Paul: Tesangalala ngako! Mwenze mu November 1985, ndipo tenzokuya ku Liberia kum’mwela kwa Africa kwamene tenze kuyoyamba kutumikila monga Amishonale. Petenzokuya ku calo ici, ndeke yepanama mu calo ca Senegal. Anne elaŵila kuti, “Mu ola tyala imozi, tifwike ku Liberia.” Pavuli pake, tecimvwa cilengezo cakuti: “Ŵanthu onse akuya ku Liberia ofunika kuseluka m’ndeke. Mungalute lini ku Liberia cifukwa ŵanthu ayakine m’calo ici oyesa kususha boma.” Tetyo kwa masiku 10 okonkhapo, tenkhala na amishonale ku Senegal, ndipo tenzokumvwa mwezenzele zinthu ku Liberia. Ŵanthu anyinji enzopaiwa ndipo boma yenzolola lini ŵanthu kucoka pa mang’anda ŵao mcingulo. Ngati acita izi, enzopaiwa nthawi yamene iyo.

Anne: Tenze osamala ngako. Kuyambila nikali mwana, nuziŵika kuti n’ne munthu wa wowa ngako. Nucita wowa olo kulumpha tyala mseu. Koma tenzofunishisha kuluta ku Liberia olo kuti kucita izi kwenze koyofya.

Paul: Neo na Anne tekulila ku dela imozi kumcingulo kwa England. Tonse aŵili teyamba kucita upainiya pavuli posilizhya sukulu ya sekondale. Makolo ŵangu na amai ŵake ŵa Anne, enzotilimbikisha nthawi zonse kucita upainiya. Tetyo tonse teyamba kucita upainiya pavuli posilizhya sukulu. Ove ekondwela ngako kuti tenzofunishisha kuseŵenzesha moyo wasu pocita utumiki wanthawi zonse. Penenze na vyaka 19, neyamba kutumikila pa Beteli ndipo naye Anne eyamba kutumikila pa Beteli pavuli pakuti talungulana mu 1982.

Anne: Tenzoukonda ngako utumiki wa pa Beteli. Koma tenzofunishisha kutumikila ku malo kufunika anchito anyinji. Pa Beteli, tenzoseŵenzela pamozi na akwasu na azilongosi amene kale enze amishonale. Cisanzo cao cabwino koma soti zokumana nazo zao, zetipangisha kuti nase tinkhale na cifuno cakuyotumikila monga amishonale. Tetyo mcingulo mulimonse kwa vyaka vitatu, tenzopemphela kwa Yehova kumuuzhya za cifuno casu conkhala amishonale. Ndipo mu 1985, tesangalala ngako petelandila ciitano cakuti tikaloŵe Sukulu ya Giliyadi, kilasi namba 79. Pavuli pake, tetumiwa ku Liberia, kumcingulo kwa Africa.

Paul: Teluta ku Liberia na ndeke yoyamba yelolewa kuluta ku calo ici. Ŵanthu enze akali na wowa ndipo enze akaliyoyamba kulolewa kucoka pa ng’anda mcingulo. Ove enze na wowa ngako cakuti nthawi ziyakine olo  motoka ikapanga tyala congo, enzokuwa nothaŵa. Kuti tinkhaleko na mtendele wa m’maganizo, usiku ulionse tenzoŵelengela pamozi buku ya Masalimo. Mosasamala kanthu za mavuto aŵa enze m’calo ici, tenzoukonda ngako utumiki wasu. Anne enzoluta kuyolalikila siku iliyonse ndipo neo nenzoseŵenzela pa Beteli pamozi na mkwasu John Charuk. Nephunzila zinyinji kufumila kuli mkwasu uyu cifukwa yove enkhala ku Liberia kwa nthawi itali ndipo enzoziŵa bwino za mavuto koma soti zinthu zenzocitikila akwasu na azilongosi mu calo ici.

Anne: Kansi n’cinji cepangisha kuti tikonde utumiki wasu ku Liberia mofulumila? N’cifukwa ca akwasu na azilongosi. Ove etionesha cikondi cikulu ndipo enze okhulupilika. Tenkhala pa ushamwali wabwino ndipo ove enkhala abanja ŵasu alomba. Mau ŵao olimbikisha etitang’isha mwauzimu. Ndipo nchito yolalikila ku malo aŵa yenze yosangalasha ngako. Ŵanthu enzokondwela lini ngati tiliyolaŵizhyane nao kwa nthawi itali monga ni mweenzofunila. Paliponse, ŵanthu enzolaŵizhyana za makonsho okhuza Baibo. Cifukwa ca izi, tenzovutika lini kuyambisha makambisilano. Tenze na maphunzilo a Baibo anyinji cakuti cenze covuta kupeza nthawi yophunzila nao onse. Iyi yenze nthawi yosangalasha.

Paul: Kwa vyaka 4, m’calo ici mwenzeko mtendele. Koma mu 1989 vinthu vonse vecinja. M’calo ici mweyambika nkhondo. Pa July 2, 1990, ŵanthu amene enzosusha boma eyamba kulamulila dela yenze pafupi na Beteli. Kwa miyezi itatu, tenzokwanisha lini kulaŵizhyana na ŵanthu amene enze lini m’calo ici. Tenzolaŵizyana lini soti na abanja ŵasu koma soti akwasu a ku likulu ya pa calo conse ya Mboni za Yehova. Kwenze ciwawa paliponse, kwenzeve vakulya ndipo anakazi enzolaliwa mwacikakamizo. Vinthu ivi vepitilizhya kucitika kwa vyaka 14 ndipo vekhuza calo conse.

Anne: Ŵanthu a mitundu iyakine enzoniatana nopayana. Paliponse m’njila penze masoja. Ove enze na mfuti, enze na vovwala voyofya ndipo enzoloŵa mu ng’anda iliyonse yaafuna notola vaafuna. Kuli ayakine, kupaya ŵanthu kwenze monga “ni kupaya nkhuku.” Masoja aŵa enzovala njila nolesha ŵanthu kupita ndipo kanyinji-kanyinji, aliyense wamene enzoyesa kupita enzopaiwa. Ŵanthu akufwa enzoŵaunjika pamozi. Izi zenzocitika soti pafupi na Beteli. Akwasu okhulupilika epaiwa kuyangizhyilapo na amishonale aŵili.

Nthawi zonse ngati masoja apeza ŵanthu a mtundu weenzozonda, enzoŵapaya. Akwasu na azilongosi eika moyo wao pa ngozi pofuna kuteteza nofisa akwasu na azilongosi amene enzofumila ku mtundu wenzozondewa. Amishonale koma soti atumiki a pa Beteli nao enzocita cimozimozi. Pa Beteli, ŵanthu ayakine amene enzofunika kuthaŵa elala mu vipinda vapansi ndipo ayakine enkhala pamozi na seo m’vipinda vapalulu. Mu cipinda casu, tenkhala pamozi na banja ya ŵanthu 7.

Paul: Siku iliyonse, masoja enzoyesa kuloŵa mkati mwa Beteli kuti aone ngati tufisa ŵanthu. Tetyo, tenze na ŵanthu 4 amene enzolonda. Aŵili enzoona kupitila pa windo ndipo ayakine aŵili enze kunja kwa geti. Ngati aŵili amene  enze kunja kwa geti aika manja yao kusogolo niye kuti zonse zenze bwino. Koma ngati aika manja yao kuvuli, zenzotanthauza kuti masoja aŵa afwika ndipo enzofuna kuloŵa. Tetyo, ŵala amene enzoona kupitila pa windo enzoutuka na kuyofisa ashamwali amene enzosakiliwa.

Anne: Siku iyakine, akwasu aliyokwanishe kulesha gulu iyakine yokalipa ya masoja, kuti asaloŵe mkati. Neo na kalongosi muyakine tezikhomela m’cipinda cosambila mwamene mwenze khabati yamene yenze na kabokosi katontho kofisamo vinthu. Kalongosi uyu efisama mu kabokosi aka. Masoja enikonkhelela m’cipinda capalulu apo n’kuti ali na mfuti. Mwaukali egogoda pa ciseko. Paul eyesa kuŵalesha kuti asaloŵe mwa kuŵauzhya kuti, “Mkazi wangu oseŵenzesha cipinda cosambilamo.” Kuwezhyelesha zinthu zenze pa khabati koma soti kabokosi mwenze kalongosi, zenitolela nthawi ndipo zecitisha kuti kumvweke congo. Nenkhala wosimikizhya kuti masoja akaikile zenenzocita. Cifukwa ca izi, neyamba kunjenjemela muŵili wonse. Olo n’tetyo, neziŵa kuti nenzofunika kunkhala wodekha coyamba nikaliyosegula ciseko cifukwa ngati ningaseguleko nthawi yamene iyo, niye kuti masoja aziŵe kuti nili na wowa ndipo pali zinthu ziyakine zokaikisha. Tetyo, nepemphela kwa Yehova nthawi yamene iyo, kumusenga kuti aniyavye. Pavuli pake, nesegula ciseko ndipo neŵapasa moni modekha. M’mozi mwa ove enikankha nolowa mu cipinda ici ndipo eluta kwenze khabati. Enyezhya vinthu vonse venzepo ndipo aliyokhulupilile kuti aliyopeze ciliconse. Yove na gulu yeenze nayo epitilizhya kusakila m’vipinda viyakine. Koma aliyopeze soti aliyense.

Paul: Kwa miyezi inyinji, tenzeve cakulya cokwanila. Olo n’tetyo, nthawi zonse tenzonkhala na cakulya cauzimu. Kulambila kwa m’mawa kwa pa Beteli niye cenze tyala cakulya casu ca m’mawa. Ndipo tonse tenzoyamikila ngako cifukwa ca cilimbikiso cetenzolandila.

Tenzoziŵa kuti ngati tingalute kuyosakila manzi olo vakulya, niye kuti tingakwanishe lini kuteteza ŵala amene enze efisama ndipo angapaiwe. Nthawi zonse Yehova enzotipasa zinthu zetenzofunikila pa nthawi yake, koma soti m’njila zamene tenzoziganizilako lini. Yehova esamalila zosoŵa zasu ndipo etiyavya kuti tisacite wowa.

Vinthu m’calo ici vepitilizhya kuipilaipila koma cendi cetipasa ciyembekezo. Kanyinji-kanyinji, akwasu na azilongosi enzothaŵa kuti apulumuse miyoyo yao. Olo n’tetyo, ove epitilizhya kunkhala na cikhulupililo cotang’a koma soti odekha mosasamala kanthu za mavuto aŵa. Ayakine mwa ove enzokamba kuti mavuto aŵa “yenzoŵakonzekelesha cisauso cikulu.” Motang’a mtima, akulu na akwasu acilumbwana ecita zilizonse zaangakwanishe kuti ayavye akwasu na azilongosi. Akwasu na azilongosi amene ethaŵila ku madela ayakine, enzoyavyana. Ndipo eyamba kulalikila m’madela yamene ayo. Ove enzoseŵenzesha vinthu vilivonse vaapeza kupangila Mang’anda ya Ufumu yosavuta msanga na colinga cakuti akosonkhanamo. Pa nthawi iyi yovuta, kuluta ku misonkhano koma soti kulalikila ayakine kwepasa akwasu na azilongosi ciyembekezo ndipo kweŵalimbikisha ngako. Petenzoyaŵila vakulya, vovwala koma soti vinthu viyakine, ayakine mwa akwasu na azilongosi, enzosenga vyola volalikililamo m’malo mwa vovwala. Izi zetilimbikisha ngako. Ŵanthu anyinji amene eona venzocitika koma soti ecitiliwa vinthu viipa pa nthawi ya nkhondo, enze ofunishisha kumvwa uthenga wabwino. Ove enzocita cidwi ngako akaona cimwemwe koma soti mweenzocitila zinthu a Mboni za Yehova. Akwasu na  azilongosi enze monga ni kuwala mu mfinzi. (Mat. 5:​14-16) Cifukwa ca cangu ceenze naco akwasu na azilongosi, ŵanthu anyinji enkhala Mboni kuyangizhyilapo na ayakine mwa masoja amene enze oyofya.

Paul: Nthawi ziyakine tenzocoka mu calo ca Liberia. Mwacisanzo, tenzocoka maulwendo atatu kwa nthawi itontho koma soti maulwendo aŵili kwa caka conse. Kalongosi muyakine wamene enze m’mishonale efotokoza bwino mwetenzomvwila petenzocoka. Yove elaŵila kuti: “Ku Sukulu ya Giliyadi, etiphunzisa kukonda ngako akwasu na azilongosi patucita mautumiki ŵasu ndipo izi niye zetecita. Tetyo petenzofunika kucoka kusiya akwasu na azilongosi pa nthawi yovuta, tekhumudwa ngako.” Olo n’tetyo, tesangalala cifukwa tenzokwanisha kucilikiza akwasu na azilongosi koma soti nchito yolalikila mu Liberia kufumila m’calo capafupi mwetenzonkhala.

Anne: Mu May 1996, tenyamuka na motoka ya ofesi ya msambo apo n’kuti tili 4 ndipo tenze na mapepa ofunika ngako okhuza nchito ku Liberia. Tenzofuna kuluta ku malo otetezeka, ku mbali iyakine ya tauni iyi yamene yenze pa msenga wa makilomita 16. Koma pa nthawi yamene iyi, dela yasu yeukiliwa. Masoja elizhyila mfuti mululu ndipo etipanamika. Ove etifumya mu motoka tonse kucoselako Paul ndipo epitilizhya kuyendesha motoka iyi apo n’kuti Paul ali mkati. Izi zetisokoneza ngako maganizo. Nthawi itontho pavuli pake, teona Paul akuza kuli seo apo n’kuti m’mutu mwake mucoka milopa. Poyamba, teona monga kuti Paul amushuta, koma pavuli pake tezindikila kuti zenze lini tetyo cifukwa sembe aliyokwanishe kuyenda kuti eshutiwa. M’mozi mwa masoja niye emucita peenzomucosa mu motoka. Teyamikila ngako kuti cenze tyala cilonda citontho.

Pafupi na petenze, penze motoka ya masoja yamene yenze yozula na ŵanthu amene enze na wowa ndipo yenzofuna kunyamuka. Tetyo, teganiza zakuti tikweleko motoka iyi. Koma cifukwa cakuti yenze yozula, tekanda m’mbali mwa motoka iyi kunja ndipo tenzeve pokatilila bwino-bwino. Adilaiva eyamba kuutusha ngako motoka iyi cakuti tenze tesala patontho kuti tipone. Teŵacondelela kuti aleke kuutusha koma aliyoleke cifukwa enze na wowa. Tekwanisha kukatilila ndipo tiliyopone. Koma motoka iyi peyefwika, tenze oŵeŵa ngako ndipo miŵili yasu yenzonjenjemela cifukwa ca wowa.

Paul: Pavuli pake, teloleshana apo n’kuti tili na vovwala vifipa koma soti vong’ambika ndipo tenzokhulupilila lini kuti tenze tikali moyo. Pafupi na seo, penze ndeke yamene yenze yeshutiwa ngako ndipo yenzooneka yoonongeka. Koma siku yokonkhapo ndeke yamene iyi niye yenzofunika kutipeleka ku Sierra Leone. Tetyo, telala pafupi na ndeke yamene iyi. Petefwika ku Sierra Leone, tesangalala ngako kuti tenze moyo. Koma tenzocitila ngako nkhaŵa akwasu na azilongosi a ku Liberia.

Anne: Tesamaliliwa bwino ngako na akwasu na azilongosi petefwika ku Beteli ya ku Freetown, Sierra Leone. Koma neyamba kuvutika cifukwa cokumbukila vinthu viipa venicitikila. Mzuŵa, nenzonkhala na wowa noganiza kuti payakine zinthu ziipa zinganicitikile. Nenzovutika kuganiza bwino-bwino ndipo zinthu zonse nenzoziona monga ni kutulo. Usiku, nenzouka apo n’kuti nunjenjemela noona kuti payakine zinthu ziyakine ziipa zinicitikile. Nenzovutika kufuza bwino-bwino. Nikamvwa teti, Paul enzonikumbatila nopemphela nane pamozi. Tenzoimba nyimbo za Ufumu mpaka wowa wangu kusila. Cifukwa ca izi, neona monga kuti nilwale matenda akulu na kuti ningakwanishe lini kupitilizhya kutumikila monga m’mishonale.

Nikaluŵe lini zecitika pavuli pake. Wiki yamene ila telandila magazini yaŵili ya Cizungu. Imozi yenze Tunamani! ya June 8, 1996. Tunamani iyi yenze na nkhani ya mutu wakuti “Coping With Panic Attacks.” Pa nthawi iyi, nemvwisha zinthu zenzonicitikila. Magazini yaciŵili yenze Nsanja ya Mulonda ya May 15, 1996, yamene yenze na nkhani ya mutu wakuti “Where Do They Get Their Strength?”Nsanja ya Mulonda iyi yenze na cithunzithunzi coonesha kasususu kamene kezicita. Nkhani iyi yefotokoza kuti monga ni mwamene kasususu kopitilizhyila kuzilyesha mosasamala kanthu kuti kazicita ngako ku mapapiko ŵake, moyavyiwa na mzimu wa Yehova, nase tingapitilizhye kuyavya ayakine mosasamala kanthu kuti tazicita ngako mwamaganizo. Kupitila m’nkhani izi, Yehova enipasa mphamvu zenenzofunikila pa nthawi yake. (Mat. 24:45) Nepitilizhya kusakila nkhani zosiyanasiyana zolingana na izi, noziika pamozi. Kucita izi kweniyavya ngako. M’kuluta kwa nthawi, neleka kuvutika ngako na nkhaŵa monga ni mwenenzocitila poyamba.

Paul: Nthawi zonse tikawelela ku Liberia, tenzosangalala ngako. Cakosilizhyila kwa caka ca 2004, tekwanisha vyaka 20 mu utumiki wasu. Nkhondo yesila ndipo pa ofesi ya msambo penze makonzedwe ya cimango. Koma  mosayembekezeleka, tepasiwa utumiki walomba wamene tenzofunika kuuvomelezhya.

Kucita izi kwenze lini kupepu. Tenzoŵakonda ngako akwasu na azilongosi a ku Liberia. Ove enze monga ni abanja ŵasu ndipo tenzofuna lini kusiyana nao. Olo n’tetyo, teona mwamene Yehova etidalisila poyamba petesiya mabanja ŵasu ŵeneŵene noluta ku Sukulu ya Giliyadi. Tetyo, tevomela kulandila utumiki uyu walomba. Tetumiwa ku Ghana, calo cili pafupi na Liberia.

Anne: Telila ngako petenzocoka ku Liberia. Tedabwa mkwasu muyakine wacikulile wa zina yakuti Frank, pecitiuzhya kuti: “Mufunika kuti mutiluŵe!” Pavuli pake, efotokoza kuti: “Tuziŵa kuti mutiluŵe lini. Koma mufunika kuika maganizo yanu yonse pa utumiki wanu walomba. Ni Yehova wakupasani, tetyo mukoika maganizo ŵanu pa akwasu na azilongosi a ku calo ici.” Izi zetilimbikisha ngako ndipo zetiyavya kunkhala okonzeka kupanga ashamwali alomba, m’calo mwamene ni ŵanthu tyala atontho amene enzotiziŵa koma soti mwamene tenzoziŵa lini ciliconse cokhuza calo ici.

Paul: Koma pakaliyopita nthawi, teyamba kukonda ngako akwasu na azilongosi a ku Ghana. Ndipo m’calo ici mwenze Mboni zinyinji. Tephunzila zinyinji kufumila pa kukhulupilika kwao koma soti cikhulupililo cotang’a ceenze naco. Pavuli potumikila ku Ghana kwa vyaka 13, telandila utumiki uyakine wamene tenzouyembekezela lini. Tesengewa kuti tikatumikile pa ofesi ya msambo ya ku Kenya, kum’mawa kwa Africa. Olo kuti tenzoŵayewa ngako akwasu na azilongosi a ku Ghana na Liberia, pakaliyopita nthawi tepeza ashamwali alomba amene ni akwasu na azilongosi a ku Kenya. Ndipo tikalutumikila m’gao ikulu mwamene mukalufunika anchito anyinji.

Anne: Mu umoyo wangu nakumana na zinthu zinyinji zovuta ndipo nthawi ziyakine nucita wowa ngako. Ngati tunkhala m’dela yoyofya ndipo zinthu n’zovuta, tingankhale na wowa ngako ndipo nthawi ziyakine tingalwale. Tingayembekezele lini Yehova kuti akotiteteza mozizwisa ku zinthu izi. Olo pali lomba nikamvwa kulila kwa mfuti, nulwala m’mala cifukwa ca wowa ndipo nukwanisha lini kucita ciliconse. Koma naphunzila kudalila pa thandizo yakutipasa Yehova yamene yutitang’isha, kuyangizhyilapo thandizo yakutipasa akwasu na azilongosi. Ndipo naona kuti mwa kupitilizhya kucita zinthu zauzimu, Yehova angatiyavye kuti tipitilizhye kucita utumiki wasu.

Paul: Ayakine angakonshe kuti, “Kansi mukonda utumiki wamucita?” Vyalo vingankhale vabwino, koma nthawi ziyakine vingankhale vosatetezeka koma soti voyofya. Lomba kansi n’cinji catukonda ngako kupambana calo? Ni akwasu na azilongosi amtengo wapatali, amene ni banja yasu. Tetyo, mosasamala kanthu kuti tufumila ku vinkhalidwe koma soti mabanja osiyanasiyana, tonse tili na maganizo amozi okhuza Yehova. Tenzoganiza monga kuti tetumiwa kuti tikaŵatang’ishe, koma zoona n’zakuti ove, etitang’isha.

Akwasu na azilongosi a pa calo conse ni cozizwisa cofumila kwa Yehova. Kulikonse kwatingalute, tupeza banja yasu. Ndipo malinga ngati tili mbali ya mpingo, tili na banja koma soti malo kwamene tingankhale otetezeka. Nise osimikizhya kuti ngati tupitilizhya kudalila Yehova, yove atitang’she kuti tipitilizhye kupilila mosasamala kanthu za mavuto yatingakumane nayo.—Afil. 4:13.