1. Ndaŵa yanji a Babulo echita chidwi ngako na mneneli Danieli?

 MNENELI Danieli enze mulumbwana a Babulo pechimutola monga mkaidi noluta naye ku Babulo kutali na ku Yerusalemu. Koma n’vowonekelatu kuti Danieli eŵachitisha chidwi ngako ŵanthu amene emutola. Ove ewona kuti yove enze munthu wa mawonekedwe aweme, komasoti kuti enzewofumila m’banja yolemekezeka. (1 Sam. 16:7) Tetyo, ove emuphunzisa kuti akotumikila m’ng’anda ya chifumu.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Kansi Yehova enzemuwona tyani Danieli? (Ezekieli 14:14)

² Yehova enzemukonda Danieli, osati chifukwa cha mawonekedwe ŵake kapena udindo uweme wenze nawo, koma chifukwa cha nkhalidwe iweme yenze nayo. Payakine Danieli enze na vyaka 20 tyala pamene Yehova pechimutomola pamozi na Nowa komasoti Yobu, analume amene kwa vyaka vinyinji enkhala opanga mbili iweme na Mulungu. (Gen. 5:32; 6:9, 10; Yobu 42:16, 17; ŵelengani Ezekieli 14:14.) Yehova epitilija kukonda Danieli panthawe yonse ya moyo wake utali komasoti wosangalasa.—Dan. 10:11, 19.

3. Kansi tikambilane chinji munkhani ino?

³ Munkhani ino, tikambilane minkhalidwe iŵili yamene ichitisha Danieli kunkhala munthu wofunika ngako kwa Yehova. Poyamba, tikambilane nkhalidwe iliyonse payeka-payeka nowona nthawe yechiiwonesha. Pavuli pake, tiwone chimuyavya Danieli kukulisha minkhalidwe yamene iyo. Posilijila, tikambilane mwatingamukonkhejele. Olo kuti nkhani ino yalembelewa achilumbwana, tonse tingaphunzilepo kanthu pachisanzo cha Danieli.

4. Kansi Danieli ewonesha tyani kutang’a ntima? Pelekani chisanzo.

⁴ Ŵanthu otang’a ntima angochita wowa, koma ove ololalini kuti wowa ukoŵakangisha kuchita vinthu viweme. Danieli enze  mulumbwana wotang’a ntima ngako. Ganizilani vochitika viŵili vamene vechiwonesha kutang’a ntima. Chochitika choyamba, chichitika papita vyaka viŵili kufumila panthawe yamene a Babulo yechiwononga Yerusalemu. Mfumu Nebukadinezara yaku Babulo ilota maloto osoŵesha ntendele okhuza fano ikulu. Yove elamula analume ŵake onse anzelu, kupamikijapo Danieli kuti aiuje vayalota komasoti tanthauzo yake. Kuti ove ekangiwa kuchita vamene ivo mfumu sembe iŵapaya onse. (Dan. 2:3–5) Danieli enzefunika kuchitapo kanthu mokulumija, kuleka kuchita tetyo, ŵanthu anyinji sembe echifwa. Yove “eluta kwa mfumu kuyasenga kuti imupase nthawe kuti azamasulile maloto ŵake.” (Dan. 2:16) Kuchita vamene ivo, kwenzefunikila kutang’a ntima komasoti chikhulupililo. Paliye umboni uwonesha kuti Danieli enze emasulilapo kale maloto kuvuli. Yove euja ayake—amene mazina ŵawo achi Babulo enze Sadirake, Mesake, na Abedinego kuti—‘asenge chifundo kwa Mulungu wakululu kuti aŵaululile chinsinsi chamene icho.’ (Dan. 2:18) Yehova eyankha mapemphelo amene awo. Moyavyiwa na Mulungu, Danieli ekwanisha kumasulila maloto a Nebukadinezara. Chifukwa cha vamene ivi Danieli pamozi na ayake epulumuka.

5. Kansi Danieli ekumana na mayeselo ayakine otyani amene enzefunikilasoti kutang’a ntima?

⁵ Nthawe iyakine pavuli pakuti Danieli wamasulila maloto afano ikulu, kutang’a ntima kwake kwiyesewasoti. Papita nthawe Nebukadinezara elotasoti maloto ayakine odesa nkhaŵa. Maloto amene awo enze okhuza chimuti chikulu ngako. Danieli motang’a ntima efotokozela mfumu tanthauzo ya maloto ŵake, kupamikijapo kuiuja mfumu kuti izasiluke nosiya mpando wake wachifumu kwakanthawe. (Dan. 4:25) Mfumu sembe iganiza kuti Danieli enzeipandukila ndipo sembe imupaya. Koma Danieli ewonesha kutang’a ntima noiuja vonse vikuti vizaichitikile.

6. Kansi chingankhale chinji chamene chimuyavya Danieli kunkhala wotang’a ntima?

⁶ Kansi chingankhale chinji chamene chimuyavya Danieli kunkhala wotang’a ntima pamoyo wake wonse? N’vosakaikisha kuti Danieli penze ntontho, ephunzila vinyinji kufumila pachisanzo cha amayi ŵake na atata ŵake. N’voziŵikilatu kuti ove enzemvwila malangizo ŵechipeleka Yehova kuli makolo achi Isiraeli, ndipo enzephunzisa ŵana ŵawo Chilamulo cha Mulungu. (Deut. 6:6-9) Sikuti Danieli enzeziŵa tyala mfundo zikulu-zikulu za m’Chilamulo monga Malamulo 10, koma yove enzeziŵasoti vinthu  venzefunikila kulya Mwisiraeli na vinthu venzefunikila kupewa kulya. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Danieli ephunzilasoti mbili ya atumiki a Mulungu ndipo enzeziŵa venzeŵachitikila akapatuka pa mfundo za Yehova. (Dan. 9:10, 11) Vinthu vechikumana navo Danieli pamoyo wake vimuyavya kunkhala na chidalilo chakuti Yehova komasoti angelo ŵake amphamvu enzemuyavya.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Kansi n’chinji soti chiyavya Danieli kunkhala wotang’a ntima? (Onanisoti chithunzi.)

⁷ Danieli ephunzila vinyinji kufumila pa volemba va aneneri a Mulungu, kupamikijapo maulosi a Yeremiya. Kufumila pa kuphunzila kwamene uko, Danieli eziŵa kuti ukapolo wanthawe itali wa Ayuda ku Babulo wenze wisala patontho kusila. (Dan. 9:2) Mosakaikila, kuwona ulosi wa m’Baibolo ukwanilishiwa kwitang’isha chikhulupililo cha Danieli mwa Yehova, ndipo ŵanthu amene okhulupilila Yehova angankhale otang’a ntima ngako. (Yelekezelani na Aroma 8:31, 32, 37-39.) Chofunika ngako n’chakuti Danieli enzepemphela kuli Atata ŵake akululu kaŵili-kaŵili. (Dan. 6:10) Yove eulula machimo ŵake kwa Yehova nomuuja vonse vamuntima mwake. Komasoti Danieli esenga thandizo. (Dan. 9:4, 5, 19) Yove enze munthu monga nisewo, ndipo aliye vyalike ali kale wotang’a ntima. Mmalo mwake, yove ekulisha nkhalidwe yamene iyi mwa kupemphela, kuphunzila, komasoti kukhulupilila Yehova.

8. Kansi tingachite tyani kuti tipitilije kunkhala otang’a ntima?

⁸ Kuti tinkhale otang’a, kansi tufunikila kuchita chinji? Makolo ŵasu angatiyavye kunkhala otang’a ntima, koma angatipaselini nkhalidwe yamene iyi monga ni katundu wa m’banja. Kuphunzila kunkhala wotang’a ntima, kuli monga kuphunzila luso yanyowani. Njila imozi yamungaphunzilile luso iyakine, ni kulolesha ngako vakuchita munthu wamene okuphunzisani pavuli pake nokonkheja chisanzo chake. Molingana na vamene ivi, sewo tuphunzila kunkhala otang’a ntima mwa kuwona vakuchita ayakine powonesha nkhalidwe yamene iyo pavuli pake nokonkheja chisanzo chawo. Lomba kansi taphunzila chinji kufumila pa chisanzo cha Danieli? Molingana na yove, sewo tufunikila kuŵaziŵa luweme Mawu a Mulungu. Tufunikila kupanga ushamwali wotang’a na Yehova mwa kulaŵila naye momasuka komasoti kaŵili-kaŵili. Ndipo tufunikila kunkhala okhulupilika kwa Yehova, nonkhala osimikija ntima kuti yove akotiyavya nthawe zonse. Tikachita tetyo, olo chikhulupililo chasu chikazayesewa tizaŵe mphela otang’a.

9. Kansi kutang’a ntima kutipindulisha tyani?

⁹ Tupindula mu njila zinyinji tikankhala otang’a ntima. Ganizilani vichitikila Ben. Yove enzephunzila kusikulu yaku Germany kwamene aliyense enzekhulupila kuti vamoyo vichita chinja kufumila kuvinthu viyakine, ndipo enzewona kuti nkhani za m’Baibolo zufotokoza za kulengewa kwa vinthu n’zawenye. Nsiku iyakine Ben epasiwa mwayi kuti apaname kusogolo m’kalasi yawo kuti afotokoze chifukwa chake enzekhulupilila kuti vamoyo vichitalengewa. Motang’a ntima yove eŵafotokozela venzekhulupilila. Kansi vokonkhapo vake venze votyani? Ben enena kuti: “Aticha ŵangu enimvwishila mwachidwi komasoti ove elemba nkhani zonse zeniŵafotokozela m’kalasi ndipo ezipanga kopi noyaŵila aliyense m’kalasi mwasu.” Kansi ayake am’kalasi echita tyani? Ben enena kuti: “Anyinji mwa ove emvwishila venenzelaŵila ndipo enena kuti niŵachitisha chidwi.” Monga ni mwatawonela pa vichitikila Ben, ŵanthu otang’a ntima kanyinji-kanyinji  olemekezewa na ŵanthu ayakine. Ove angayavyesoti ŵanthu ayakine kuti aziŵe Yehova. N’chendi, tili na vifukwa vomvwika vonkhalila otang’a ntima ngako.

10. Kansi kukhulupilika n’chinji?

¹⁰ Baibolo kanyinji-kanyinji yulaŵila za kukhulupilika kapena chikondi chokhulupilika chamene Yehova chakuwonesha kuli azishamwali ŵake. Mawu amo na ŵamo amene aŵa okatishiliwasoti ntchito ponena za chikondi chuwoneshewa pakati pa atumiki a Mulungu. (2 Sam. 9:6, 7) M’kupita kwa nthawe sewo tingankhale ŵanthu okhulupilika ngako. Tiyeni tiwone mwamene Danieli mwechinkhalila wokhulupilika ngako.

11. Kansi Danieli ekumana na chiyeso chotyani choyesa kukhulupilika kwake pa ukalamba wake? (Onani chithunzi chapachikuto.)

¹¹ Pali vochitika vinyinji vamene vichitika pa moyo wa Danieli vamene yove enzefunikila kuwonesha keno apitilije mphela kunkhala wokhulupilika olo yayi. Koma chimozi mwa mayeselo akulu ngako ŵechikumana nawo chichitika panthawe yenze na vyaka 90. Panthawe yamene iyi, Babulo enze elondewa na ufumu wa Amedi na Perisiya ndipo Mfumu Dariyo niye yenzetonga. Akulu-akulu a boma amene enzetumikila Dariyo enzemuzonda Danieli ndipo enzelemekezalini Mulungu wake. Tetyo, ekonza chiŵembu kuti Danieli apaiwe. Epeleka lamulo yomuyesa Danieli kuti awone keno yove angapitilije kunkhala wokhulupilika kuli Mulungu wake kapena kuli mfumu. Venzefunikila kuchita Danieli kuti awoneshe kukhulupilika kwake kwa mfumu komasoti kuti munthu aliyense amukonde kwenze kuleka kupemphela kwa Yehova kwa masiku 30. Danieli ekana kugonja. Ndipo chifukwa cha vamene ivi, yove eponyewa m’chisengu cha mphondolo. Koma Yehova edalisa kukhulupilika kwa Danieli mwa kumupulumusha m’kamwa mwa mphondolo. (Dan. 6:12-15, 20-22) Kansi tingachite tyani kuti tinkhale okhulupilika ngako kuli Yehova monga ni mwechichitila Danieli?

12. Kansi Danieli enkhala tyani wokhulupilika ngako kwa Yehova?

¹² Monga nimwatanenela poyamba, kuti tinkhale okhulupilika kwa Yehova tufunikila kumukonda ngako. Danieli enzewokhulupilika ngako kuli Yehova chifukwa enzeŵakonda ngako Atata ŵake akululu. Mosakaikila chikondi cha Danieli chikula mwa kuganizila  minkhalidwe ya Yehova noganizila njila za mwangaiwoneshele. (Dan. 9:4) Motembeja, Danieli eganizila vinthu vonse vechimuchitila Yehova komasoti vechichitila ŵanthu ŵake.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Kansi achilumbwana ŵasu okumana na mavuto otyani pankhani ya kukhulupilika? Pelekani chisanzo. (Onanisoti chithunzi.) (b) Monga ni mwayawoneshela vidiyo, kansi mungayankhe tyani ŵanthu ayakine akakukonshani keno Amboni za Yehova ochilikiza nkhani ya kulungulana kwa analume olo anakazi ŵeka-ŵeka?

¹³ Molingana na Danieli, achilumbwana ŵasu onkhala pakati pa ŵanthu asalemekeza Yehova komasoti mfundo zake. Ŵanthu otetyo osangalala lini na aliyense wamene okonda Mulungu. Ayakine oyeja kuchitila nkhanza ŵana ŵasu na cholinga chakuti awononge chikhulupililo chawo mwa Yehova. Mwachisanzo, onani vechitikila mulumbwana muyakine zina yake Graeme, wamene onkhala ku Australia. Yove ekumana na vuto ikulu penze kusikulu ya sekondale. Aticha ŵawo ekonsha ŵana onse mʼkalasi mwangachitile keno ayawo aŵauja mwakumvwila ponena za kuyonana kwa analume olo anakazi ŵeka-ŵeka. Aticha amene awo euja ŵana onse m’kalasi kuti ŵala amene ochilikiza nkhani yamene iyi apaname mbali imozi, koma ŵala amene angachitelini tetyo apanamesoti mbali iyakine. Graeme enena kuti, “kalasi yonse ikatijana nawo ndipo ŵana onse mʼkalasi epanama kumbali yamene ivomela kuchilikiza kupatulapo tyala newo na muyangu wa Mboni.” Vichitika pavulipake viyesa kukhulupilika kwa Graeme kuli Yehova. Yove enena kuti, “kwa maawazi onse amene enze esala kuti tikotoke ŵana ayasu asikulu komasoti aticha etinyoza ngako. Niyeja-yeja kuteteza chikhulupililo changu modekha komasoti momvwika luweme, koma ove aliyemvwishile venenzeŵauja.” Kansi kuyesewa kwa chikhulupililo chake kwimukhuza tyani Graeme? Yove enena kuti, “niliyekondwele penenzenyozewa, koma nisangalala chifukwa ninkhala mphela wokhulupilika kwa Yehova noteteza chikhulupililo changu.” c

14. Kansi njila imozi yatingankhalile okhulupilika kwa Yehova niyotyani?

¹⁴ Tingankhale okhulupilika ngako kwa Yehova keno tumukonda ngako, monga ni mwenzechitila Danieli. Tukulisha chikondi chamene icho mwa kuphunzila za mikhalidwe ya Yehova. Mwachisanzo, tingaphunzile vinyinji kufumila pa vinthu vechilenga. (Aro. 1:20) Keno mufuna kuyangijila ulemu na chikondi chanu kwa Yehova, mungaŵelenge nkhani zachidule za mutu wakuti “Kodi Zinangochitika Zokha?” kapena kulolela mavidiyo amene alipo. Mungaŵelengesoti nkhani za m’kabulosha kakuti Kodi Zamoyo Zinachita Kulengedwa? na ka Mmene Moyo Unayambira—Mafunso 5 Ofunika Kwambiri. Onani vamene mulongo muyakine wachisimbi waku Danish Zina yake Esther vechilaŵila ponena za vofalisa vamene ivi yove enena kuti: “Kuganiza ni mphaso yodabwisa. Mabulosha amene aŵa okuujalini vaufunika kukhulupilila, ove angofotokoza tyala mfundo nokuleka kuti ulipangile weka chosankha.” Ben, watatomola poyamba enena kuti: “Nkhani zamene izi n’zotang’isha chikhulupililo ngako. Zenisimikijila kuti Mulungu niye elenga moyo.” Pavuli pophunzila nkhani yamene iyi, mosakaikila muzavomeleje vayunena Baibolo kuti: “Mwewo Yehova Mulungu wasu wamphamvu, nimwe wowamila kulondela ulemelelo na ulemu, ndaŵa mwipanga vinthu vonse, ndipo mwakufuna kwanu vinkhalapo komasoti vipangiwa.”—Chiv. 4:11. d

15. Kansi ni njila iyakine yotyani yatingatang’ishile ushamwali wasu na Yehova?

¹⁵ Njila iyakine yokulishila chikondi chasu kuli Yehova, ni kuganizila ngako za moyo wa Mwana  wake, Yesu. Mulongo muyakine wachisimbi zina yake Samira, wamene onkhala ku Germany, echita vamene ivo. Yove enena kuti: “Nimuziŵa luweme Yehova kupitila muli Yesu.” Samira ali ntontho enzevutika kumvwisha mwakumvwila Yehova. Koma yove sembe emvwisha mwenzemvwila Yesu. Yove eyangijila kuti, “Nenzekonda kuphunzila vokhuza Yesu, chifukwa chakuti yove enze waushamwali ndipo ezekonda ŵana.” Pechiyamba kuphunzila ngako vokhuza Yesu niye pechinkhala pa ushamwali wotang’a na Yehova. Ndaŵa yanji? Yove enena kuti: “Patontho na patontho nichizaziŵa kuti Yesu enzekonkheja Atata ŵake. Ndipo ove ni olingana ngako. Niziŵa kuti chimozi mwa vifukwa vamene Yehova vechitumijila mwana wake Yesu pano pachalo, chenze chakuti ayavye ŵanthu kuti amuziŵe luweme Yehova.” (Yoh. 14:9) Keno mufuna kutang’isha ushamwali wanu na Yehova, tyani kupatulako nthawe yophunzila mwamungakwanishile vokhuza Yesu? Mukachita tetyo, muzankhale okhulupilika ngako kwa Yehova ndipo mukomukonda ngako.

16. Kansi kunkhala okhulupilika kutipindulisha tyani? (Salimo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Ŵanthu okhulupilika kanyinji-kanyinji onkhala na azishamwali apantima komasoti onkhalisha. (Rute 1:14-17) Kuyangijila pamene apo, ŵanthu amene ni okhulupilika kwa Yehova ali na vifukwa viweme vonkhalila na ntendele wamuntima. Ndaŵa yanji? Chifukwa chakuti Yehova elonjeza kuti azankhale wokhulupilika kuli ŵanthu okhulupilika kuli yove. (Ŵelengani Salimo 18:25; Mika 6:8.) Ganizilani tyala—Nyamalenga wamphamvu zonse niwofunishisha kunkhala nase pa ushamwali wotang’a! Ndipo tikankhala pa ushamwali wotang’a tetyo na Yehova, paliye mavuto, munthu woshusha, kapena imfwa yamene ingawononge nkatijano wamene uyu. (Dan. 12:13; Lk. 20:37, 38; Aro. 8:38, 39) N’chinthu chofunika ngako kuti tikokonkheja Danieli nonkhala okhulupilika kwa Yehova!

17–18. Kansi tingaphunzilesoti chinji kufumila kuli Danieli?

¹⁷ Munkhani ino, takambilana tyala minkhalidwe iŵili ya Danieli. Koma pali vinyinji vatingaphunzile kuli yove. Mwachisanzo, Yehova ewonesha Danieli mensomphenya na maloto osiyana-siyana, ndipo emupasa luso yomasulila mauthenga aulosi. Anyinji mwa maulosi amene awo ekwanilishiwa kale. Ayakine ofotokoza mosapita m’mbali vochitika vakusogolo vamene vizachitikile munthu aliyense wamene onkhala pano pachalo.

¹⁸ Munkhani yokonkhapo, tizakambilane soti maulosi aŵili amene elembewa na Danieli. Kumvwishisha maulosi amene aŵa kungatiyavye tonse, achilumbwana na achikulile kupanga vosankha mwanzelu palipano. Maulosi amene aŵa angatiyavyesoti kunkhala otang’a ntima komasoti okhulupilika kuti tinkhale okonzeka kulimbana na viyeso vamene vasala patontho kuchitika.