CHA M’MA 670 B.C.E., ufumu wa Asuri wenze wamphamvu ngako pachalo chonse. Ndipo mokatijana na webusaiti ya malo osungilako vinthu vakale yaku Britain, “ufumu wamene uyu wenzeyambila ku nchingulo ku Kupuro mpaka kuyafwika kummawa ku Iran; ndipo pa nthawe iyakine wenzelamulilasoti ku Iguputo.” (The British Museum Blog) Ndipo likulu yake Nineve, yenze tauni ikulu ngako pachalo chonse. Kwenze minda yamaluŵa iweme, ng’anda zachifumu zapalulu komasoti malaibulale akulu-akulu. Mawu amene enzelembewe pa vipupa ku Nineve owonesha kuti Mfumu Ashabanipalu molingana na mafumu ayakine ŵa Asuri, enzelitomola yeka kuti “mfumu ya chalo chonse.” Pa nthawe yamene iyo, Asuri komasoti tauni yawo ya Nineve enzewoneka kuti angagonjesewelini.

Koma Asuri pechinkhala amphamvu ngako, Yehova kupitila muli mneneli Zefaniya, enenelatu kuti: “[Yehova] . . . Azawononge Asuri, ndipo azachitishe Nineve kunkhala matongwe, kunkhala chalo chiliye manzi monga ni chipululu.” Ndipo mneneli wa Yehova zina yake Nahumu, eloselasoti kuti: “Tolani siliva mwewo analume. . . . Iyi tauni aichitisha kunkhala iliyekanthu ndipo aiyalusha matongwe . . . Aliyense wokuwona azautuke ndipo azanene kuti, ‘Nineve wasakajiwa!’” (Zef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Pechimvwa maulosi amene aŵa, payakine ŵanthu elikonsha kuti: ‘Koma vamene ivi vingachitike chendi? Kansi Asuri amphamvu amene aŵa angagonjesewe chendi?’ Vuwoneka kuti venze vovuta kukhulupilila.

Olo venze tetyo, vinthu venzewoneka monga n’vosakwanishika vichizakwanishika. Chikaliyefwika chaka cha 600 B.C.E., Ababulo na Amedi eukila Asuri noŵagonjesa. Ŵanthu eleka kunkhala ku Nineve ndipo m’kupita kwa nthawe ŵanthu eluŵilatu za tauni yamene iyi! Buku iyakine ya kumalo ayakine osungilako vinthu vakale aku New York inena kuti, “Pofwika vyaka vam’ma 500 mpaka 1500 ŵanthu enzenkhalalinisoti mu tauni ya Nineve ndipo ichizasila mwakuti ŵanthu enzekumvwa tyala za tauni yamene iyi akaŵelenga Baibolo.” Bungwe iyakine yufufuza vinthu vakale inena kuti pofwika vyaka vam’ma 1800, “paliye olo mmozi wamene enzeziŵa keno kwenze chendi likulu ya Asuri yuitiwa kuti Nineve.” (Biblical Archaeology Society Online Archive) Koma mu 1845, kaswili wa vinthu vakale zina yake Austen Henry Layard eyamba kukumba pamalo penze tauni ya Nineve. Vechifwana m’matongwe amene awo vuwonesha kuti tauni ya Nineve yenze chendi tauni yolemela ngako.

Kukwanilishiwa kwa maulosi onena za tauni ya Nineve, kutisimikijila kuti maulosi a m’Baibolo onena za kusila kwa maulamulilo andale, azakwanilishiwesoti.—Dan. 2:44; Chiv. 19:15, 19-21.