.
KANSI MABOTE A MBULWE ENZEŴAPANGA TYANI?
Mu vipupa va manda aku Iguputo, mwenzelembewe vithunzi vuwonesha mwenzetolela mbulwe ŵanthu nopanga mabote. Ŵanthu enzetenda mbulwe, nozimanga tumitolo-mitolo ndipo pavuli pake enzetukatanija tumitolo twamene uto. Mbulwe ili na makona atatu. Tetyo zikamangiwa pamozi, zunkhala ntolo umozi wotang’a ngako. Buku iyakine yufotokoza mbili ya Iguputo yunena kuti mabote a mbulwe enzenkhala atali mamita 17 ndipo enzenkhala na malo okwanila ŵanthu ochapa 10 olo 12 mbali iliyonse.
Vithunzi volembewa pa chipupa ku Iguputo vuwonesha mweyenzepangiliwa bote ya mbulwe
NDAŴA YANJI OPANGA MABOTE ENZEKATISHILA NTCHITIO MBULWE?
Ku Iguputo, mbulwe zenzepezeka ngako m’mbali mwa Mmana wa Nailo. Kuyangijila pali vamene ivi, mabote a mbulwe enze osavuta kupanga. Olo ŵanthu pechiyamba kukatishila ntchito mapulanga kupangila mabote akulu-akulu, vuwoneka kuti opaya nsomba komasoti ashaŵinda epitilija kukatishila ntchito vidunswa va mabote opangiwa na mbulwe komasoti tumabote tutontho-tutontho topangiwa na mbulwe.
Kwanthawe itali, ŵanthu epitilija kukatishila ntchito mabote a mbulwe. Wolemba muyakine Wachigiriki zina yake Plutarch, wamene enkhalako mu nthawe ya atumwi, enena kuti ŵanthu ayakine enze akalikatishila ntchito mphela mabote a mbulwe pa nthawe yamene iyo.
^ ndime 3 Mbulwe zumela m’mishambo komasoti mu mimana yamene yupopa luweme-luweme. Mbulwe ingakule kufwika mpaka mamita 5 kutalimpha kwake ndipo muluvumo mwake ingakule mpaka ma sentimita 15.
