1. Kansi ayasu a ku nchito olo ku sukulu angatikonshe zokhuza cinji?

 KANSI mukumvwa tyani ngati muyanu wa ku nchito olo wa ku sukulu wakukonshani zamukhulupilila? Kansi mukumvwa wowa? Anyinji a seo tukumvwa teti. Koma konsho yoteti ingakuyavyeni kuziŵa zakuganiza munthu uyu olo zakukhulupilila. Izi zingacitishe kuti mumulalikile uthenga uweme. Nthawi ziyakine munthu angakonshe konsho na colinga cakuti mukangane naye. Zoteti ngati zacitika, mufunika lini kudabwa. Talaŵila teti cifukwa ŵanthu ayakine ouzhyiwa zinthu zawenye zokhuza zatukhulupilila. (Mac. 28:22) Kuyangizhyila apo, tunkhala “m’masiku osilizhya” pamene ŵanthu anyinji “okatizhyana lini na ayao” ndipo ni “oyofya.”—2 Tim. 3:​1, 3.

2. Ndaŵa yanji tufunika kunkhala ofasa?

² Payakine mungazikonshe kuti: ‘Kansi ningankhale tyani wodekha na waulemu ngati munthu muyakine ooneka kuti ofuna kukangana nane pa zanukhulupilila?’ Kufasa kungakuyavyeni. Munthu wofasa okalipa lini kamangu ndipo okwanisha kuzilesha ngati munthu muyakine wamukhumudwisha. (Miy. 16:32) N’cendi kuti kucita izi ni kupepu lini. Koma kansi n’cinji cingakuyavyeni kukulisha nkhalidwe yofasa? Kansi mungayankhe tyani mofasa ngati munthu muyakine osusha zamukhulupilila? Ndipo ngati nimwe kolo, kansi mungayavye tyani ŵana ŵanu kuziŵa mwaangayankhile mofasa ngati munthu waŵakonsha zakukhulupilila? Tiyeni tione.

3. Ndaŵa yanji ŵanthu ofasa ni otang’a osati ofooka? (2 Timoteyo 2:​24, 25)

³ Ŵanthu ofasa ni otang’a osati ofooka. Kuti tipitilizhye kunkhala odekha ngati takumana na osusha, tufunika kunkhala otang’a. Kufasa ni imozi mwa “minkhalidwe ya mzimu utuŵa.” (Aga. 5:​22, 23) Mau Acigiliki akuti “kufasa,” nthawi ziyakine enzoseŵenzeshewa ponena za hosi yamene poyamba yenze yavingazi, koma pavuli pake yephunzisiwa bwino. Olo kuti hosi iyi yeleka vingazi, ikali yotang’a. Monga ŵanthu, kansi tingakulishe tyani nkhalidwe yofasa pa nthawi imozimozi nonkhala otang’a? Tingakwanishe lini kucita izi pa seo seka. M’malo mwake, tufunika kusenga Mulungu kuti atipase mzimu wake kuti utiyavye kukulisha nkhalidwe iyi. Pali ŵanthu anyinji amene akwanisha kuonesha kuti ni ofasa. Mwacisanzo, akwasu na azilongosi anyinji akwanisha kuonesha kuti ni ofasa ngati ŵanthu ofuna kukangana nao. Izi zacitisha kuti ayakine ankhale na kaonedwe kabwino ponena za Mboni za Yehova. (Ŵelengani 2 Timoteyo 2:​24, 25.) Kansi tingaoneshe tyani kuti nise otang’a mwa kunkhala ofasa?

4. Kansi tingaphunzilepo cinji pa nkhani yonkhala ofasa kufumila pa cisanzo ca Isaki?

⁴ M’Baibo muli nkhani zinyinji zoonesha kufunika kwa nkhalidwe yofasa. Mwacisanzo, ganizilani za Isaki. Peenzonkhala m’dela ya Afilisiti ya Gerari, maneba ŵake ansanje efwikila visime vecikumba atumiki ŵa ausuwake. M’malo mokangana nao, Isaki ekukila ku malo ayakine ndipo ekumba visime viyakine. (Gen. 26:​12-18) Koma Afilisiti elaŵila soti kuti manzi ya ku malo uku yenze soti yao. Mosasamala kanthu za zinthu izi, Isaki ecita zinthu mwamtendele. (Gen. 26:​19-25) Kansi n’cinji cemuyavya kuti apitilizhye kunkhala wofasa olo kuti ŵanthu ayakine enzomukhumudwisha? Yove etolela cisanzo ca makolo ŵake. Mwacisanzo, enzoona mwamene Abulahamu enzocitila zinthu mwamtendele koma soti “mzimu wa bata na wofasa” weenzoonesha Sara.—1 Pet. 3:​4-6; Gen. 21:​22-34.

5. Kansi ni cisanzo cotyani cuonesha kuti makolo acikhristu angaphunzise ŵana ŵao kufunika kwa nkhalidwe yofasa?

⁵ Makolo acikhristu, nkhalani osimikizhya kuti namwe mungakwanishe kuphunzisa ŵana ŵanu kufunika konkhala ofasa. Ganizilani za Maxence wamene ali na vyaka 17. Yove enzokumana na ŵanthu aukali ku sukulu na mu utumiki. Moleza mtima, makolo ŵake emuyavya kukulisha nkhalidwe yofasa. Ove elaŵila kuti, “Lomba, Maxence omvwisha kuti ni cinthu cipepu kucita zinthu mwaukali ngati ŵanthu ayakine akukhumudwisha. Koma munthu wamene ni wotang’a onkhala wozilesha.” N’zokondwelesha kuti Maxence waphunzila kunkhala munthu wofasa.

6. Kansi pemphelo ingatiyavye tyani kukulisha nkhalidwe yofasa?

⁶ Kansi tingacitenji ngati takumana na munthu muyakine wamene onyoza zina ya Mulungu olo Baibo? Tufunika kusenga Yehova kuti atipase mzimu wake koma soti nzelu kuti tikwanishe kuyankha mofasa. Koma nanga tyani ngati pavuli pake tazindikila kuti tiliyoyankhe bwino? Tingaipemphelele soti nkhani iyi noganizila mwatingayoyankhila pa nthawi iyakine. Tikacita izi, Yehova atipase mzimu wake kuti tikakwanishe kuzilesha nonkhala ofasa.

7. N’cinji cingatiyavye kukumbukila Malemba ayakine amene angatiyavye kuziŵa mwatingayankhile ngati ŵanthu ayakine osusha zatukhulupilila olo kutinyoza? (Miyambo 15:​1, 18)

⁷ M’Baibo muli mavesi ayakine amene angatiyavye kuyankha bwino ngati ŵanthu ayakine atikhumudwisha. Mzimu wa Mulungu ungatiyavye kukumbukila mavesi aya. (Yoh.  14:26) Mwacisanzo, mfundo zupezeka m’buku ya Miyambo zingatiyavye kunkhala ofasa. (Ŵelengani Miyambo 15:​1, 18.) Buku iyi yuonesha soti cifukwa cake tufunika kunkhala ofasa ngati ŵanthu ayakine atikhumudwisha.—Miy. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Ndaŵa yanji tufunika kuganizila zingacitishe ŵanthu ayakine kutikonsha makonsho?

⁸ Kuzindikila kungatiyavye soti. (Miy. 19:11) Munthu wozindikila onkhala wozilesha ngati ŵanthu amukonsha zakukhulupilila. Nthawi zinyinji ŵanthu akatikonsha makonsho, otiuzhya lini cifukwa caakonshela. Tetyo tikaliyoyankha, tufunika kunkhala ozindikila cifukwa tingaziŵe lini cacitisha kuti atikonshe makonsho.—Miy. 16:23.

9. Kansi Gidiyoni eonesha tyani kuzindikila na kufasa peenzolaŵizhyana na analume a ku Efuraimu?

⁹ Ganizilani mwamene Gidiyoni eyankhila analume a ku Efuraimu pecimukonsha mwaukali cifukwa cake aliyoŵaite kuti amuyavye pochaya nkhondo na adani a Isiraeli. Koma ndaŵa yanji analume aŵa ekalipa? Payakine n’cifukwa cakuti enze olikuzhya. Koma mosasamala kanthu kuti ekalipa na cinji, Gidiyoni emvwisha cifukwa cake ekalipa ndipo eŵayankha mofasa. Kansi penkhala zofumapo zotyani? Baibo yutiuzhya kuti pecilaŵila mwanjila iyi, “ukali wao wesila.”—Ower. 8:​1-3.

10. N’cinji cingatiyavye kuziŵa mwatingayankhile ŵala amene osusha zatukhulupilila? (1 Petulo 3:15)

 ¹⁰ Payakine muyanu wamuseŵenza naye olo wamuphunzila naye angakukonsheni cifukwa cake mukonkha olo kulemekeza mfundo za m’Baibo. Zikankhala teti, mungacite bwino kumufotokozela cifukwa cake mukhulupilila mfundo za m’Baibo. Koma pa nthawi imozimozi, mufunika kulemekeza maganizo ŵake. (Ŵelengani 1 Petulo 3:15.) M’malo moganiza kuti watikonsha konsho na colinga cakuti tikangane naye, tufunika kuganizila mwamene konsho iyi ingatiyavyile kuziŵa zinthu zakuona yove kuti niye zofunika ngako. Mosasamala kanthu za cifukwa cangakonshele konsho iyi, tingacite bwino kumuyankha mwaulemu koma soti modekha. Payakine yankho yasu ingamuyavye kucinja kaganizidwe kake. Mosasamala kanthu kuti angalaŵile mwaukali koma soti monyoza, tufunika kumuyankha mwacikondi.—Aro. 12:17.

11-12. (a) Kansi tufunika kuzindikila cinji tikaliyoyankha konsho yovuta? (Onani soti cithunzithunzi.) (b) Fotokozani cisanzo coonesha mwamene konsho yaangakonshe munthu muyakine ingacitishile kuti tinkhale na makambisilano abwino.

¹¹ Mwacisanzo, ngati muyanu wa ku nchito wakukonshani cifukwa cake mukondwelela lini masiku ovyalika, mungazikonshe kuti: Kansi oona kuti tupeza lini mwai wosangalala? Olo kansi oona kuti cifukwa cakuti tutolako lini mbali pa cikondwelelo ici, tiononge mgwilizano pa kampani yasu? Coyamba, tingamuyamikile cifukwa cosamala za ŵanthu ayakine. Ndipo pavuli pake tingamusimikizhyile kuti nase tufuna kusangalala na mgwilizano pa nchito. Izi zingacitishe kuti tipeze mwai wokambilana naye zayulaŵila Baibo ponena za masiku ovyalika.

¹² Tingacite cimozimozi na ŵanthu ayakine amene angatikonshe makonsho ovuta. Mwacisanzo, muyasu wa ku sukulu angakambe kuti a Mboni za Yehova ofunika kucinja kaonedwe kao pa nkhani ya uhomo. Kansi olaŵila izi cifukwa omvwisha lini zakukhulupilila a Mboni za Yehova pa nkhani ya uhomo? Olo kansi ali na muyake olo wabanja wamene ocita za uhomo? Kansi oganiza kuti tuzonda ŵanthu amene ocita za uhomo? Ngati zili teti, tingafunike kumusimikizhyila kuti tusamala za ŵanthu onse na kuti tulemekeza ufulu wosankha wa ŵanthu. b (1 Pet. 2:17) Tingamuuzhye soti zayulaŵila Baibo koma soti mwamene kukonkha mfundo zake kungatiyavyile kunkhala na umoyo wacimwemwe.

13. Kansi mungayavye tyani munthu wamene olaŵila kuti ni cinthu lini canzelu kukhulupilila kuti Mulungu aliko?

¹³ Ngati munthu muyakine osusha mwamphamvu zatukhulupilila, tufunika lini kuutukila kuganiza kuti tuziŵa zakukhulupilila. (Tito 3:2) Mwacisanzo, ngati muyanu wa ku sukulu olaŵila kuti ni cinthu lini canzelu kukhulupilila kuti kuli Mulungu. Kansi izi zutanthauza kuti munthu uyu okhulupilila kuti vinthu vecitoyaluka na kuti oiziŵa bwino nkhani iyi? Yai. Payakine yove olaŵila tyala vinthu veciuzhyiwa na ŵanthu ayakine. M’malo mosushana naye, mufunika kumuuzhya zinthu zamene angaganizilepo. Payakine mungamuuzhye nkhani yokhuza cilengedwe yupezeka pa jw.org. Payakine pa nthawi iyakine angankhale na cifuno cakuti mulaŵizhyane nkhani olo vidyo yecionelela. Kuyankha mwaulemu kungamuyavye kunkhala na cifuno cophunzila zinyinji zokhuza Baibo.

14. Kansi Niall eseŵenzesha tyani bwino webusaiti yasu pofuna kuziŵisha muyake kuti zakukhulupilila ponena za Mboni za Yehova ni zawenye?

¹⁴ Wacilumbwana muyakine wa zina yakuti Niall eseŵenzesha webusaiti yasu pofuna  kuonesha muyake kuti zakukhulupilila ŵanthu ayakine ponena za Mboni za Yehova ni zawenye. Yove elaŵila kuti, “Kanyinji-kanyinji muyangu wa m’kilasi enzokamba kuti nukhulupilila lini sayansi cifukwa cakuti nukhulupilila buku ya “nthano” yamene yukamba lini zenezene.” Muyake uyu aliyopase Niall mpata wakuti afotokoze zakukhulupilila. Tetyo yove emuonesha nkhani zili pa mbali yakuti “Sayansi na Baibo” pa jw.org. Pavuli pake, Niall ezindikila kuti muyake eŵelenga nkhani izi ndipo elaŵizhyana naye zokhuza mweweyambila moyo. Ngati namwe mungacite izi, mungankhale na zofumapo ziweme.

15. Kansi makolo angayavye tyani ŵana ŵao kuyankha mofasa ngati ayao a ku sukulu osusha zinthu zakukhulupilila?

¹⁵ Makolo angaphunzise ŵana ŵao mwaangayankhile mofasa ngati ŵanthu ayakine olaŵila ziipa zokhuza zinthu zakukhulupilila. (Yak. 3:13) Makolo ayakine oyeselela kucita izi pa kulambila kwao kwa pa banja. Ove osankha nkhani yamene payakine ingacitikile ŵana ŵao ku sukulu. Olaŵizhyana noyeselela mwaangapelekele yankho ndipo ophunzisa ŵana ŵao mwaangayankhile mofasa koma soti moŵafwika pa mtima.—Onani kabokosi kakuti “ Kuyeselela Kungayavye Banja Yanu.”

16-17. Kansi kuyeselela kungayavye tyani acilumbwana?

¹⁶ Kuyeselela kungayavye acilumbwana kunkhala osimikizhya noona mwangafotokozele ayakine cifukwa cake okhulupilila zinthu ziyakine. Nkhani zosiyanasiyana zamene zupezeka pa jw.org zakuti “Zakukonsha Acilumbwana,” zili na mbali yakuti zaangacite acilumbwana. Mbali iyi yekonzewa na colinga cofuna kuŵayavya kusimikizhyila zakukhulupilila noŵayavya kukonzekela mwangayankhile makonsho m’mau ŵao-ŵao. Kuphunzila  nkhani izi monga banja, kungatiyavye tonse kuziŵa mwatingatetezele cikhulupililo casu mofasa koma soti mokata mtima.

¹⁷ Wacilumbwana muyakine wa zina yakuti Matthew efotokoza mwamene kuyeselela kwemuyavyila. Monga mbali ya kulambila kwao kwa pa banja, yove na makolo ŵake osankha nkhani zamene payakine zingakambiwe m’kilasi. Yove elaŵila kuti: “Tuganizila makonsho yamene payakine yangakonshewe m’kilasi ndipo tuyeselela mwaningayankhile kulingana na zetefufuza. Nikamvwisha cifukwa cake tukhulupilila zinthu ziyakine, nunkhala na cidalilo ndipo zunkhala zosavuta kuyankha ayakine mofasa.”

18. Kansi Akolose 4:6 yuonesha kufunika kwa cinji?

¹⁸ Ni ŵanthu lini onse amene angavomelezhye zatingalaŵile olo pavuli pakuti taŵafotokozela momvwika bwino. Koma kufotokoza maganizo ŵasu mofasa kungayavye. (Ŵelengani Akolose 4:6.) Kulaŵizhyana na munthu muyakine zatukhulupilila tingakulinganizhye na kuponyelana bola. Tingamuponyele bola bwino-bwino olo tingamuponyele mwamphamvu. Ngati tingamuponyele bwino-bwino, angaikate ndipo tingapitilizhye kuponyelana. Molingana na izi, ngati tufotokoza maganizo ŵasu mwaulemu koma soti mofasa, payakine ŵanthu angankhale okonzeka kumvwishila ndipo makambisilano angapitilizhye. Koma ngati munthu muyakine ofuna kukangana nase olo kutinyoza, tufunika lini kupitilizhya makambisilano. (Miy. 26:4) N’cendi kuti ŵanthu ayakine angakane kumvwishila, koma anyinji angamvwishile.

19. N’cinji cufunika kutisonkhezela kunkhala ofasa patuteteza cikhulupililo casu?

¹⁹ Kulaŵila cendi, tupindula ngako ngati tuonesha nkhalidwe yofasa. Mukopemphela kwa Yehova kuti akupaseni mphamvu yamene ingakuyavyeni kupitilizhya kunkhala ofasa ngati ŵanthu akukonshani makonsho ovuta olo ngati osusha zamukhulupilila. Mukokumbukila kuti nkhalidwe yanu yofasa ingakuyavyeni kuti kusiyana kwanu maganizo pa nkhani zamukhulupilila kusayambishe mikangano. Ndipo ngati muyankha mofasa koma soti mwaulemu, zingacitishe omvwishila ŵanu kucinja mwakutionela koma soti mwakuonela cendi ca m’Baibo. “Nkhalani okonzeka nthawi zonse kuyankha aliyense wakukonshani zamukhulupilila. Ayankheni mofasa koma soti mwaulemu ngako.” (1 Pet. 3:15) Kulaŵila cendi, ngati nimwe ofasa muonesha kuti nimwe otang’a.