1. Kansi n’cinji cingacitishe kuti tinkhale na nkhaŵa?

KANSI mwevutikapo na nkhaŵa? * Payakine mukondocita nkhaŵa na volaŵila va ŵanthu ayakine. Olo cifukwa ca vinthu vamwalaŵila olo kucita. Payakine mungacite nkhaŵa cifukwa cakuti mwelakwisa vinthu viyakine ndipo muona kuti Yehova angakukhululukileni lini. Kupambana zonse, payakine muganiza kuti mwavutika ngako na nkhaŵa cakuti mufuna kusiya kunkhala okhulupilika. Koma, ko izi n’zacendi?

2. Ni visanzo votyani va m’Baibo vuonesha kuti kunkhala na nkhaŵa, kutanthauza lini kuti munthu aliye cikhulupililo?

² Tiyeni tilaŵizhyane visanzo vitontho vutomolewa m’Baibo. Hana, wamene ecizonkhala amai ŵake a mneneli Samueli enze na cikhulupililo cotang’a. Evutika na nkhaŵa mkazi muyake peenzomuvutisha. (1 Sam. 1:7) Mtumwi Paulo enze na cikhulupililo cotang’a, koma enze na “nkhaŵa cifukwa ca mipingo yonse.” (2 Akor. 11:28) Mfumu Davide naye enze soti na cikhulupililo cotang’a ndipo Yehova enzomukonda ngako. (Mac 13:22) Nangu n’tetyo, Davide elakwisa vinthu vamene vecitisha kuti akonkhala na nkhaŵa. (Sal. 38:4) Yehova eŵatonthoza noŵayavya aliyense payeka. Tiyeni tione zatingaphunzilepo pa visanzo vao.

3. Kansi volaŵila vaayakine vingatipangishe tyani kunkhala na nkhaŵa?

³ Ngati ŵanthu ayakine atikalipila olo kutiuzhya mau aipa tingankhale na nkhaŵa. Tingamvwe tetyo makamaka ngati wacita izi ni muyasu olo wabanja wasu. Tingacite nkhaŵa poganiza kuti unansi wasu na yove wasokonezeka. Makamaka ngati angaseŵenzeshe mau olasa monga ni cipula! (Miy. 12:18) Nthawi ziyakine angacitile lona kuseŵenzesha mau olasa kuti atikhumudwishe. Msimbi muyakine ekumanapo na vuto yamene iyi. Elaŵila kuti: “Munthu wenenzoganizila kuti ni muyangu wa pamtima eyamba kuniipishila mbili pa intaneti. Izi zeniŵaŵa ndipo zenicitisha kuti nikhale na nkhaŵa. Niliyomvwishe cifukwa cecicitila teti.” Ngati mwekhumudwishiwapo na muyanu olo wabanja ŵanu, cisanzo ca Hana cingakuyavyeni.

4. Kansi Hana ekumana na mavuto otyani?

⁴ Hana ekumana na mavuto akulu ngako. Kwa vyaka vinyinji enzovyala lini. (1 Sam. 1:2) Malinga ni cinkhalidwe ca Aisiraeli, munthu wosavyala enzooneka monga ni munthu wotembelelewa. Ivi vemupangisha kunkhala na cisoni. (Gen. 30:1, 2) Kuyangizhyila apo, mulume wake enze soti na Mkazi muyakine Penina, wamene enzovyala. Penina enzocitila nsanje Hana, ndipo ‘eyamba kumusausha na colinga cakuti akomukhumudwisha.’ (1 Sam. 1:6) Poyamba Hana aliyokwanishe kupilila vuto iyi. Enzovutika maganizo nthawi zonse ndipo ‘enzonkhalila kulila koma soti kukana kulya.’ (1 Sam. 1:7, 10) Kansi epeza kuni citonthozo?

5. Kansi pemphelo yemuyavya tyani Hana?

⁵ Hana euzhya Yehova m’pemphelo mweenzomvwila. Pavuli popemphela, efotokozela Eli Mkulu wa Ansembe za vuto yake. Eli emuuzhya kuti: “Luta na mtendele ndipo Mulungu wa Aisiraeli akupase zofuna zako.” Kansi penkhala vofumapo votyani? Hana “Eluta na mtendele eyamba kulya ndipo cinso cake cenze lini soti ca cisoni.” (1 Sam. 1:17, 18) Pemphelo yemuyavya Hana kuti ankhale soti na mtendele.

6. Kansi tingaphunzile cinji kwa Hana kufumila pa Afilipi 4:6, 7 pa nkhani ya pemphelo?

 ⁶ Tingankhale soti na mtendele ngati tupitilizhya kupemphela. Hana etola nthawi itali ngako kulaŵila na Ausuwake akululu Yehova m’pemphelo. (1 Sam. 1:12) Nase tingalaŵile na Ausuwasu akululu Yehova nomufotokozela nkhaŵa zasu zonse, vofooka vasu na vinthu vuticitisha wowa. Mapemphelo ŵasu ofunika lini kucitonkhala apadela ngako. Nthawi ziyakine tingafwike mpaka polila ngati tufotokozela Yehova mavuto ŵasu m’pemphelo. Olo n’tetyo Yehova oŵeŵa lini kutimvwishila. Popemphela tufunika kukumbukila mfundo yopezeka pa Afilipi 4:6, 7. (Ŵelengani.) Paulo efotokoza kuti tufunika kutwala mapemphelo oyamikila. Tili na vifukwa vinyinji vomuyamikilila Yehova. Mwacisanzo, tumuyamikila cifukwa cakuti etipasa moyo, cifukwa ca vinthu vecilenga, cikondi cake cosasila na ciyembekezo cawatipasa ca msogolo. Kansi tingaphunzile soti cinji kwa Hana?

7. Kansi Hana na mulume wake enzokonda kucita cinji nthawi zonse?

⁷ Mosasamala kanthu za mavuto, Hana nthaŵi zonse enzoluta na mulume wake kumalo olambilila Yehova ku Silo. (1 Sam. 1:1-5) Nthawi iyakine Hana peenze pa kacisi mkulu wa ansembe Eli, emulimbikisha pomuuzhya kuti ayembekezele Yehova kuti ayankhe pemphelo yake.​—1 Sam. 1:9, 17.

8. Kansi misonkhano ingatiyavye tyani? Fotokozani.

⁸ Tingankhale soti na mtendele ngati tupitilizhya kupezeka pa misonkhano ya mpingo. Pemphelo yoyambilila pa misonkhano yasu yuyangizhyilapo kusenga mzimu utuŵa wa Mulungu kuti unkhale nase. Mtendele ni mbali ya minkhalidwe ya mzimu utuŵa. (Agal. 5:22) Ngati tupezeka pa misonkhano olo kuti tili na mavuto, tupasa Yehova koma soti akwasu na azilongosi mwai wakuti atilimbikishe kuti tinkhale na mtendele wa m’maganizo. Pemphelo na misonkhano niye njila zakuseŵenzesha Yehova kuti atitonthoze. (Aheb. 10:24, 25) Tiyeni tilaŵizhyane ziyakine zatingaphunzilepo pa cisanzo ca Hana.

9. Pa umoyo wa Hana n’cinji ciliyocinje, nanga cecitika n’cinji?

⁹ Mavuto ya Hana yaliyosile nthawi yamene iyo. Peciwelela kung’anda kufuma ku kacisi, epitilizhya kunkhala na Penina. Ndipo Baibo yuonesha lini kuti Penina ecinja nkhalidwe yake. Tetyo Hana enzofunika kupitilizhya kupilila mau okhumudwisha. Kumbukilani kuti pecisiya nkhani yonse m’manja mwa Yehova, aliyonkhale soti na nkhaŵa, koma epitilizhya kunkhala na mtendele wa m’maganizo. Elola Yehova kumutonthoza nomuyavya. Pavuli pake, Yehova eyankha pemphelo yake pomupasa mwana!​—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Kansi tuphunzila cinji pa cisanzo ca Hana?

¹⁰ Tingankhale na mtendele nangu kuti tili na mavuto. Olo kuti tupemphela mofumila pansi pa mtima nopezeka pamisonkhano nthawi zonse, mavuto ayakine angasile lini. Koma pa cisanzo ca Hana, tuphunzilapo kuti paliye cingakangishe Yehova kutitonthoza. Yehova akatiluŵe lini, lombapano atipase mphoto cifukwa ca kukhulupilika kwasu.​—Aheb. 11:6.

11. Kansi Paulo ekumana na vinthu votyani vamene vemupangisha kunkhala na nkhaŵa?

¹¹ Paulo enze na vifukwa vinyinji vonkhalila na nkhaŵa. Mwacisanzo, cifukwa cakuti enzokonda akwasu na azilongosi enze na nkhaŵa cifukwa ca mavuto yecikumana nayo. (2 Akor. 2:4; 11:28) Mu utumiki wake monga mtumwi, ŵanthu enzomususha, enzomuniyata noimuika m’jele. Enzosoŵa soti “vinthu vofunikila.” (Afil. 4:12) Pamaulwendo ŵake, boti yemuphwanyikilapo katatu konse, izi ni zosakaikisha kuti enze na nkhaŵa. (2 Akor. 11:23-27) Kansi n’cinji ceyavya Paulo kuti apilile nkhaŵa zamene izi?

12. Kansi nkhaŵa za Paulo zecepa tyani?

¹² Paulo enze na nkhaŵa akwasu na azilongosi pecikumana na mavuto, koma aliyokwanishe kusilizhya mavuto ŵao pa yove yeka. Paulo enze wolicefya ndipo epanga makonzedwe yakuti ŵanthu ayakine amuyavye posamalila mipingo. Mwacisanzo, epasa udindo akwasu odalilika monga Timoteyo na Tito. Nchito yecikata akwasu aŵa yecepesha nkhaŵa zeenze nazo Paulo.​—Afil. 2:19, 20; Tito 1:1, 4, 5.

13. Kansi akulu angatolele tyani cisanzo ca Paulo?

¹³ Mukosenga ayakine kuti akuyavyeni. Molingana na Paulo akulu mumpingo ocita nkhaŵa na ofalisa amene okumana na mavuto. Koma mkulu angakwanishe lini kuyavya ofalisa onse. Ngati ni wolicefya angayaŵane na ayakine maudindo ŵake mwa kuphunzisa acilumbwana nchito ziyakine kuti akomuyavya posamalila mbelele za Mulungu.​—2 Tim. 2:2.

14. Kansi mtumwi Paulo aliyocite nkhaŵa na cinji?

¹⁴ Mukovomelezhya kuti mufunikila citonthozo. Paulo enze wolicefya ndipo enzovomelezhya kuti enzofunika kulimbikishiwa na ŵanthu ayakine. Enzocita lini nkhaŵa noganiza kuti ŵanthu amuone kuti ni wofooka ngati kuti wayavyiwa na ŵanthu ayakine. Polembela Filimoni elaŵila kuti: “Nesangalala ngako ndipo netonthozewa penecimvwa za cikondi cako.” (Filem. 7) Efotokoza soti za ayake anyinji amene emulimbikisha pa nthawi ya mavuto. (Akol. 4:7-11) Ngati nise olicefya tikozindikila kuti tufunika citonthozo kufumila kwa ayakine. Akwasu na azilongosi ni okonzeka kutiyavya ngati tufunikila thandizo.

15. Kansi Paulo epeza kuni thandizo pecikumana na mavuto akulu?

 ¹⁵ Mukodalila Mau a Mulungu. Paulo enzoziŵa kuti malemba yangamutonthoze. (Aro. 15:4) Yemupasa nzelu pecikumana na mavuto. (2 Tim. 3:15, 16) Peenze m’jele ku Roma kaciŵili, Paulo eziŵa kuti imfwa yake ili pafupi. Lomba ecita cinji pecikumana na zamene izi? Esenga Timoteyo kuti awele kamangu kuti amuletele “mipukutu.” (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Ndaŵa yanji? Cifukwa m’mipukutu mwenze mbali ziyakine za uthenga wabwino wopezeka m’malemba Yaciheberi wamene euseŵenzesha pa phunzilo ya payeka. Ngati tutolela cisanzo ca Paulo coŵelenga Mau a Mulungu nthawi zonse, Yehova angaseŵenzeshe mau yake kuti atilimbikishe, olo kuti tikumane na mavuto otyani.

16. Kansi Davide eziletela mavuto otyani?

¹⁶ Davide enze na vifukwa vonkhalila na nkhaŵa cifukwa ca vinthu vecicita kuvuli. Ecita cigololo na Betiseba nopanga makonzedwe yakuti mulume wake akapaiwe, koma soti efisa macimo ŵake. (2 Sam. 12:9) Poyamba enyalanyaza cikumbumtima cake. Vofumapo vake venze vakuti evutika mwauzimu na mwamaganizo. (Sal. 32:3, 4) N’cinji ceyavya Davide kuti agonjese nkhaŵa yeciziletela yeka, ndipo n’cinji cingatiyavye ngati kuti tacita colakwa cikulu?

17. Kansi kulapa kwa Davide kuonekela tyani m’mau opezeka pa Salimo 51:1-4?

¹⁷ Sengani cikhululukilo. Davide epemphela kwa Yehova. Elapa macimo ŵake ndipo eulula. (Ŵelengani Salimo 51:1-4.) Izi zemuletela mpumulo. (Sal. 32:1, 2, 4, 5) Ngati mwacita cimo ikulu, mufunika lini kufisa. M’malo mwake mufunika kuulula kwa Yehova m’pemphelo. Mukacita tetyo munkhale muliye nkhaŵa zamene zuwela cifukwa covutishiwa na cikumbumtima. Koma kuti mukonze soti ushamwali wanu na Yehova, mufunika kucita zinyinji kuyangizhyila pa kupemphela.

18. Kansi Davide eyalondela tyani malangizo?

¹⁸ Londelani malangizo. Yehova pecituma mneneli Natani kwa Davide kuti akavumbule cimo yake, Davide aliyoziikile kuvuli olo kuyesa kucepesha cimo yake.  Nthawi yamene iyo evomelezhya kuti ecimwa, osati kuli mulume wa Betiseba tyala koma soti kwa Yehova. Davide elondela malangizo ofumila kwa Yehova ndipo emukhululukila. (2 Sam. 12:10-14) Ngati tacita cimo ikulu, tufunika kuulula kwa akulu. (Yak. 5:14, 15) Tufunika soti kupewa kuziikila kuvuli. Ngati talondela malangizo kamangu noyaseŵenzesha tingankhale na mtendele koma soti cimwemwe.

19. Kansi tasimikizhya mtima kucita cinji?

¹⁹ Pewani kuwelezhya macimo. Mfumu Davide enzofunika thandizo ya Yehova kuti asawelezhye cimo yecicita. (Sal. 51:7, 10, 12) Pavuli pakuti wakhululukiwa na Yehova, Davide enze wosimikizhya kupewa kunkhala na maganizo aipa. Cifukwa ca izi, enkhala na mtendele wa mumtima.

20. Tingaoneshe tyani kuti tuyamikila cikhululukilo ca Yehova?

²⁰ Tingaoneshe kuti tuyamikila cikhululukilo ca Yehova ngati tupemphela, tulondela malangizo noyesayesa kupewa kuwelezhya cimo yetecita. Ngati takonkha masitepi aya, tinkhale na mtendele wa mumtima. Mkwasu James, wamene ecitapo cimo ikulu eona mfundo iyi kunkhala yacendi. Elaŵila kuti: “Peneulula cimo yangu kwa akulu, necimvwa monga natula katundu wolema. Nenkhala na mtendele wa m’maganizo.” N’zolimbikisha ngako kuziŵa kuti “Yehova ali pafupi na ŵanthu ovutika maganizo, ndipo opulumusa ŵanthu ozimvwila cisoni.”​—Sal. 34:18.

21. Kansi tingalole tyani Yehova kutitonthoza?

²¹ Patufwika kosilizhyila kwa cino calo, vinthu vocitisha nkhaŵa vipitilizhye kupakilapakila. Ngati muli na nkhaŵa, mufunika kupemphela kwa Yehova nthawi yamene iyo kuti akuyavyeni. Mukophunzila Baibo mwakhama. Phunzilani kufumila ku cisanzo ca Hana, Paulo na Davide. Sengani Ausuwanu akululu kuti akuyavyeni kuziŵa vinthu vukucitishani nkhaŵa. (Sal. 139:23) Muloleni kuti akuyavyeni pa mavuto yanu, makamaka yala yamuona kuti mungakwanishe lini kuyasilizhya. Mukacita izi, mulingane na wamasalimo wamene eimba kuti: “Nkhaŵa pezenipakila mu mtima mwangu, mwenitonthoza noniyavya.”​—Sal. 94:19.