Vinthu vakululu veyanjiwa mwadongosolo. Nkhani iyakine yamene ilembewa mmagazini iyakine ya sayansi (Astronomy) yenena kuti: “Milalang’amba iyanjiwa mwadongosolo ngako, iliye mwajikane mwachisawawa.” Kansi vamene ivi vekwanishika tyani? Akaswili asayansi okhulupilila kuti vamene ivi vekwanishika chifukwa cha vinthu viyakine vosawoneka vamene vutomolewa kuti dark matter. Ove onena kuti vinthu vamene ivi “vili monga ni ntundu uyakine wa matambiko asawoneka amene ŵakusamila . . . milalang’amba, magulu amilalang’amba, komasoti magulu akulu-akulu amilalang’amba.”

Kansi vekwanishika tyani kuti vinthu vakululu viyanjikike mwadongosolo teti? Kansi tinganene kuti vechingoliyanjika veka paliye wochitisha? Onani vechinena nthaka Allan Sandage wamene enzekhulupila Mulungu, ndipo ŵanthu onena kuti yove enze mmozi mwa akaswili oziŵa luweme ngako za vinthu vakululu wamene enkhalapo m’vyaka vam’ma 1900.

 Yove enena kuti “Nuwona kuti n’vovuta ngako kuti vinthu voyanjiwa luweme teti vingochitika paveka mwangozi. Vuwoneka kuti pali muyakine wamene eviyanja teti.”

Vinthu vakululu vepangiwa mwanjila yakuti pano pachalo pankhale vamoyo. Ganizilani mfundo yakuti zuŵa yushoka pamuyezo uyakine nthawe zonse. Kuti mphamvu yuchitisha vamene ivi yenze yofoka, sembe zuŵa iliyepangike na patontho kumo. Mphamvu yamene iyo kuti yenze ikulu ngako, sembe zuŵa yesila kale-kale.

Muvinthu vakululu mulisoti mphamvu ziyakine zosiyana-siyana zamene ziseting’iwa luweme kuti vinthu vamoyo vikokwanisha kunkhala pano pachalo. Wolemba sayansi muyakine zina yake Anil Ananthaswamy enena kuti olo imozi mwa mphanvu zamene izi kuti iliyenkhale monga nimwailili, “nyenyezi, mapulaneti komasoti milalang’amba, sembe viliye pangike. Vinthu vamoyo sembe viliye nkhaleko na patontho kumo.”

Muchilengedwe chamene ichi, muli malo aweme ngako ŵakuti ŵanthu akonkhalamo. Chino chalo chili na umphuye wammulenga-lenga wokwanila, manzi okwanila, komasoti mwezi ukulu bwino na cholinga chakuti ukoyavya chalo kuti osati chikonyang’anya. Nsanja iyakine inena kuti: “Asayansi efwana kuti mwavilili vinthu viliye moyo komasoti vamoyo pano pachalo, vuyavya kuti chalo chinkhale malo amozi aweme ŵangankhalemo ŵanthu.” Magazini ya National Geographic. a

Wolemba muyakine enena kuti zuŵa na mapulaneti ŵake “vili kumbali ngako” poyelekezela na nyenyezi ziyakine zonse mumulalang’amba wasu wamene uyu. Koma kutalamukana na nyenyezi ziyakine kwamene uku niye kuyavya kuti pachalo pakonkhala vinthu vamoyo. Sembe nivoyofya ngako kuli vinthu vamoyo kuti venkhala pafupi ngako na nyenyezi ziyakine—monga pakati-kati pa mulalang’amba wasu wamene uyu olo kumapeto kwake. Koma asayansi ayakine onena kuti malo amene pali chino chalo “ni amene awo ŵeka amene pangankhale vamoyo mu mulalang’amba wamene uyo.”

Kaswili muyakine wasayansi zina yake Paul Davies enena mawu amene aŵa kufumila pavakuziŵa vokhuza vinthu vakululu komasoti malamulo ŵavuyendela kuti: “Ningakhulupililelini kuti vechingochitika mwazizizi kuti tipezeke pano pachalo kapena kuti tichingopezekapo mwangozi tyala. . . . Malo ŵasu ni aweme ngako kunkhalapo.” Kaswili wamene uyu okhulupililalini kuti Mulungu niye elenga chilengedwe chamene ichi komasoti ŵanthu. Koma kansi mwewo muganiza tyani? Vinthu vakululu komasoti vapano pachalo vuwoneka kuti vepangiwa mwanjila yakuti vikoyavya kuti vamoyo vinkhalepo. Kansi vinthu vamene ivi vili teti chifukwa chakuti munthu muyakine echitavipanga?