1, 2. Ndaŵa yanji tufunika cisogozo ngati tili ku malo acilwendo? Ko Yehova watipasa cisogozo cotyani?

GANIZILANI kuti muyenda m’cipululu cikulu, ndipo n’kuyamba kuyenda m’cipululu camene ici. Cimphepo cikulu cuyamba kukuntha nocitisha kuti musokonezeke nosoŵa koloŵela. Ko mungacite tyani? Mungafunike munthu kuti akusogoleleni olo cinthu ciyakine camene cingakuyavyeni kuziŵa kwamungaloŵele. Vinthu  vamene vingakuyavyeni ni kampasi, zuŵa, nyenyezi na mapu. Vinthu ivi vingakuyavyeni kuti musafwile m’cipululu.

² Seo tonse nthawi ziyakine tukumana na mavuto pa umoyo, ndipo izi zingacitishe kuti tisokonezeke maganizo. Koma Yehova epasa munthu aliyense cikumbumtima kuti cikomusogolela. (Yakobo 1:17) Kansi cikumbumtima n’cinji, ndipo cuseŵenza tyani? Tiphunzile mwatingaciphunzisile na cifukwa cake tufunikila kuganizila vikumbumtima va ayakine. Tiphunzile soti mwamene kunkhala na cikumbumtima cituŵa kungatiyavyile kunkhala na umoyo uweme.

3. Kansi cikumbumtima n’cinji?

³ Cikumbumtima ni mphaso yofunika ngako yofumila kwa Yehova. Ni umunthu wamkati wamene utiyavya kuziŵa ciweme na ciipa. Liu ya Cigiriki yeciseŵenzesha m’Baibolo pa “cikumbumtima” yutanthauza “kuziziŵa weka.” Ngati cikumbumtima cuseŵenza luweme, cingatiyavye kuzifufuza noziŵa umunthu wasu. Cingatiyavye soti kuti tiziŵe ngati tili na maganizo oyenelela. Cingatisogolele kucita viweme nopewa kucita viipa. Tingankhale osangalala ngati tapanga cosankha canzelu, koma tikapanga cosankha ciipa cingaticitishe kumvwa cisoni.​—Onani Zakosilizhyila 5.

4, 5. (a) N’cinji cecitikila Adamu na Eva cifukwa conyalanyaza cikumbumtima cao? (b) Ni zisanzo zotyani za m’Baibolo zoonesha mwacuseŵenzela cikumbumtima?

⁴ Aliyense wa seo angasankhe kumvwila cikumbumtima cake olo yai. Adamu na Eva esankha kusamvwila  cikumbumtima cao, ndipo izi zecitisha kuti acimwe. Nangu kuti ecimvwa cisoni, penze pavuli pakuti asankha kale kusamvwila Mulungu ndipo kwenzeve mocitila. (Genesis 3:7, 8) Nangu kuti enze na cikumbumtima cangwilo, ndipo enzoziŵa kuti kusamvwila Mulungu ni cinthu ciipa, esankha kunyalanyaza cikumbumtima cao.

⁵ Mosiyana na Adamu na Eva, ŵanthu anyinji amene enzeve ungwilo emvwila cikumbumtima cao. Yobu enze cisanzo ciweme. Emvwila cikumbumtima cake nopanga zosankha ziweme. Niye cifukwa cake elaŵila kuti: “Mtima wangu univutishe lini masiku onse a moyo wangu.” (Yobu 27:6) Yobu pecilaŵila kuti “mtima,” etanthauza cikumbumtima camene ni umunthu wamkati woziŵisha ciweme na ciipa. Panthawi iyakine Davide enyalanyaza cikumbumtima cake ndipo aliyomvwile Mulungu. Pavuli pake ecimvwa cisoni ndipo mtima wake weyamba “kumuvutisha.” (1 Samueli 24:5) Cikumbumtima ca Davide cenzomuvutisha cifukwa ca vinthu viipa vecicita. Kumvwila cikumbumtima cake kwemuphunzisa kupewa kuwelezhya soti cimo.

6. Ndaŵa yanji cikumbumtima ni mphaso yofumila kwa Mulungu?

⁶ Nangu ŵanthu amene oziŵa lini Yehova okwanisha kuziŵa ciweme na ciipa. Baibolo yulaŵila kuti: “Maganizo ŵao oŵasusha olo kuŵavomelezhya.” (Aroma 2:14, 15) Mwacisanzo, ŵanthu anyinji oziŵa kuti kupaya munthu olo kuiŵa n’kuipa. Omvwila cikumbumtima cao camene ni umunthu wamkati woziŵa ciweme na ciipa weciŵapasa Yehova. Okonkha mfundo za Mulungu kuti ziŵayavye kupanga zosankha ziweme pa umoyo.

7. Ndaŵa yanji cikumbumtima nthawi ziyakine cingaticitishe kucita vinthu viipa?

 ⁷ Koma cikumbumtima nthawi ziyakine cingaticitishe kucita vinthu viipa. Mwacisanzo, cingaonongeke cifukwa ca maganizo aliye ungwilo, kaonedwe kasu ka zinthu ndipo cingatisogolele ku vinthu viipa. Cikumbumtima ciweme cuwela lini mwangozi, cufunika kuciphunzisa. (Genesis 39:1, 2, 7-12) Yehova watipasa mzimu wake utuŵa na mfundo za m’Baibolo kuti zitiyavye. (Aroma 9:1) Tiyeni tione mwatingaphunzisile cikumbumtima casu.

8. (a) Ko maganizo ŵasu angakhuze tyani cikumbumtima casu? (b) Kansi tufunika kuzikonsha konsho yotyani tikaliyopanga zosankha?

⁸ Ŵanthu ayakine oganiza kuti kumvwila cikumbumtima cao kutanthauza kucita zaufuna mtima wao. Oganiza kuti angacite zilizonse zakufuna malinga ngati oona kuti zili luweme. Nthawi ziyakine maganizo ŵasu aliye ungwilo angatisoŵeshe. Ali na mphamvu cakuti angasokoneze cikumbumtima casu. Baibolo yulaŵila kuti: “Mtima ni wonyenga ngako kupambana cinthu ciyakine ciliconse ndipo ungakwanishe kucita ciliconse ciipa. Ni ŵani angauziŵe?” (Yeremiya 17:9) Nthawi ziyakine tingayambe kuona cinthu ciipa kunkhala ciweme. Mwacisanzo, Paulo akaliyonkhala Mkhristu enzonzunza atumiki a Mulungu ndipo enzoona kuti enzocita zinthu ziweme. Cikumbumtima cake cenzomuvutisha lini, koma pavuli pake elaŵila kuti: “koma Yehova niye onifufuza.” (1 Akorinto 4:4; Machitidwe 23:1; 2 Timoteyo 1:3) Paulo pecizindikila mweenzomvwila Yehova pa vinthu veenzocita, eona kuti  enzofunika kucinja. Tikaliyocita cinthu ciliconse, tufunika kuzikonsha kuti, ‘Ko Yehova ofuna kuti nicite cinji?’

9. Ko kuyopa Mulungu kutanthauza cinji?

⁹ Ngati mukonda munthu muyakine, mungafune lini kumukhumudwisha. Cifukwa cakuti tukonda Yehova, tufuna lini kucita zinthu zamene zingamukhumudwishe. Tufunika kuyesayesa kupewa kum’khumudwisha. Cisanzo ciweme ni Nehemiya. Ekana kuseŵenzesha udindo wake kuti alemele. Ndaŵa yanji? Elaŵila kuti ‘cifukwa cakuti enzoyopa Mulungu.’ (Nehemiya 5:15) Nehemiya enzofuna lini kucita zinthu zamene zingakhumudwishe Yehova. Molingana na Nehemiya, nase tufuna lini kucita zinthu zamene zingakhumudwishe Yehova. Ngati tuŵelenga Baibolo, tingaziŵe zinthu zamene zingakondweleshe Yehova.​—Onani Zakosilizhyila 6.

10, 11. Ni mfundo za m’Baibolo zotyani zamene zingatiyavye kupanga zosankha zanzelu pa nkhani yokhuza walwa?

¹⁰ Mwacisanzo, Mkhristu angasankhe kumwa olo kusamwa walwa. Ko ni mfundo zotyani zamene zingamuyavye kupanga zosankha ziweme? Baibolo yulesha lini kumwa walwa, ndipo yutiuzhya kuti walwa ni mphaso yofumila kwa Mulungu. (Salimo 104:14, 15) Nangu n’tetyo, Yesu euzhya ophunzila ŵake kuti ofunika lini “kumwa mopitilila malile.” (Luka 21:34) Ndipo Paulo euzhya Akhristu kupewa “maphwando acongo na kumwa mwaucakolwa.” (Aroma 13:13) Elaŵila kuti acakolwa “akaloŵe lini mu Ufumu wa Mulungu.”​—1 Akorinto 6:9, 10.

¹¹ Mkhristu ofunika kuzikonsha kuti: ‘Ko walwa ni wofunika tyani kuli neo? Ko nusangalala tyala ngati  namwa walwa? Kansi nufunika kumwa walwa kuti nicose nsoni? Ko nukwanisha kuzilesha kuti nisamwe ngako olo kumwa pafupi-pafupi? * Kansi nusangalala kutandala na ayangu olo kuti paliye walwa?’ Tufunika kusenga Yehova kuti atiyavye kupanga zosankha zanzelu. (Ŵelengani Salimo 139:23, 24.) Ngati tucita teti, tuphunzisa cikumbumtima casu kukonkha mfundo za m’Baibolo. Koma tufunika kuganizila soti vikumbumtima va ayakine.

12, 13. Ndaŵa yanji cikumbumtima casu cingasiyane na ca ayakine? Tingacitenji ngati cikumbumtima casu cusiyana na ca muyakine?

¹² Vikumbumtima va ŵanthu vusiyana. Cikumbumtima canu cingakuloleni kucita cinthu ciyakine pamene ayakine cingaŵalole lini. Mwacisanzo, mungasankhe kumwa walwa pamene munthu muyakine angakane. Ndaŵa yanji ŵanthu aŵili angasiyane pa nkhani iyi?

¹³ Nthawi ziyakine n’cifukwa ca kwecikulila munthu, mwamene banja yao yuonela nkhani yamene iyo koma soti zinthu zawakumana nazo pa umoyo. Ayakine amene evutika kuti aleke kumwa walwa, esankha kusamwa nangu patontho. (1 Mafumu 8:38, 39) Ngati mupasa munthu muyakine walwa ndipo wakana, ko mungakhumudwe olo kumukakamizhya? Kansi mungafune kuziŵa cifukwa cake okana? Yai, mufunika kulemekeza cikumbumtima cake.

14, 15. Ko ni nkhani yotyani yamene yecitika m’nthawi ya Paulo? Kansi Paulo etwala malangizo aweme otyani?

 ¹⁴ M’nthawi ya mtumwi Paulo, pecitika nkhani iyakine yamene yeonesha kusiyana kwa vikumbumtima. Nyama ziyakine zamene zenzogulisiwa pamsika zenzoseŵenzeshewa pa kulambila kwawenye koma soti zenzotwaliwa nsembe ku mafano. (1 Akorinto 10:25) Paulo enzoona kuti kugula na kulya kwenzeve vuto iliyonse, cifukwa cakulya ciliconse cufumila kwa Yehova. Koma akwasu amene poyamba enzolambila mafano, enzoona kuti n’kulakwa kulya nyama yamene iyo. Kansi Paulo eganiza kuti: ‘Neo cikumbumtima cangu cunivutisha lini, ndipo nili na ufulu wakulya ciliconse canufuna’?

¹⁵ Yai, enzoona kuti akwasu enze ofunika ngako cakuti elola kusiya kucita zinthu zamene yove enze na ufulu wozicita. Paulo elaŵila kuti ‘tufunika lini kuzikondwelesha seka,’ ndipo epitilizhya kuti “nangu Khristu aliyozikondweleshe yeka.” (Aroma 15:1, 3) Molingana na Yesu, Paulo enzoona kuti zofuna za akwake zenze zofunika ngako kupambana zake.​—Ŵelengani 1 Akorinto 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Ndaŵa yanji tufunika kupewa kuweluza akwasu pa vinthu vamene cikumbumtima cao cuŵalola kucita?

¹⁶ Koma tyani ngati cikumbumtima ca munthu muyakine cumulola kucita zinthu zamene seo tuona kuti n’ziipa? Tufunika kusamala kuti tisaweluze olo kuyumilila kuti seo niye tili bwino yove niye wolakwa. (Ŵelengani Aroma 14:10.) Yehova watipasa cikumbumtima kuti tikoziweluza seka osati kuweluzila ayakine. (Mateyu 7:1) Tufuna lini kuti zosankha zasu zilete magaŵano mumpingo. Koma tufuna  kucita vinthu vamene vingalimbikishe mgwilizano.​—Aroma 14:19.

17. N’cinji cacitikila cikumbumtima ca ŵanthu ayakine?

¹⁷ Mtumwi Petulo elemba kuti: “Nkhalani na cikumbumtima ciweme.” (1 Petulo 3:16) Munthu akapitilizhya kunyalanyaza mfundo za Yehova, cikumbumtima culeka kumucenjeza akafuna kucita ziipa. Paulo elaŵila kuti cikumbumtima coteti cili monga ni ‘ciŵanga camene cuwela cifukwa cakupya na mulilo.’  (1 Timoteyo 4:2) Kansi mwepyapo na mulilo? Munthu akapya na mulilo cilonda cikapola okhala na ciŵanga, ndipo cuŵaŵa lini soti. Ngati munthu opitilizhya kucita vinthu viipa, cikumbumtima cake cunkhala monga ni ciŵanga. Culeka kuseŵenza koma soti cingamucenjezhye lini.

18, 19. (a) N’cinji cucitisha munthu kuziimba mlandu olo kucita cisoni? (b) Tufunika kucita cinji ngati tikaluziimba mlandu pa macimo yetecita olo kuti telapa?

¹⁸ Ngati tamvwa cisoni, niye kuti cikumbumtima casu cutiuzhya kuti tacita cinthu ciyakine ciipa. Izi zingatiyavye kuziŵa zatalakwisa noleka kucita zinthu zamene izo. Tufunika kuphunzilapo kanthu pa zinthu zatalakwisa kuti tisakawelezhyepo soti. Mwacisanzo, mfumu Davide pecicimwa cikumbumtima cemuyavya  kuti alape. Ezonda viipa vecicita, ndipo enze wofunishisha kumvwila Yehova. Elaŵila kuti Yehova ni ‘muweme ndipo ni wokonzeka kukhululuka.’​—Salimo 51:1-19; 86:5; onani Zakosilizhyila 7.

¹⁹ Pavuli pakuti munthu walapa, angapitilizhye kumvwa cisoni cifukwa ca macimo ŵake. Kumvwa cisoni kungankhale koŵaŵa ndipo kungapangishe munthu kumvwa kuti ni wosafunika. Ngati nthawi ziyakine mukumvwa teti, mufunika kukumbukila kuti n’zosakwanishika kucinja zinthu zecitika kale. Kaya mwecita zamene izo mwadala olo yai, Yehova ekukhululukilani ndipo efafaniza macimo ŵanu. Nimwe atuŵa pamenso pa Yehova ndipo oona kuti mucita zinthu ziweme. Mungapitilizhye kuziimba mlandu koma Baibolo yulaŵila kuti: “Mulungu ni mkulu kupambana mitima yasu.”  (Ŵelengani 1 Yohane 3:19, 20) Izi zutanthauza kuti cikondi cake na mtima wake wokhululukila n’zamphamvu kupambana mtima wasu woziimba mlandu olo wacisoni cifukwa ca zinthu zetelakwisa. Mungankhale osimikizhya kuti Yehova ekukhululukilani. Ngati munthu wakhululukiwa na Yehova, onkhala na mtendele wa mumtima koma soti otumikila Mulungu mosangalala.​—1 Akorinto 6:11; Aheberi 10:22.

20, 21. (a) Kansi buku ino yekonzewa kuti itiyavye kucita cinji? (b) Ko Yehova watipasa ufulu wotyani, ndipo tufunika kuuseŵenzesha tyani?

²⁰ Buku ino yekonzewa kuti itiyavye kuphunzisa cikumbumtima casu kuti cikoticenjezhya notiteteza m’masiku ŵano osilizhya. Ikuyavyeni soti kuseŵenzesha mfundo za m’Baibolo pa zocitika zosiyanasiyana pa umoyo wanu. Koma m’buku ino muliye mndandanda wa malamulo okhuza zamungacite pa nkhani iliyonse. Seo tucita zinthu mokatizhyana na “cilamulo ca Khristu,” camene n’cozikiwa pa mfundo za Mulungu. (Agalatiya 6:2) Ngati m’Baibolo muliye lamulo yacindunji pa nkhani iyakine, tuona lini kunkhala cifukwa cocitila vinthu viipa. (2 Akorinto 4:1, 2; Aheberi 4:13; 1 Petulo 2:16) M’malo mwake, tuseŵenzesha ufulu watili nao poonesha kuti tukonda Yehova.

²¹ Ngati tusinkhasinkha mfundo za m’Baibolo noziseŵenzesha, tuphunzila kuseŵenzesha ‘mphamvu zasu zozindikila.’ Zamene izi zutiyavya kuona zinthu monga ni mwakuzionela Yehova. (Aheberi 5:14) Tikacita izi, cikumbumtima casu cophunzisiwa luweme, cikotisogolela pa umoyo wasu notiyavya kupitilizhya kucita zinthu zamene zingacitishe Mulungu kutikonda.