1, 2. Ko Balamu ecita cinji kuti aike ŵanthu a Yehova m’mavuto?

WOKASHA nsomba oluta ku malo kwaangapeze mtundu wa nsomba zakufuna kukata. Osankha nyambo yoyenelela noponya mbezo m’manzi. Oyembekezela kuti nsomba ikashiwe ku mbezo pavuli pake oidonsela kunja.

² Molingana na izi, ŵanthu nao angakashiwe. Mwacisanzo, Aisiraeli pecisala patontho kuloŵa m’Calo Colonjezewa, emanga misasa m’Cipululu ca Mowabu. Mfumu ya mowabu yelonjeza kuti ipase Balamu ndalama zinyinji ngati angatembelele Aisiraeli. Posilizhyila pake Balamu epeza njila yamene ingacitishe Aisiraeli kuziletela mavuto. Mosamala esankha nyambo. Etuma asimbi Acimowabu ku msasa wa Aisiraeli kuti akakope analume.​—Numeri 22:1-7; 31:15, 16; Chivumbulutso 2:14.

3. Kansi colinga ca Balamu cekwanilishiwa tyani?

³ Kansi nyambo ya Balamu yeseŵenza? Eee. Analume Aciisiraeli masauzande ecita “dama na anakazi Acimowabu.” Eyamba soti kulambila milungu yawenye,  kuyangizhyilapo Baala wa ku Peori, mulungu wa kulalana. Cifukwa ca izi, Aisiraeli okwanila 24,000 ecifwa kumalile a Calo Colonjezewa.​—Numeri 25:1-9.

4. Ndaŵa yanji Aisiraeli masauzande anyinji ecita dama?

⁴ Ndaŵa yanji Aisiraeli anyinji egonja ku msampha wa Balamu? Enzoganizila tyala zolinga zao zadyela noluŵa vinthu veciŵacitila Yehova. Aisiraeli enze na vifukwa vinyinji vonkhalila okhulupilika kwa Mulungu. Eŵapulumusa mu ukapolo ku Iguputo, eŵalyesha m’cipululu noŵasogolela mpaka pa nthawi yecisala patontho kuloŵa m’Calo Colonjezewa. (Aheberi 3:12) Nangu n’tetyo, eŵanyengelela kuti acite dama. Mtumwi Paulo elemba kuti: “Tipewe kucita dama, monga ni mwecicitila ayakine dama, na kufwa.”​—1 Akorinto 10:8.

5, 6. Kansi tingaphunzilepo cinji tikaganizila zecitikila Aisiraeli m’Cipululu ca Mowabu?

⁵ Calo calomba cili pafupi ngako. Tetyo tili monga ni Aisiraeli amene asala patontho kuloŵa m’Calo Colonjezewa. (1 Akorinto 10:11) Masiku ŵano ŵanthu okonda dama kupambana na mweenzele ŵanthu a ku Mowabu. Nangu atumiki a Yehova angakhuziwe na dama. Ndipo dama niye nyambo yakuseŵenzesha ngako Maleŵaniya.​—Numeri 25:6, 14; 2 Akorinto 2:11; Yuda 4.

⁶ Tetyo mungazikonshe kuti, ‘Ko ningakonde kusangalala na vinthu vadyela vamene vunkhala tyala nthawi itontho olo ningakonde kunkhala na moyo wosasila m’calo calomba?’ N’cinthu canzelu kumvwila lamulo ya Yehova yakuti: “Thaŵani dama.”​—1 Akorinto 6:18.

7, 8. Kansi dama n’cinji? Ndipo ndaŵa yanji ni nkhani yoyofya?

⁷ Ŵanthu anyinji masiku ŵano ali na nkhalidwe yotailila ndipo olemekeza lini malamulo a Mulungu okhuza kulalana. M’Baibolo mau akuti dama otanthauza kulalana kwa ŵanthu amene ni osalungulana mwa Malemba. Zuyangizhyilapo kulalana kwa analume olo anakazi ŵeka-ŵeka koma soti kulala nyama. Zingayangizhyilepo soti kulalana mkamwa, kuvuli na kusoŵelesha viwalo vofisika va munthu wamene ni mulume lini wasu olo mkazi wasu.​—Onani Zakosilizhyila 23.

⁸ Baibolo yulaŵila mosapita m’mbali kuti ngati munthu opitilizhya kucita dama angankhale lini mumpingo. (1 Akorinto 6:9; Chivumbulutso 22:15) Munthu wocita dama olemekezewa lini ndipo ŵanthu omudalila lini. Ŵanthu ocita izi oziletela mavuto monga, kuvutishiwa na cikumbumtima, mavumo osayembekezeleka, mavuto a m’banja, matenda na imfwa. (Ŵelengani Agalatiya 6:7, 8.) Ngati munthu oganizila vofumapo va dama, angacite lini vinthu vamene vingamupangishe kucita dama. Kanyinji-kanyinji munthu ocita vamene ivi cifukwa cofuna kukhutilisha cilakolako cake. Koma cucitisha vonse ivi ni kuonelela vinthu voonesha cinthaku.

9. Ndaŵa yanji kuonelela vinthu voonesha cinthaku n’koyofya?

⁹ Vinthu voonesha cinthaku vupangiwa na colinga colimbikisha cilakolako colalana. Masiku ŵano vinthu  voonesha cinthaku vili paliponse, ndipo vupezeka m’magazini, m’mabuku, mu nyimbo za mafilimu, m’mapulogilamu a pa TV na pa intaneti. Ayakine oona kuti vinthu voonesha cinthaku viliye vuto iliyonse, koma ni viipa ngako. Vingacitishe munthu kukonda dama nonkhala na vilakolako volakwika. Ngati munthu oonelela vinthu vamene ivi, angayambe kusoŵelesha viwalo vofisika ndipo zingalete mavuto m’banja olo kusila kwa ukwati.​—Aroma 1:24-27; Aefeso 4:19; onani Zakosilizhyila 24.

10. Kansi mfundo yupezeka pa Yakobo 1:14, 15 ingatiyavye tyani kupewa dama?

¹⁰ N’cinthu cofunika kuziŵa vinthu vamene vingatipangishe kucita dama. Pa Yakobo 1:14, 15 tupezapo cenjezo yakuti: “Munthu aliyense oyesewa mwa kukopeka na kukashiwa m’cilakolako cake. “Ndipo cilakolako cikankhala na pakati, cuvyala cimo, nayo cimo ikakwanilishiwa, yuleta imfwa.” Ngati m’maganizo mwanu mwawela vinthu viipa, mufunika kuvifumya nthawi yamene iyo. Ngati mwangozi mwaona vithunzithunzi voonesha cinthaku, mufunika kulolesha kumbali. Mungafunikile soti kuzimya kompyuta olo kucinja chanelo. Musalole kuti vinthu viipa vinkhazikike mumtima mwanu, cifukwa vingakupangisheni kuti mucite vinthu viipa.​—Ŵelengani Mateyu 5:29, 30.

11. Kansi Yehova angatiyavye tyani ngati tili na maganizo olakwika?

¹¹ Yehova otiziŵa bwino ngako kupambana mwatuziziŵila seka koma soti oziŵa kuti tiliye ungwilo. Yove oziŵa kuti tingakwanishe kugonjesa vilakolako viipa. Yehova otiuzhya kuti: “Tetyo citishani viwalo va muŵili wanu pacalo kunkhala vakufwa ku dama,  vinthu viipa, cilakolako colalana, cilakolako ciipa, na kukumbwila kwa nsanje, kwamene ni kulambila mafano.” (Akolose 3:5) Olo kuti n’cinthu lini cipepu kucita teti, Yehova otilezela mtima ndipo atiyavye. (Salimo 68:19) Mlumbwana muyakine eloŵa mumsampha woonelela vithunzithunzi voonesha cinthaku na kusoŵelesha viwalo vofisika. Ayake kusukulu enzoona kuti kucita ivi kuliye vuto iliyonse, ni mbali ya umoyo. Koma mlumbwana uyu elaŵila kuti: “Izi zeononga cikumbumtima cangu ndipo neyamba nkhalidwe yaciwelewele.” Ezindikila kuti ofunika lini kucita zaufuna mtima wake, ndipo Yehova emuyavya kugonjesa ciyoŵelezi cake. Ngati muli na maganizo yaciwelewele, mufunika kusenga Yehova kuti akupaseni “mphamvu yopambana yacibadwa” kuti munkhale na maganizo atuŵa.​—2 Akorinto 4:7; 1 Akorinto 9:27.

12. Ndaŵa yanji tufunika ‘kuteteza mtima wasu’?

 ¹² Solomo elemba kuti: “Uteteze mtima wako kupambana zonse zaufuna kuteteza, pakuti mumtima niye mufumila moyo.” (Miyambo 4:23) Mau akuti “mtima” otanthauza umunthu wasu wamkati. Umunthu wamene uyu niye wakuona Yehova. Vinthu vatuona vingakhuze kaganizidwe kasu. Munthu wokhulupilika Yobu elaŵila kuti: “Nacita pangano na menso ŵangu. Tetyo niloleshelenji ndola?” (Yobu 31:1) Molingana na Yobu, tufunika kuzilesha pa vinthu vatuona noganiza. Monga wamasalimo, tufunika kupemphela kuti: “Citishani menso ŵangu kuti asaone vinthu vatyalatyala.”​—Salimo 119:37.

13. Kansi Dina esankha ayake otyani?

¹³ Ayasu angatisonkhezele kucita viweme olo viipa. Ngati tusankha ayasu amene okonkha mfundo za Mulungu, angatiyavye kukonkha mfundo zake. (Miyambo 13:20; ŵelengani 1 Akorinto 15:33.) Zecitikila Dina zuonesha kufunika kosankha ŵanthu otandala nao mwanzelu. Dina mwana wa Yakobo ekulila m’banja yolambila Yehova. Enze lini munthu waciwelewele koma enkhala pa ushamwali na asimbi Acikanani amene enzolambila lini Yehova. Akanani enzoona nkhani yolalana mosiyana na mwakuonela atumiki a Mulungu ndipo enzoziŵika na nkhalidwe yaciwelewele. (Levitiko 18:6-25) Dina peenze na ayake, ekumana na mlumbwana Wacikanani wa zina yakuti Sekemu, wamene ekopeka naye ngako. Sekemu enze mlumbwana “wolemekezeka ngako” m’banja mwao, koma enzokonda lini Yehova.​—Genesis 34:18, 19.

14. N’cinji cecitikila Dina?

 ¹⁴ Sekemu ecita vinthu veenzoona kuti ni viweme koma soti vovomelezhyeka kuli yove. Cifukwa cokopeka na Dina, emutola nolala naye. (Ŵelengani Genesis 34:1-4.) Zecicita Sekemu zeleta mavuto anyinji kuli Dina na banja yonse.​—Genesis 34:7, 25-31; Agalatiya 6:7, 8.

15, 16. Kansi tingankhale tyani anzelu?

¹⁵ Tufunika lini kuyembekezela kuti tikumane na mavuto monga ni mwecicitila Dina kuti tiziŵe kuti mfundo za Yehova n’ziweme. Baibolo yulaŵila kuti, “Woyenda na ŵanthu anzelu ankhale wanzelu, koma wocita vinthu na ŵanthu opusa apeze mavuto.” (Miyambo 13:20) Nkhalani na colinga cofuna kuziŵa “njila yonse ya zinthu ziweme, ndipo mupewe mavuto anyinji.”​—Miyambo 2:6-9; Salimo 1:1-3.

¹⁶ Kuti tinkhale anzelu tufunika kuphunzila Mau a Mulungu, kupemphela tikaliyopanga zosankha nokonkha malangizo ofumila kwa kapolo wokhulupilika na wanzelu. (Mateyu 24:45; Yakobo 1:5) Tonse tiliye ungwilo ndipo nthawi ziyakine tulakwisa. (Yeremiya 17:9) Ngati munthu muyakine wakucenjezani kuti zamucita zingakupangisheni kucita dama, ko mungamuimbe mlandu olo mungavomelezhye molicefya?​—2 Mafumu 22:18, 19.

17. Fotokozani cisanzo coonesha mwamene uphungu wofumila kwa Mkhristu muyasu ungatiyavyile.

¹⁷ Mwacisanzo, ganizilani kuti ku nchito kwakuseŵenza kalongosi, mlumbwana muyakine wayamba kuonesha kuti omufuna ndipo wamusenga kuti alutile pamozi kumalo ayakine kuti akatandale. Nangu  kuti otumikila lini Yehova ooneka kuti ni munthu muweme. Koma kalongosi muyakine waŵaona ndipo pavuli pake oyesa kumucenjeza. Ko kalongosi woyamba angacitenji? Ko angafunikile kuziikila kuvuli olo kuyamikila cenjezo? N’cendi kuti kalongosi okonda Yehova ndipo ofuna kucita zoyenela. Koma olo n’tetyo, ngati opitilizhya kutandala na munalume wamene uyo, niye kuti ‘othaŵa lini dama’ koma odalila mtima wake.’​—Miyambo 22:3; 28:26; Mateyu 6:13; 26:41.

18, 19. Ko Yosefe ecita tyani mkazi wa abosi ŵake pecimukakamizhya kuti acite dama? Ndipo n’cinji cemuyavya kuti akwanishe kucita zamene izi?

¹⁸ Yosefe peenze mlumbwana, enze kapolo ku Iguputo. Siku iliyonse mkazi wa abosi ŵake  enzomuuzhya kuti alale naye, koma Yosefe enzoziŵa kuti kucita teti n’kulakwa. Yosefe enzokonda Yehova ndipo enzofuna kumukondwelesha. Nthawi zonse mwanakazi wamene uyu akafuna kuti amukope, Yosefe enzokana. Pofwana kuti enze kapolo, enzofunika lini kufumapo pa ng’anda. Siku iyakine akazi ŵa abosi ŵake pecimukakamizhya kuti alale naye, yove “eutukila panja.”​—Ŵelengani Genesis 39:7-12.

¹⁹ Sembe zevuta kuti Yosefe apewe mayeselo aŵa ngati enzoganizila vinthu viipa olo ngati enzoganizila kulalana na akazi ŵa abosi ŵake. Koma Yosefe enzoona kuti ushamwali wake na Yehova ni wofunika ngako kupambana ciliconse. Niye cifukwa cake euzhya akazi ŵa abosi ŵake kuti: “Abosi . . . eika ciliconse m’manja mwangu kupatulapo mweo, cifukwa nimwe mkazi wake. Niye ningacitilenji ciipa cikulu teti nocimwila Mulungu?”​—Genesis 39:8, 9.

20. Kansi tuziŵa tyani kuti Yehova ekondwela na zecicita Yosefe?

²⁰ Nangu kuti Yosefe enze kutali na abanja ŵake, epitilizhya kunkhala wokhulupilika kwa Mulungu ndipo Yehova emudalisa. (Genesis 41:39-49) Yehova ekondwela na kukhulupilika kwa Yosefe. (Miyambo 27:11) Olo kuti nthawi ziyakine n’covuta kuthaŵa dama, tufunika kukumbukila mau aŵa akuti: “Mweo okonda Yehova zondani vinthu viipa. Yove oteteza moyo wa ŵanthu ŵake okhulupilika. Oŵateteza m’manja mwa ŵanthu aipa.”​—Salimo 97:10.

21. Ko mkwasu wacilumbwana etolela tyani cisanzo ca Yosefe?

²¹ Siku iliyonse atumiki a Yehova oonesha motang’a mtima kuti “ozonda ciipa” ‘nokonda ciweme.’ (Amosi 5:15) Nangu kuti muli na vyaka vingani, mungankhale  wokhulupilika kwa Yehova. Siku iyakine cikhulupililo ca mkwasu wacilumbwana ceyesewa kusukulu. Msimbi muyakine emuuzhya kuti ngati amuuzhyile mayeso, alale naye. Ko mkwasu ecita tyani? Ecita monga ni Yosefe ndipo elaŵila kuti: “Nekana nthawi yamene iyo. Cifukwa coyesayesa kunkhala wokhulupilika, ŵanthu onilemekeza.” Ngati munthu ocita dama, opeza “cisangalalo cosankhalisha” camene nthawi zinyinji culeta mavuto. (Aheberi 11:25) Kumvwila Yehova kuleta cisangalalo nthawi zonse.​—Miyambo 10:22.

22, 23. Ko Yehova angatiyavye tyani ngati tacita cimo ikulu?

²² Satana angaseŵenzeshe dama kuti atikashe ndipo iyi ni vuto ikulu ngako. Tonse nthawi ziyakine tunkhala na maganizo olakwika. (Aroma 7:21-25) Yehova otimvwisha bwino ndipo okumbukila kuti nise lito. (Salimo 103:14) Ngati Mkhristu wacita cimo ikulu ya dama, ko angakhululukiwe? Eee. Ngati ni wolapa cendi, Yehova angamuyavye ndipo ni wokonzeka kumukhululukila.”​—Salimo 86:5; Yakobo 5:16; ŵelengani Miyambo 28:13.

²³ Yehova watipasa “mphaso za analume,” zamene ni akulu amene otisamalila. (Aefeso 4:8, 12; Yakobo 5:14, 15) Akulu amene aŵa otiyavya kukonza soti ushamwali wasu na Yehova.​—Miyambo 15:32.

24, 25. Kansi kucita vinthu mwanzelu kungatiyavye tyani kupewa dama?

²⁴ Kuti tipange vosankha mwanzelu, tufunika  kumvwisha mwamene malamulo a Yehova otipindulishila. Tufunika lini kunkhala monga ni mlumbwana wotomolewa pa Miyambo 7:6-23. Cifukwa cosacita “vinthu mwanzelu,” ecita ciwelewele. Munthu wamene ocita vinthu mwanzelu, oyesayesa kumvwisha maganizo a Mulungu pa nkhani zosiyanasiyana ndipo ofunishisha kuyaseŵenzesha pa umoyo wake. Koma soti tufunika kukumbukila mau anzelu akuti: “Munthu wamene wapeza mtima wanzelu okonda moyo wake. Ndipo wopitilizhya kuonesha kuzindikila opeza ziweme.”​—Miyambo 19:8.

²⁵ Ko nimwe osimikizhya kuti mfundo za Mulungu ni ziweme? Kansi mukhulupilila kuti kuzikonkha kungakucitisheni kunkhala wokondwa? (Salimo 19:7-10; Yesaya 48:17, 18) Ngati mukalukaikila, mufunika kukumbukila vinthu vonse viweme vawakucitilani Yehova. Baibolo yulaŵila kuti, “Laŵani ndipo muone kuti Yehova ni muweme.” (Salimo 34:8) Mukapitilizhya kucita teti, muyambe kumukonda ngako. Mukokonda vakukonda nozonda vakuzonda. M’maganizo mwanu mukonkhala vinthu vacendi, volungama, vituŵa, vacikondi koma soti nkhalidwe iliyonse iweme. (Afilipi 4:8, 9) Tikacita teti, tinkhale monga ni Yosefe wamene epindula na nzelu za Yehova.​—Yesaya 64:8.

26. Kansi tikalaŵizhyane cinji m’nkhani yokonkhapo?

²⁶ Kaya nimwe wolungula olo wosalungula, Yehova ofuna kuti mukosangalala. Mitu iŵili yokonkhapo yufotokoza zatingacite kuti tinkhale na ukwati wopambana.