Pafupifupi munthu aliyense ovomekezhya kuti vinthu viyakine vakucita ŵanthu ni vabwino olo viipa. Mwacisanzo, kupaya ŵanthu, kulala anakazi mwacikakamizo na kulala ŵana ni vinthu voleshewa. Koma cilungamo, kuwama mtima na cifundo ni zinthu zovomelezhyeka. Ŵanthu anyinji oona kuti ofunika lini kucitosankha pa nkhani yokhuza munthu wolalana naye, kunkhala oona mtima na molelela ŵana. Ove oganiza kuti cosankha ciliconse caangapange ni covomelezhyeka. Pa nkhani monga izi, ŵanthu ayakine opanga zosankha kulingana na mwakumvwila na mwakuonela zinthu ŵanthu oŵazungulila. Kansi maganizo oteti ni odalilika?

Kanyinji-kanyinji tukonda kupanga zosankha kulingana na mwatumvwila koma soti mwatuganizila kulingana na cikumbumtima casu. (Aroma 2:​14, 15) Olo ŵana atontho oziŵa ngati acita cinthu cosayenela ndipo oziimba mlandu. Ngati tukula tuyamba kucita zinthu zetephunzila kufumila ku ŵanthu ŵatunkhala nao monga abanja, ayasu, matica, ŵanthu a m’dela yasu, cipembezo na cinkhalidwe. Ngati tapanga cosankha, cikumbumtima casu cutiuzhya ngati cosankha casu cukatizhyana na zetephunzila pa nkhani yokhuza cabwino na ciipa.

Cikumbumtima casu pa nkhani ya cabwino na ciipa cingatiyavye kuonesha cifundo, kuyamikila na kucitila cilungamo ŵanthu ayakine. Cutiyavya soti kuti tisacite zinthu zamene zingakhumudwishe ŵanthu ayakine olo kutimvwisha nsoni noziimba mlandu.

Kansi kucita zinthu kulingana na mwatumvwila nthawi zonse ni kodalilika? Peenze wacilumbwana, Garrick elaŵila kuti, “Nenzocita zili zonse zenenzofuna.” Pavuli pake eona kuti kucita zinthu kulingana na mwenzomvwila, kuliyonkhale na zofumapo ziweme. Umoyo wake wenzomusangalasha lini cifukwa eyamba kuseŵenzesha mankhwala osokoneza tomfwe, kucita ciwelewele, kumwa walwa mwaucakolwa nocita zaciwawa.”

Kuyangizhyila pa mwatumvwila, nthawi ziyakine tukonda kupanga zosankha potolela kaganizidwe ka ŵanthu ayakine. Kucita izi kungacitishe kuti tikopindula na zakuziŵa koma soti nzelu zaali nazo. Ngati tasankha zinthu zakuona abanja ŵasu, ayasu na ŵanthu a m’dela yasu kuti ni zoyenela oyamba kutilemekeza.

Kansi kucita zinthu monga ni mwakumvwila ŵanthu ayakine nthawi zonse ni kodalilika? Peenze wacilumbwana, Priscila eyamba kucita zinthu zenzoona ayakine kuti ni zoyenela ndipo eyamba kucita zaciwelewele. Tetyo eona kuti kucita zinthu zenzoona ayakine kuti ni zabwino kwenzomupasa lini cimwemwe. Elaŵila kuti: “Kucita vinthu venzocita ayangu kwenzonimvwisha lini bwino. Zenicitisha kuti nikocita vinthu vamene sembe veika moyo wangu pangozi.”

Kuganizila mwatumvwila na mwakumvwila ayakine, ni kofunika ngako ngati tufuna kupanga zosankha pa nkhani ya cabwino na ciipa. Koma ni nthawi lini zonse pamene kucita izi kungankhale na zofumapo zabwino. Nthawi ziyakine tingakhumudwe olo kukhumudwisha ŵanthu ayakine, ngati tuzidalila olo kucita zinthu mokatizhyana na mwakuganizila ŵanthu ayakine. (Miyambo 14:12) Tufunika lini kuganiza kuti maganizo ŵasu olo ya ŵanthu ayakine ni yabwino ndipo yangafunikile lini kucinja. Zili tetyo cifukwa minkhalidwe yamene kale yenzooneka kuti ni iipa lomba oiona kuti ni yabwino. Ndipo kale minkhalidwe yamene ŵanthu enzoiona kuti ni yabwino lomba oiona kuti ni yatyalatyala.

Kansi pali malangizo amene angatiyavye kusankha pakati pa cabwino na ciipa? Kansi pali malamulo yokhuza cabwino na ciipa yamene yakacinje lini msogolo?

Nzosangalasa kuti pali malangizo yokhuza cabwino na ciipa yamene yangayavye munthu aliyense kulikonse kwaali. Mu nkhani yokonkhapo, tione kwatingapeze malangizo odalilika pa nkhani ya cabwino na ciipa.