1-2. Kansi ni kusiyana kotyani kwenzepo pakati pa mafumu aŵili, ndipo tikambilane makonsho otyani?

TIYENI tikambilane za mafumu aŵili otomolewa m’Baibolo. Mfumu yoyamba yatikuti tikambilane yenzelamulila ufumu wa Isiraeli wa mafuko 10, ndipo yachiŵili, yenzelamulila ufumu wa Yuda wa mafuko aŵili. Olo kuti mafumu amene aŵa enkhalako mmasiku osiyana, ove echita vinthu vinyinji volingana. Onse mafumu amene aŵa epandukila Yehova komasoti echimwisha ŵanthu ŵake. Onse enzelambila milungu yawenye komasoti enzepaya ŵanthu. Koma olo n’tetyo, penze kusiyana pakati pa ŵanthu aŵili amene aŵa. Muyakine epitilija kuchita vinthu viipa mpaka imfwa yake, koma muyakine elapa ndipo machimo ŵake onse akulu ekhululukiwa. Kansi mafumu amene aŵa enze ŵani?

² Mfumu ya Isiraeli yenze Ahabu ndipo mfumu ya Yuda yenze Manase. Sewo tingaphunzilepo chinthu chofunika ngako pa kusiyana kwenzepo pakati pa ŵanthu aŵili amene aŵa—chamene ni kulapa. (Mac. 17:30; Aro. 3:23) Koma, kansi kulapa n’chinji? Kansi tingawoneshe tyani kuti talapa chendi? Sewo tufunikila kuziŵa vamene ivi chifukwa tufuna kuti Yehova atikhululukile machimo ŵasu. Kuti tiyankhe makonsho amene aŵa, tiyeni tikambilane vichitika pa moyo wa mafumu aŵili amene aŵa nowona vatingaphunzilepo pa chisanzo chawo. Pavuli pake tikambilane vechiphunzisa Yesu pa nkhani ya kulapa.

3. Kansi Ahabu enze mfumu yotyani?

³ Ahabu enze mfumu ya namba 7 mu ufumu wa Isiraeli wa mafuko 10. Yove elungula Yezebeli, mwana wa mfumu ya ku Sidoni, ntundu wolemela wamene wenzenkhala kumpoto. Chifukwa chakuti Ahabu elungula Yezebeli, penze mwayi ukulu wakuti Aisiraeli apeze  ndalama. Koma chifukwa cha ukwati wamene uyu, ntundu wa Isiraeli wimuchimwila ngako Yehova. Yezebeli enzelambila Baala, ndipo echitisha kuti Ahabu apitishe pasogolo chipembezo chamene ichi chatyala-tyala, chamene chenzelimbikisa uhule wa pakachisi komasoti kupeleka nsembe ŵana. Yezebeli penze mfumukazi, miyoyo ya aneneli onse a Yehova yenze pa ngozi. Yove enze epaya aneneli anyinji. (1 Maf. 18:13) Ahabu “echita vinthu viipa ngako pamenso pa Yehova kupambana onse amene elamulilapo yove akaliyenkhala mfumu.” (1 Maf. 16:30) Yehova enzewona komasoti kuziŵa vonse venzechita Ahabu na Yezebeli. Koma olo n’tetyo, Yehova mwachifundo etumija mneneli Eliya na cholinga chakuti akachenjeje ŵanthu Ŵake kuti achinje nthawe ikaliyesila. Koma Ahabu na Yezebeli ekana kumvwila.

4. Kansi Yehova enena kuti azapase Ahabu chilango chotyani, lomba yove echita chinji pechimvwa mawu amene aŵa?

⁴ Pamapeto pake, nthawe yakuti Yehova apitilije kumulezela ntima isila. Yove etumija Eliya kuti akauje Ahabu na Yezebeli za chilango chenzefuna kuti azaŵapase. Chilango chamene icho chenze chakuti ŵanthu onse a m’banja mwawo azapaiwe. Mawu amene aŵa ŵechilaŵila Eliya echitisha Ahabu kulimvwila chisoni ngako! N’vodabwisa kuti munthu wolikuja wamene uyu pa nthawe yemene iyi ‘elichefya.’—1 Maf. 21:19-29.

5-6. Kansi n’chinji chuwonesha kuti Ahabu aliyelape kufumila pansi pa ntima?

⁵ Olo kuti Ahabu elichefya pa nthawe yamene iyi, koma vechichita pavuli pake viwonesha kuti aliyelape kufumila pansi pantima. Yove aliyesilije kulambila Baala mu ufumu wake komasoti aliyelimbikise ŵanthu kulambila Yehova. Ahabu echitasoti vinthu viyakine vowonesha kuti enzelini na ntima wolapa.

⁶ Pa nthawe iyakine, Ahabu eita Mfumu iweme ya ku Yuda Yehosafati kuti akamuyavye pa nkhondo yolimbana na Asiriya, Yehosafati enena kuti poyamba akonshe kuli mneneli wa Yehova. Poyamba Ahabu ekana ndipo enena kuti: “Pali munthu yumo wamene tingakonshe kwa Yehova kupitila muli yove, koma newo nunyasiwa naye ngako, chifukwa oloselalini viweme vokhuza newo, koma tyala viipa.” Olo venze tetyo, ove ekonsha mphela kuli mneneli Mikaya. Mokatijana na mwachinenela Ahabu, munthu wa Mulungu wamene uyo elosela chendi vinthu viipa vokhuza yove! Mmalo molapa nosenga Yehova kuti amukhululukile, mfumu iipa yamene iyi Ahabu ichitisha kuti mneneli wamene uyo aikiwe mu djeli. (1 Maf. 22:7–9, 23, 27) Olo kuti mfumu yamene iyo ikwanisha kuika mu djeli mneneli wa Yehova, iliyekangishe kuti ulosi wamene uyo wechinena ukwanilishiwe. Ahabu epaiwa ku nkhondo kwechiluta kwamene uko.—1 Maf. 22:34-38.

7. Kansi Yehova enena votyani vokhuza Ahabu pavuli pa imfwa yake?

⁷ Ahabu pechimwalila, Yehova ewonesha mwamene mwenzemuwonela. Mfumu Yehosafati pechijokela bwino-bwino kwawo, Yehova etumija mneneli Yehu kuti akamuzuzule chifukwa chokatijana na Ahabu. Mneneli wamene uyu enena kuti: “Kansi chithandizo chufunika kupelekewa kuli ŵanthu aipa, ndipo kansi mufunika kukonda ŵanthu ozondana na Yehova?” (2 Mbiri 19:1, 2) Lomba ganizilani ivi: Kuti Ahabu ewonesha kulapa ngako-ngako, mneneli wamene uyu sembe aliyemufotokoze kuti enze munthu muipa wamene enzezondana na Yehova. Apa n’vowonekelatu kuti, olo kuti Ahabu enze ewonesha kulapa pa nthawe iyakine, yove enze aliyelape kufumila pansi pa ntima.

8. Kansi tingaphunzile chinji pa nkhani ya kulapa tikaganizila vechichita Ahabu?

⁸ Kansi sewo tingaphunzile chinji kufumila pa vechichita Ahabu? Eliya pechiuja Ahabu kuti banja yake izapasiwe chilango, poyamba yove elichefya. Chamene ichi chenze chiyambi chiweme. Koma vechichita pavuli pake viwonesha kuti enze aliyelape kufumila pansi pa ntima. Tetyo, kulapa kuyangijilapo vinyinji osati tyala kungolimvwila chisoni pa vinthu vawachita. Lomba  tiyeni tikambilane chisanzo chiyakine chamene chikuti chitiyavye kumvwisha tanthauzo ya kulapa ngako-ngako.

9. Kansi Manase enze mfumu yotyani?

⁹ Papita vyaka pafupi-fupi 200, Manase enkhala mfumu ya Yuda. Yove echita viipa ngako payakinesoti kupambana Ahabu! Baibolo yunena kuti: “Yove echita vinthu vinyinji viipa pamenso pa Yehova komasoti vomukalipisha.” (2 Mbiri 33:1–9) Manase epanga maguwa a nsembe kupangila milungu yawenye, ndipo mpaka eika chifanizilo cha chipilala chopatulika chechipanga—mu kachisi ntuŵa wa Yehova! Payakine chifanizilo chamene ichi chenzepanamila kulambila koyonana. Manase enzechita vinthu vamasenga, vanyanga komasoti enzeyombeja. Yove “echekasoti milopa inyinji ngako yosalakwa.” Epaya ŵanthu anyinji komasoti “eshoka ŵana ŵake analume pamulilo,” kuŵapeleka nsembe kuli milungu yawenye.—2 Maf. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Kansi Yehova epeleka chilango chotyani kuli Manase, lomba mfumu yamene iyi ichita tyani peipasiwa chilango chamene icho?

¹⁰ Molingana na Ahabu, Manase ekana machenjezo ŵechimupasa Yehova kupitila muli aneneli ŵake. Posilijila pake, “Yehova eŵaletela [Ayuda] akulu-akulu ŵa Asilikali a mfumu ya Asuri. Ove ekata Manase penzefisame m’chisengu. Pavuli pake emumanga na vomangila viŵili va mkuwa noluta naye ku Babulo.” Penze ku djeli ku Babulo, vuwoneka kuti Manase eganizila ngako venzechita. Yove “elichefya ngako pamenso pa Mulungu wa makolo ŵake.” Echitasoti vinyinji kupambana pamene apo mwakuti “enkhazikisha pansi ntima wa Yehova Mulungu wake.” Ndipo moweleja-weleja Manase “eyamba kupemphela kwa Mulungu.” Munthu muipa wamene uyu eyamba kuchinja nowona kuti Yehova ni “Mulungu wake” ndipo enzepemphela kuli yove mofumila pansi pa ntima.—2 Mbiri 33:10-13.

11. Makatijana na lemba ya 2 Mbiri 33:15, 16, kansi Manase ewonesha tyani kuti elapa kufumila pansi pa ntima?

¹¹ Papita nthawe, Yehova eyankha mapemphelo a Manase ndipo ewona kuti wachinja chendi chifukwa cha vinthu vechitomola m’mapemphelo ŵake. Tetyo, emukhululukila ndipo emujoshela pa ufumu wake. Manase echita vonse vangakwanishe kuti awoneshe kuti enze elapa chendi kufumila pansi pa ntima. Yove echita vinthu vosiyana na vechichita Ahabu mwakuti echinja nkhalidwe yake. Eyeja-yeja kushusha kulambila kwawenye nolimbikisa ŵanthu kuti akolambila Yehova. (Ŵelengani 2 Mbiri 33:15, 16.) Kuchita vamene ivi kwenzefunika kutang’a ntima komasoti chikhulupililo chifukwa kwa vyaka vinyinji Manase enze chisanzo chiipa kuli ŵanthu a m’banja yake, ŵanthu a udindo mu ufumu wake komasoti kuli ŵanthu ayakine ŵenzelamulila. Koma chakumapeto kwa moyo wake, eyeja-yeja kukonza viyakine mwa vinthu viipa vechichita. Vingachitike kuti yove payakine niye epeleka chisanzo chiweme kuli Yosiya wamene echizankhala mfumu iweme ngako.—2 Maf. 22:1, 2.

12. Kansi chisanzo cha Manase chutiphunzisa chinji pa nkhani ya kulapa?

 ¹² Kansi tingaphunzile chinji kufumila pa chisanzo cha Manase? Yove elichefya komasoti echita vinthu viyakine vinyinji. Epemphela kwa Yehova kuti amuchitile chifundo ndipo echinja nkhalidwe yake. Ewamyasoti vinthu vechiphoniyesha ndipo echita vonse vangakwanishe kuti akolambila Yehova komasoti kuyavya ayakine kuti akochita chimozi-mozi. Chisanzo cha Manase chingayavyesoti olo ŵala ŵanthu amene achita vinthu viipa ngako. Pamene apa tuwona umboni wamphamvu wakuti Yehova ni Mulungu muweme ndipo ni “wokonzeka kukhululuka.” (Sal. 86:5) Yehova okhululukila ŵanthu ŵala amene alapa chendi kufumila pansi pa ntima.

13. Fotokozani chisanzo chowonesha mfundo yofunika ngako pa nkhani ya kulapa.

¹³ Manase echitasoti vinthu vinyinji kuyangijila pa kulimvwila chisoni chifukwa cha vophoniya vake. Vamene ivi vutiphunzisa mfundo iyakine yofunika pa nkhani ya kulapa. Ganizilani chisanzo ichi: Yelekezelani kuti mwaluta kopikila mabanzi kuti mukagule keke. Koma mmalo mokupasani keke, okupasani lungu. Kansi mwewo mungakhutile kuti niye vamufuna? Yayi! Kansi mwewo mungakatijane navo olo keno angakufotokozeleni kuti lungu yamene iyo ni yofunika ngako popanga keke? Yayi, mungakatijanelini navo! Molingana na vamene ivi, Yehova ofuna kuti munthu wochimwa alape. Keno yove olimvwila chisoni niye kuti vili bwino ngako. Kulimvwila chisoni n’kofunika ngako kuti munthu alape koma pakweka ni kosakwanila. Kansi munthu wamene uyo ofunika kuchitasoti chinji? Tuphunzila vinyinji kufumila pa fanizo yokata ntima yechifotokoza Yesu.

14. Kansi mwana woloŵelela wa mufanizo ya Yesu ewonesha tyani chizindikilo choyamba cha kulapa?

¹⁴ Yesu efotokoza fanizo yokata ntima ya mwana woloŵelela yamene ili pa Luka 15:11-32. Mulumbwana muyakine epandukila atata ŵake nofumapo pa ng’anda ndipo “eluta ku chalo chiyakine chakutali.” Ali kwamene uko eloŵelela m’minkhalidwe iipa ngako. Koma pechikumana na mavuto akulu, eyamba kuganizila ngako za moyo wake. Yove eziŵa kuti enze na moyo uweme ngako penze ku ng’anda kwa atata ŵake. Monga ni mwechinenela Yesu, “nzelu pezimuwelela” yove eganiza zojokela kwawo kuyasenga atata ŵake kuti amukhululukile. Chinthu chofunika ngako chechichita yove n’chakuti eziŵa kuti echita vinthu viipa ngako. Koma kansi vamene ivi venze vokwanila? Yayi. Enzefunikasoti kuchinja nkhalidwe yake.

15. Kansi mwana woloŵelela wa mufanizo ya Yesu echita vinthu votyani powonesha kuti walapa chendi kufumila pansi pa ntima?

¹⁵ Mwana woloŵelela ewonesha kulapa kufumila pansi pa ntima pa vinthu viipa vechichita. Yove eyenda nsenga utali kujokela kwawo. Lomba pechifwika euja atata ŵake kuti: “Atata, nachimwila kululu komasoti nachimwila mwewo. Nuwamilalinisoti kuitiwa mwana wanu.”  (Lk. 15:21) Vechichita mwana wamene uyu polapa kufumila pansi pa ntima viwonesha kuti enzefuna kunkhalasoti pa ushamwali na Yehova. Yove eziŵa kuti vochita vake vikalipisha atata ŵake. Yove echita vonse vangakwanishe kuti atata ŵake ayambesoti kukondwela naye ndipo enze wokonzeka kuti atata ŵake akomuwona monga mmozi wa aganyu ŵawo! (Lk. 15:19) Nkhani yamene iyi yangonkhalalini tyala yokata ntima yayi. Koma mfundo zake zingayavye ngako akulu akafuna kuziŵa keno munthu wamene wachita chimo walapa chendi kufumila pansi pa ntima.

16. Ndaŵa yanji akulu vingaŵavute kuziŵa keno munthu walapa chendi kufumila pansi pa ntima?

¹⁶ N’kupepulini kuti akulu aziŵe keno munthu wamene wachita chimo walapa chendi. Ndaŵa yanji tunena tetyo? Akulu angaziŵelini vili muntima mwa munthu. Tetyo, ove oyeja-yeja kufwana umboni wowonesha kuti m’bale wawo wamene uyo ozondana navo vinthu vechichita. Vingachitike kuti nthawe ziyakine munthu angachite vinthu viipa ngako mwakuti akulu amene aluta kuyawonana naye vingaŵavute kusimikijila kuti walapa chendi kufumila pansi pa ntima.

17. (a) Kansi ni chisanzo chotyani chamene chuwonesha kuti kungolimvwila tyala chisoni kuwoneshalini kuti munthu walapa chendi kufumila pansi pa ntima? (b) Mokatijana na lemba ya 2 Akorinto 7:11, kansi munthu wamene walapa kufumila pansi pa ntima oyembekezelewa kuchita chinji?

¹⁷ Ganizilani chisanzo ichi: Tiyelekezele kuti m’bale wankhala ochita chimo ya chigololo kwa vyaka vinyinji. Mmalo mosenga thandizo, yove wankhala ofisa chimo yamene iyi kuli nkazi wake, ayake komasoti kuli akulu. Pavuli pake akulu aviziŵa vakuchita m’bale wamene uyu. Akulu amene awo n’kumuuja kuti ali na umboni wakuti yove wachita chigololo, m’bale wamene uyo ovomekeja ndipo owoneka kuti olimvwila chisoni ngako. Kansi vamene ivi n’vokwanila? Yayi. Akulu amene oweluza nkhani yamene iyo angafunike kuwona vinyinji kupambana kungomuwona kuti olimvwila chisoni. M’bale wamene uyo aliyechite vinthu mosaganiza luweme kwa nthawe imozi tyala, koma wankhala ochita nkhalidwe yamene iyi iipa kwa vyaka vinyinji. Komasoti aliyelute kuyalaŵila yeka, munthu muyakine niye waluta kuyauja akulu. Tetyo, akulu angafunike kuwona umboni wowonesha kuti munthu wamene uyo wachinja kufumila pansi pa ntima mwakuganizila, mwakuwonela vinthu komasoti vochita vake. (Ŵelengani 2 Akorinto 7:11.) Vingamutolele nthawe itali munthu wamene uyo kuti achinje. N’voziŵikilatu kuti yove angachosewe mumpingo kwa nthawe itali.—1 Akor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Kansi munthu wochosewa angawoneshe tyani kuti walapa chendi ndipo vokonkhapo vake vingankhale votyani?

¹⁸ Powonesha kuti walapa kufumila pansi pa ntima, munthu wamene wachosewa ofwika pamisonkhano monkhazikika, ndipo okonkheja malangizo ŵa akulu akuti akopemphela nthawe zonse komasoti kuphunzila Baibolo. Yove oyeja-yejasoti kupewa vinthu vamene vimuchitisha kuti achite chimo. Keno yove angayeje-yeje kuwamya  ushamwali wake na Yehova, angakaikilelini kuti Yehova amukhululukile na ntima wonse komasoti kuti akulu amujoshele mumpingo. Olo n’tetyo, akulu akafuna kuziŵa keno walapa chendi oganizila nkhani iliyonse payeka ndipo osakila-sakila mosamala kuti osati aweluze mopupuluma.

19. Kansi kulapa ngako-ngako kuyangijilapo chinji? (Ezekieli 33:14-16)

¹⁹ Monga ni mwataphunzilila, kulapa ngako-ngako kuyangijilapo vinyinji osati kungonena tyala kuti tulimvwila chisoni chifukwa cha vinthu vatachita. Komasoti kuyangijilapo kuchinja maganizo na ntima wasu vamene vuchitisha kuti tichite vinthu vowonesha kuti talapa. Vamene ivi vuyangijilapo kuleka vinthu viipa vamene ivo, noyambasoti kukonkheja mfundo za Yehova. (Ŵelengani Ezekieli 33:14-16.) Chofunika ngako kuli munthu wamene wachita chimo ni kuwamyasoti ushamwali wake na Yehova.

20-21. Kansi tingamuyavye tyani munthu wamene wachita chimo ikulu?

²⁰ Yesu etomola mfundo iyakine yofunika ngako pa utumiki wake pechinena kuti: “Newo [niwela] kuzaita . . . ochimwa kuti alape.” (Lk. 5:32) Sewo nase tufunika kunkhala na ntima wamene uyu. Tiyelekezele kuti muyasu wapantima wachita chimo ikulu, kansi tufunika kuchita chinji?

²¹ Tingawoneshelini kuti tumukonda muyasu wamene uyo keno tuyeja kuŵafisila akulu chimo yake. Kufisa chimo yamene iyo ni kulitalijila wenye chifukwa Yehova owona vonse. (Miy. 5:21, 22; 28:13) Mungamuyavye muyanu wamene uyo pomukumbusha kuti akulu angamuyavye. Keno yove okana kuyafotokozela akulu, mwewo mufunika kuyaŵafotokozela za nkhani yamene iyo. Mukachita tetyo mungawoneshe kuti mufunishisha kumuyavya. Kuchita vamene ivi n’kofunika ngako chifukwa keno angayavyiwelini na akulu, ushamwali wake na Yehova ungasokonezeke!

22. Kansi tizakambilane chinji mu nkhani ikuza?

²² Lomba tyani keno munthu wankhala ochita machimo akulu-akulu komasoti kwa nthawe itali mwakuti akulu asankha kuti achosewe mumpingo? Kansi vamene ivi vingatanthauze kuti aliyemuwoneshe chifundo? Mu nkhani ikuza tizakambilane mwakuwoneshela chifundo Yehova kuli ŵanthu amene achimwa poŵapasa chilango komasoti vatingachite kuti tikomukonkheja.