Makolo ŵangu ephunzila cendi akaliyolungulana ca m’ma 1920. Nevyalika mu 1939. Makolo ŵangu enzonkhala ku England apo n’kuti n’ne mtontho. Ndipo enzonitola pakuya ku misonkhano. Pavuli pake, nelembesha mu Sukulu ya Utumiki. Nikalukumbukila nkhani yangu yoyamba. Nenzofunika kukwela pa kabokosi kuti nikwanishe kufwika pa kasitandi. Nenze na vyaka 6 ndipo nenzocita wowa nikalolesha ŵanthu akulu-akulu m’gulu.

Kuti nikokwanisha kulalikila, atata enilembela cisanzo ca ulaliki pa kakhadi kuti nikoseŵenzesha mu utumiki. Nenze tyala na vyaka 8 peneluta neka kuyolalikila ku ng’anda na ng’anda. Nesangalala ngako pamene mwineco wa ng’anda eŵelenga kakhadi nolandila buku yakuti “Let God Be True”! Neutuka kuyouzhya atata. Utumiki na misonkhano zeniletela cimwemwe ndipo zeniyavya kunkhala na cifuno cotumikila Yehova mu utumiki wanthawi zonse.

Neyamba kukonda ngako cendi pamene atata eyamba kunigulila Nsanja za Olonda. Nsanja za Olonda zikawela nenzoziŵelenga nthawi yamene iyo. Cikhulupililo cangu pa Yehova cetang’a ndipo cenisonkhezela kuzitwala kwa yove.

Mu 1950, banja yasu yepezeka pa msonkhano wadela ku New York wa mutu wakuti Kuyangizhyilika kwa Teokilasi. Mutu wa siku wa pa Cinai pa August 3, wenze wakuti “Siku ya Amishonale.” Pa siku yamene iyi, mkwasu Carey Barber, wamene pavuli pake ecizotumikila mu Bungwe Yolamulila, niye ekamba nkhani ya ubatizo. Pavuli pokonsha akuyobatizika makonsho aŵili kosilizhyila kwa nkhani yake, nepanama noyankha kuti, “Eee!” Nenze tyala na vyaka 11, ndipo nezindikila kuti netola sitepi yofunika ngako. Olo  n’tetyo, neyopa kuloŵa m’manzi cifukwa nenzoziŵa lini kunyaya. Asaza ŵao ŵa atata enipelekezhya kobatizikila ndipo enisimikizhyila kuti zonse zinkhale bwino. Kulaŵila cendi mendo yangu yaliyokande pansi pa manzi cifukwa akwasu enzoninyamula; muyakine enibatiza, ndipo muyakine eninyamula kunifumya mobatizikila. Kufumila pa siku yofunika ngako yamene iyi, Yehova wapitilizhya kuongolela njila zangu.

Penesilizhya sukulu, nenzofuna kucita upainiya, koma matica ŵangu enilimbikisha kucita maphunzilo apalulu. Negonja ku zolaŵila zao, ndipo neluta ku yuniveziti. Pavuli pa nthawi itontho, nezindikila kuti ningankhale lini wotang’a m’cendi ngati ningaike maganizo ŵangu pa maphunzilo. Tetyo, neganiza zoleka maphunzilo apalulu. Nepemphela kwa Yehova ndipo nelemba kalata yoonesha kuti nufuna kusiya maphunzilo kosilizhyila kwa caka coyambilila camene ico. Cifukwa codalila ngako Yehova, nthawi yamene iyo neyamba kucita upainiya.

Mu July 1957, neyamba utumiki wanthawi zonse mu tauni ya Wellingborough. Nesenga akwasu pa Beteli ya ku London kuti aniyavye kupeza mkwasu wamene ni mpaniya kuti nikatumikile naye. Mkwasu Bert Vaisey eniphunzisa vinthu vinyinji. Enze mlaliki wacangu ndipo eniyavya kunkhala na ndandanda iweme yocitila ulaliki. Mpingo weteluta kuyotumikilako, mwenze azilongosi 6 acikulile, neo na mkwasu Vaisey. Kukonzekela notolamo mbali pa misonkhano yonse kwenipasa mwai wokulisha cidalilo cangu pa Yehova nofotokozela ayakine za cikhulupililo cangu.

Pavuli ponkhala nthawi itontho m’jele, cifukwa cokana kuloŵa usoja, nekumana na Barbara wamene enzotumikila monga mpainiya wapadela. Telungulana mu 1959, ndipo tenze ofunishisha kuluta kulikonse kwaatiuzhya kuyotumikila. Poyamba etitumizhya ku Lancashire, kumpoto koma kum’cingulo patontho kwa England. Pavuli pake, mu January 1961, neitiwa kuti nikaloŵe Sukulu ya Utumiki wa Ufumu ku Beteli ya ku London. Nedabwa ngako kuti pavuli posilizhya maphunzilo amene aŵa neikiwa kunkhala woyanganila dela. Kwa mawiki aŵili nephunzisiwa na woyanganila dela waluso mumzinda wa Birmingham ndipo nenzoyenda na Barbara. Pavuli pake etitumizhya kuyotumikila ku madela ya Lancashire na Cheshire.

Petenze pa cuti mu August 1962, telandila enemvulupu kufumila ku ofesi ya msambo. Mkati mwake mwenze mafomu yokonshela Sukulu ya Giliyadi. Pavuli poipemphelela nkhani iyi, neo na Barbara telemba mafomu aya kamangu noyatumizhya soti ku ofesi ya msambo monga ni mwecitiuzhyila. Pavuli pa miyezi 5 teitiwa ku Sukulu ya Giliyadi, ndipo tenyamuka kuluta ku Brooklyn ku New York kuyopezeka m’kilasi ya namba 38 ya Sukulu ya Giliyadi, yamene yenze ya miyezi 10.

Pa Sukulu ya Giliyadi, tephunzila zinyinji  zokhuza Mau a Mulungu, gulu yake koma soti akwasu na azilongosi pacalo conse. Ndipo tephunzila zinyinji kufumila kuli akwasu na azilongosi ŵetenze nao m’kilasi. Nenze na mwai ukulu ngako woseŵenza pamozi na mkwasu Fred Rusk siku iliyonse, wamene enze m’mozi mwa alangizi pa sukulu yamene iyo. Mfundo imozi yecigogomezela yenze yakuti tufunika kutwala uphungu mwacilungamo, zamene zutanthauza kuti uphungu wasu ufunika kuzikiwa pa Malemba. Ayakine mwa akwasu amene elaŵilako nkhani pa sukulu yamene iyi enze mkwasu Nathan Knorr, mkwasu Frederick Franz koma soti mkwasu Karl Klein. Tephunzila zinyinji pa nkhani ya mkwasu wolicefya A. H. Macmillan wamene etiphunzisa mwamene Yehova eyavyila ŵanthu ŵake pa nthawi yovuta kuyambila mu 1914 mpaka cakoyambilila kwa 1919.

Cakosilizhyila kwa maphunzilo yetenzocita, mkwasu Knorr euzhya neo na Barbara kuti tikatumikile ku Burundi mu Africa. Teluta ku laibulale ya pa Beteli kuti tikaone mu Buku la pa Chaka na colinga cakuti tiziŵe ofalisa amene enzotumikila ku Burundi pa nthawi yamene iyo. Tedabwa ngako kuona kuti tiliyopeze ciŵelengelo kuti tiziŵe ofalisa amene enze ku Burundi. Tetyo, tenzofunika kuluta ku malo kwamene nchito yolalikila yenze ikaliyocitikapo. Tenzofunika kuluta ku Africa kwamene tenzoziŵako lini. Tecita nkhaŵa ngako, koma pavuli popemphela mitima yasu yenkhala pansi.

Petefwika ku Burundi teona kuti nyengo, cinkhalidwe na cilaŵilo zenze zosiyana ngako na kwetefuma. Tetyo, tenzofunika kuphunzila Cifulenchi. Tenzofunika soti kupeza malo yonkhala. Pavuli pa masiku aŵili kufumila petefwika, mkwasu Harry Arnott wamene enze m’mozi mwa ŵanthu ŵetenze nao ku Sukulu ya Giliyadi, etipeza peenzokuya ku Zambia. Yove etiyavya kupeza malo yamene yecizonkhala malo oyamba yofwikilapo amishonale. Pavuli pa nthawi itontho, teyamba kusushiwa na akulu-akulu aboma amene enzoziŵa lini Mboni za Yehova. Peteyamba tyala kusangalala pa utumiki wasu, akulu-akulu aboma etiuzhya kuti tipitilizhye lini nchito yasu cifukwa tenzeve cilolezo. Zacisoni n’zakuti tenzofunikila kucoka noluta ku calo ciyakine camene ni Uganda.

 Tenze na nkhaŵa yakuti tilute tyani ku Uganda tiliye cilolezo conkhalila m’calo camene ici, koma tedalila Yehova. Mkwasu muyakine wa ku Canada wamene enzotumikila ku malo kwamene kufunika anchito anyinji, efotokozela akulu-akulu aboma mwezenzelili zinthu kwa seo. Pavuli pake, tepasiwa miyezi itontho kuti titole cilolezo conkhalila m’calo camene ici. Cocitika ici ceonesha kuti Yehova enzotiyavya.

Vinthu ku Uganda venze vosiyana ngako na mwevenzele ku Burundi. Nchito yolalikila yenzocitika ku Uganda, olo kuti m’calo ici mwenze tyala Mboni zokwanila 28. Mu gao tepeza ŵanthu anyinji amene enzolaŵila Cizungu. Olo n’tetyo, tezindikila kuti tenzofunika kuphunzila cimozi mwa vilaŵilo va kwamene uku kuti tiyavye ŵanthu acidwi kuluta pasogolo. Teyamba kulalikila m’mzinda ukulu wa Kampala mwamene cilaŵilo ca Ciluganda cenzolaŵiliwa ngako. Tetyo, teganiza zakuti tiphunzile cilaŵilo camene ici. Zetola vyaka vinyinji kuti tiziŵe kulaŵila luweme cilaŵilo ici, koma kuciziŵa kwetiyavya ngako kuti tikolalikila luweme uthenga uweme. Teyamba kumvwisha zosoŵa za ophunzila Baibo ŵasu. Peciona kuti tucita nao cidwi, ophunzila Baibo ŵasu eyamba kutiuzhya mweenzomvwila pa zinthu zeenzophunzila.

Tepeza cimwemwe cifukwa coyavya ŵanthu kuphunzila cendi. Koma tepeza cimwemwe cikulu ngako pecitisenga kuti tikatumikile m’dela. Ofesi ya msambo ya ku Kenya yetiuzhya kuti tiyendele madela yosiyanasiyana m’calo camene ici kuti tipeze malo kungafunikile apainiya apadela. Kanyinji tenzolandiliwa na ŵanthu amene enze akaliyokumanapo na Mboni za Yehova. Enzotilandila mwacimwemwe notikonzela vakulya.

Teyamba soti kuyenda maulwendo ayakine. Kufumila ku Kampala neyenda masiku aŵili na tileni kuluta ku dela ya Mombasa ku Kenya. Pavuli pake, nepitilizhya ulwendo nokwela boti kuluta ku cisumbu ca Seychelles camene cili pa nyanja ya Indian Ocean. Kufumila mu 1965 mpaka mu 1972, Barbara enzoluta nane pa maulwendo oluta ku Seychelles. Poyamba kwenze tyala ofalisa aŵili kudela yamene iyi, koma pavuli pake kwecizonkhala kagulu ndipo m’kuluta kwa nthawi kwenkhala mpingo. Ndipo maulwendo ayakine nenzoyendela akwasu ku Eritrea, ku Ethiopia na ku Sudan.

Mu Uganda vinthu vecinja mosayembekezeleka pavuli pakuti masoja ayamba kulamulila. M’vyaka vokonkhapo vinthu vevutilatu ndipo nephunzila kuti n’cinthu cabwino kukonkha malangizo a m’Baibo akuti, ‘tikotwala zinthu za Kaisara kwa Kaisara.’ (Mko. 12:17) Ŵanthu onse amene enzonkhala mu Uganda amene enze ofumila ku calo ciyakine, enzofunika kuyolembesha ku ofesi ya polisi yamene yenze kufupi na ku ng’anda kwao. Nthawi yamene iyo temvwila lamulo yamene iyi. Masiku atontho pavuli pake, apolisi peenzoyenda mu mzinda wa Kampala, epanamika neo na m’mishonale muyakine. Tecita wowa ngako! Ove etiganizila kuti nise azondi, ndipo etitwala ku polisi kwamene teciyofotokoza kuti nise amishonale. Teŵauzhya kuti telembesha kale ku polisi koma aliyotimvwile. Etimanga notitwala ku polisi yamene yenze kufupi na ng’anda ya amishonale. Tesangalala ngako pamene wapolisi wetepeza etiziŵa kuti telembesha lombapano, ndipo euzhya wapolisi enzotilonda kuti atileke tilute.

 Nthawi yamene iyo, tenzovutika ngako kuti tipite pa malodibuloko, makamaka ngati tapeza apolisi akolewa. Nthawi zonse tenzopemphela ndipo mtima wenzonkhala pansi akatiuzhya kuti tipite. Zacisoni n’zakuti mu 1973, boma ya Uganda yelamula kuti amishonale onse awelele kwao.

Telandila soti utumiki uyakine, koma pa nthawi iyi tesengewa kuluta ku Côte d’Ivoire ku m’cingulo kwa Africa. Uku kwenze kucinja kukulu cifukwa tenzofunika kuphunzila cinkhalidwe, Cifulenchi koma soti tenzofunikila kuyoŵelela kunkhala pamozi na amishonale ayasu amene tenzosiyana nao cinkhalidwe. Olo n’tetyo, teona thandizo ya Yehova cifukwa ŵanthu olicefya koma soti oona mtima enzomvwishila ku uthenga uweme. Tonse teona mwamene Yehova etiyavyila kuongolela njila zasu.

Mosayembekezeleka Barbara emupeza na kansa. Tewelela kwasu maulwendo anyinji kuti payakine tingapeze thandizo ya mankhwala. Tetyo, mu 1983 tezindikila kuti tingapitilizhye lini kutumikila ku Africa. Izi zetikhumudwisha ngako.

Barbara epitilizhya kulwala petenzotumikila pa Beteli ya ku London, ndipo pavuli pake emwalila. Banja ya Beteli yenicilikiza ngako. Banja iyakine yeniyavya ngako kupitilizhya kudalila Yehova. Pavuli pake nekumana na kalongosi Ann wamene enzoluta kuyoyavya nchito pa Beteli kufumila ku ng’anda koma soti etumikilapo monga mpainiya wapadela. Kalongosi uyu enzokonda ngako Yehova ndipo enze munthu wauzimu. Mu 1989 telungulana ndipo tankhala tutumikila Yehova pa Beteli ya ku London mpaka lomba.

Kufumila mu 1995 mpaka mu 2018, nenze na mwai wotumikila monga wopanamila likulu (wamene kale enzoitiwa kuti zone overseer), ndipo nayenda m’vyalo pafupifupi 60. Pa maulwendo aŵa, neona maumboni oonesha mwamene Yehova osamalilila atumiki ŵake olo kuti akumane na mavuto otyani.

Mu 2017 neluta soti ku Africa. Nesangalala kuluta na Ann ku Burundi kwa nthawi yoyamba, ndipo tonse tesangalala poona kupaka kwa ŵanthu amene ephunzila cendi. Ku malo kwenenzocita ulaliki wa ng’anda na ng’anda mu 1964, lomba kuli Beteli yokongola ngako, ndipo m’calo ici muli ofalisa opitilila 15,500.

Mu 2018, nesangalala ngako peneuzhyiwa kuti nikayendele ofesi ya msambo ku Côte d’Ivoire. Penefwika ku Abidjan wamene ni mzinda ukulu, zenze monga nafwika kwasu. Peneona ndandanda ya manamba ya foni ya akwasu amene otumikila pa Beteli, nezindikila kuti mkwasu wamene enzonkhala pafupi na cipinda ca alwendo enze mkwasu Sossou. Nekumbukila kuti etumikilako monga woyanganila mzinda penenze ku Abidjan. Koma uyu enze lini mkwasu Sossou wenenzoziŵa, yove enze mwana wake.

Yehova esunga lonjezo yake. Mavuto yanakumana nayo yaniphunzisa kuti ngati tudalila Yehova, yove oongolela njila zasu. N’ne wofunishisha kupitilizhya kuyenda panjila yamene yuwalilawalila mpaka m’calo calomba.​—Miy. 4:18.