1. N’cinji cingacitishe kuti tipasiwe uphungu, ndipo ndaŵa yanji tufunika kuuseŵenzesha?

 TONSE tufunikila uphungu nthawi na nthawi. Nthawi ziyakine, tingasenge Akhristu acikulile mwauzimu kuti atiuzhye mbali zatisacita bwino. Koma nthawi ziyakine, mkwasu olo kalongosi angatifwikile kuti atiuzhye kuti tatola “njila yolakwika” ndipo tufunika kucinja. (Aga. 6:1) Ndipo nthawi ziyakine, tingalandile uphungu ngati talakwisa zinthu ziyakine. Mosasamala kanthu za cifukwa cingacitishe kuti tipasiwe uphungu olo mwatapasiwila, tufunika kuulandila nouseŵenzesha. Kucita izi kungatipindulishe ngako, ndipo kungapulumuse moyo wasu pali lomba koma soti msogolo.—Miy. 6:23.

2. Molingana na Miyambo 12:15, ndaŵa yanji tufunikila kumvwila uphungu ulionse watingapasiwe?

² Lemba pazikiwa nkhani ino, yutilimbikisha kuti tufunika ‘kumvwila mau ya ŵanthu anzelu.’ (Miy. 22:17) Tufunika kukumbukila kuti pali ŵanthu ayakine amene oziŵa zinyinji kupambana seo. Izi zili teti cifukwa paliye munthu oziŵa zinthu zonse. (Ŵelengani Miyambo 12:15.) Tetyo, ngati tumvwila tikapasiwa uphungu, tuonesha kuti nise olicefya. Kuyangizhyila apo, tuonesha kuti tuzindikila mfundo yakuti tingakwanishe lini kucita zinthu zonse pa seo seka. Tufunikila thandizo ya ŵanthu ayakine. Mfumu yanzelu Solomo elemba kuti: “Aphungu akapaka, zinthu zukwanilishiwa.”—Miy. 15:22.

3. Kansi ni m’njila zotyani mwatingalandilile uphungu?

³ Nthawi ziyakine, tingalandile uphungu mwacindunji olo m’njila yamene ni yacindunji lini. Kansi uphungu usali wacindunji tingaulandile tyani? Ngati tuŵelenga Baibo olo zofalisa zasu, payakine tingapeze mfundo yamene ingatipangishe kuganizila mozama pa zinthu zatucita. Izi zingaticitishe kuti ticinje kaganizidwe kasu noleka zinthu ziipa zetenzocita. (Aheb. 4:12) Uyu ndiye watingakambe  kuti uphungu usali wacindunji. Nanga kansi uphungu wacindunji ni wotyani? Nthawi ziyakine, mkulu olo Mkhristu wacikulile mwauzimu angatiuzhye mbali zatufunika kuongolela. Uyu ndiye watingakambe kuti uphungu wacindunji. Ngati munthu watipasa uphungu wozikiwa pa mfundo za m’Baibo, ni umboni wakuti otikonda. Tetyo, tufunika kuyamikila noseŵenzesha uphungu ulionse watingapasiwe.

4. Molingana na Mlaliki 7:9, kansi tufunika kupewa cinji tikapasiwa uphungu?

⁴ Kulaŵila cendi, n’cinthu lini cipepu kulandila uphungu wacindunji. Nthawi ziyakine tingafwike mpaka na pokhumudwa. Ndaŵa yanji zili teti? Olo kuti tuziŵa kuti tiliye ungwilo, nthawi ziyakine tingakhumudwe makamaka ngati munthu watiuzhya mosapita m’mbali zinthu zatisacita bwino. (Ŵelengani Mlaliki 7:9.) Payakine tingayambe kupeleka zifukwa zozikhululukila noyamba kuganiza kuti munthu watipasa uphungu ofuna tyala kutipeza vuto olo aliyotipase uphungu uyu m’njila yoyenelela. M’malo movomelezhya kuti telakwisa, tingayambe kufunafuna vifukwa muli munthu watipasa uphungu noyamba kuganiza kuti: ‘Ni ŵani naye uyu kuti anipase uphungu? Naye pali zinthu ziyakine zakulakwisa.’ Ndipo ngati uphungu watapasiwa uliyotikondweleshe, payakine tingaunyalanyaze nosenga malangizo kufumila kuli munthu muyakine, apo tili na maganizo yakuti yove atiuzhye zinthu zingatisangalase.

5. Kansi tilaŵizhyane cinji m’nkhani ino?

⁵ M’nkhani ino, tilaŵizhyane visanzo va m’Baibo va ŵanthu amene elandila uphungu na ŵala amene eukana. Tione soti zingatiyavye kuti tikolandila uphungu na madaliso yatingapeze ngati tucita izi.

6. Kansi tuphunzilapo cinji tikaona mwamene Rehobowamu ecitila zinthu pavuli popasiwa malangizo?

⁶ Ganizilani cisanzo ca Rehobowamu. Pecinkhala mfumu, ŵanthu a mu ufumu wake emusenga kuti aŵacepesheleko nchito yeenze eŵapasa ausuwake, a Solomo. Poyamba, Rehobowamu ecita zinthu mwanzelu. Esenga akulu a mu Isiraeli kuti amuyavye kuziŵa zaangaŵayankhe. Akulu aŵa emupasa malangizo yakuti ngati angamvwe pempho ya ŵanthu aŵa, niye kuti apitilizhye kum’tumikila nomucilikiza. (1 Maf. 12:3-7) Koma Rehobowamu aliyokhutile na malangizo aya. Tetyo, esenga soti malangizo kufumila kuli ayake ŵecikulila nao pamozi. Cuoneka kuti ayake aŵa enze na vyaka va m’ma 40. Tetyo tingakambe kuti enzoziŵako zinthu zinyinji pa umoyo. ( 2 Mbi. 12:13) Koma m’malo momupasa malangizo yabwino, analume aŵa euzhya mfumu Rehobowamu kuti ayangizhyile nchito yeenzocita ŵanthu a mu ufumu wake. (1 Maf. 12:8-11) Apa, yove enze na malangizo yaŵili yofumila ku ŵanthu amisinkhu yosiyana. Tetyo, Rehobowamu enzofunika kusenga Yehova kuti amuyavye kuziŵa malangizo yaangakonkhe. Koma aliyocite izi. M’malo mwake, engosankha kukonkha malangizo yecilandila kufumila kuli ayake. Izi zecitisha kuti yove pamozi na ŵanthu ŵake akumane na mavuto. Monga ni mwezecitikila kwa Rehobowamu, nthawi ziyakine nase tingapasiwe malangizo yamene tingayakonde lini. Koma ngati ni yozikiwa pa Mau a Mulungu, tufunika kuyakonkha.

7. Kansi tuphunzilapo cinji pa cisanzo ca Mfumu Uziya?

⁷ Ganizilani soti cisanzo ca Mfumu Uziya. Pa nthawi iyakine, yove eloŵa m’malo ayakine m’kacisi mwamene ni ansembe tyala enzololewa kuloŵamo, ndipo enzofuna kutwala nsembe. Pecimuona, ansembe emuuzhya kuti: “Mfumu Uziya, ni nchito lini yanu kushoka nsembe kwa Yehova. Ni ansembe tyala amene ofunika kushoka nsembe.” Kansi Uziya ecitanji pavuli popasiwa uphungu uyu? Yove “ekalipa ngako” ndipo ekana kulandila uphungu. Ndaŵa yanji? Cuoneka kuti enze na maganizo yakuti cifukwa cakuti enze mfumu, enze na ufulu wocita ciliconse cangafune. Koma izi zenze zosemphana na malamulo a Yehova. Tetyo, cifukwa cakuti elikuzhya nocita zinthu zamene wenze lini udindo wake kuzicita, Yehova emucitisha khate, ndipo “enkhala  na khate iyi mpaka siku pecimwalila.” Kuti enze elandila uphungu, sembe Yehova emukhululukila (2 Mbi. 26:16-21) Cisanzo ca Uziya cutiphunzisa kuti mosasamala kanthu kuti tili na udindo wotyani m’gulu ya Mulungu, tufunika kumvwila uphungu ulionse watingapasiwe, malinga ngati ni wozikiwa pa mfundo za m’Baibo. Ngati tingakane kucita izi, Yehova angapitilizhye lini kutiseŵenzesha.

8. Kansi Yobu ecitanji pecipasiwa uphungu?

⁸ Mosiyana na visanzo voticenjeza vatalaŵizhyana, m’Baibo muli soti visanzo va ŵanthu amene emvwila uphungu ndipo edalisiwa. Ganizilani cisanzo ca Yobu. Olo kuti enzokonda Mulungu ndipo enzofuna kumukondwelesha, naye enzeve ungwilo. Tetyo, pa nthawi iyakine peenzokumana na mavuto, yove eyamba kulaŵila mosaganiza bwino. Cifukwa ca izi, Yobu epasiwa uphungu wosapita m’mbali kufumila kuli Elihu na Yehova. Kansi ecitanji pavuli popasiwa uphungu? Yove elicefya ndipo elandila uphungu wecipasiwa. Pavuli pake elaŵila kuti: “Nelaŵila mosazindikila . . . Nuwezhya mau ŵangu ndipo nulapa m’lufuko na m’milota.” Yehova emudalisa Yobu cifukwa ca kulicefya kwecionesha pavuli polandila uphungu.—Yobu 42:3-6, 12-17.

9. Ndaŵa yanji Mose ni cisanzo cabwino pa nkhani yolandila uphungu?

⁹ Mose ni cisanzo cabwino ca ŵanthu amene elandila uphungu pavuli polakwisa zinthu ziyakine. Pa nthawi iyakine, yove ekalipa ndipo aliyolemekeze Yehova. Cifukwa ca izi, etaya mwai woloŵa m’Calo Colonjezewa. (Num. 20:1-13) Mose pecisenga Yehova kuti acinje cigamulo, yove emuyankha kuti: “Usakalaŵile soti nkhani yamene iyi kuli neo.” (Deut. 3:23-27) Koma Mose aliyokalipe. M’malo mwake, evomelezhya cigamulo ca Yehova, ndipo Yehova epitilizhya kumuseŵenzesha posogolela Aisiraeli. (Deut. 4:1) Yobu na Mose ni visanzo viweme va ŵanthu amene elandila uphungu. Nase tufunika kutolela cisanzo cao. Pecipasiwa uphungu, Yobu aliyopeleke vifukwa vozikhululukila, koma eongolela kaganizidwe kake. Ndipo Mose eonesha kuti elandila uphungu wecimupasa Yehova mwa kupitilizhya kunkhala wokhulupilika olo pavuli pouzhyiwa kuti apitilizhye lini kucita utumiki weenzokonda ngako.

10. (a) Kansi Miyambo 4:10-13 yuonesha kuti tingalandile madaliso otyani ngati tuseŵenzesha uphungu watingapasiwe? (b) Kansi ayakine apindula tyani cifukwa coseŵenzesha uphungu wecipasiwa?

¹⁰ Tupindula ngako ngati tutolela cisanzo ca atumiki a Yehova okhulupilika monga Yobu na Mose. (Ŵelengani Miyambo 4:10-13.) N’zosangalasa kuti akwasu na azilongosi anyinji ocita izi. Ganizilani cisanzo ca mkwasu Emmanuel wamene onkhala ku Congo. Ponena za uphungu wecipasiwa, yove elaŵila kuti: “Akwasu acikulile mwauzimu a mumpingo mwasu, eona kuti zocita zangu zenzoika moyo wangu wauzimu pangozi. Tetyo, ecitapo kanthu mwamsanga mwa kunipasa uphungu kuti nicinje. Kuseŵenzesha uphungu wao, kweniyavya kuti nipewe mavuto anyinji.” * Kalongosi Megan wamene ni mpainiya ku Canada, elaŵila kuti: “Nthawi zonse, nusangalala lini ngati nupasiwa uphungu. Koma nikauseŵenzesha, nupindula ngako.” Ndipo mkwasu Marko wamene onkhala ku Croatia elaŵila kuti: “Netaya mwai wa utumiki, koma nikaganizila zecitika pa nthawi yamene yala, nuyamikila kuti uphungu wenepasiwa weniyavya kuti ninkhale soti pa ushamwali na Yehova.”

11. Kansi mkwasu Karl Klein elaŵilanji pa nkhani yolandila uphungu?

¹¹ Munthu muyakine wamene epeleka cisanzo cabwino pa nkhani yolandila uphungu ni mkwasu Karl Klein, wamene etumikilapo m’Bungwe Yolamulila. M’mbili ya moyo wake, mkwasu Klein efotokoza kuti pa nthawi iyakine epasiwa uphungu wamphamvu kufumila kuli mkwasu Joseph F. Rutherford wamene enze shamwali wake. Mkwasu uyu elaŵila kuti poyamba enze ekhumudwa na uphungu wecipasiwa.  Eciti: “Siku yokonkhapo petekumana na [mkwasu Rutherford] enipasa moni mwacimwemwe kuti, ‘Bwanji Karl!’ Koma cifukwa cakuti nenze wokhumudwa neyankhila kumkosi. Mkwasu uyu eniuzhya kuti ‘Karl cenjela, Maleŵania ofuna akukate!’ Necimvwa nsoni ndipo nemuyankha kuti: ‘Yai mkwasu Rutherford, niliye namwe vuto iliyonse.’ Koma eziŵa kuti nenze wokhumudwa ndipo ewezhyapo soti kuti: ‘Ngati zili tetyo, pali bwino. Koma cenjela, Maleŵania ofuna akukate.’ Mkwasu Rutherford elaŵila cendi. Ngati tusungila mkwasu cakumkosi cifukwa cotipasa uphungu . . . , zunkhala zosavuta kuti Maleŵania atikate.” * (Aef. 4:25-27) Mkwasu Klein elandila uphungu wecim’pasa mkwasu Rutherford, ndipo ŵepitilizhya kunkhala pa ushamwali.

12. Kansi kulicefya kungatiyavye tyani kuti tikolandila uphungu? (Salimo 141:5)

¹² Kansi n’cinji cingatiyavye kuti tikolandila uphungu? Tufunika kunkhala olicefya nokumbukila kuti tiliye ungwilo, ndipo nthawi ziyakine tucita zinthu mosaganiza bwino. Monga ni mwataonela koyambilila kwa nkhani ino, pa nthawi iyakine Yobu enkhala na maganizo olakwika. Koma pavuli pake ecinja kaganizidwe kake ndipo Yehova emudalisa. Ndaŵa yanji? N’cifukwa cakuti Yobu enze wolicefya. Eonesha kuti enze na nkhalidwe iyi mwa kulandila uphungu wecimupasa Elihu olo kuti Elihu enze mtontho pali yove. (Yobu 32:6, 7) Molingana na Yobu, kulicefya kungatiyavye kuti tilandile uphungu olo kuti tuona kuti tenzofunikila lini kupasiwa uphungu wamene uyo. Kungatiyavye soti kulandila uphungu olo kuti munthu watipasa ni mtontho pali seo. Mkulu muyakine wa ku Canada elaŵila kuti: “Pofwana kuti tuziona lini monga ni mwakutionela ŵanthu ayakine, tingalute lini pasogolo ngati ayakine otipasa lini uphungu.” Tonse tufunika kukulisha minkhalidwe ya mzimu utuŵa monga kulicefya kuti tinkhale alaliki koma soti aphunzisi aluso a uthenga wabwino.—Ŵelengani Salimo 141:5.

13. Kansi uphungu tufunika kuuona tyani?

¹³ Mukoona uphungu monga njila imozi yaakuoneshelamo Mulungu kuti otikonda. Yehova ofuna kuti vinthu vikotiyendela bwino. (Miy. 4:20-22) Tetyo, akatipasa uphungu kupitila muli Mkhristu wacikulile mwauzimu, m’Baibo olo cofalisa, oonesha kuti otikonda. Lemba ya Aheberi 12:9, 10 yulaŵila kuti: “Ocita izi kuti tipindule.”

14. Tikapasiwa uphungu, kansi tufunika kuika maganizo ŵasu pa cinji?

¹⁴ Mukoika maganizo ŵanu pa uphungu osati mwamwapasiwila. Nthawi ziyakine, tingaone kuti uphungu watapasiwa uliyopelekewe m’njila yabwino. N’cendi kuti munthu wopeleka uphungu ofunika kuyesayesa kucitisha kuti cinkhale cosavuta kwa munthu opasiwa uphungu kuulandila. * (Aga. 6:1) Koma ngati ni seo tapasiwa uphungu,  tufunika kuganizila ngako pa kufunika kwa uphungu watapasiwa olo kuti tuona kuti uliyopelekewe m’njila yoyenelela. Tingazikonshe kuti: ‘Olo kuti niliyosangalale na mwaanipasila uphungu, kansi pali zilizonse zaningaphunzilepo? Kansi ninganyalanyaze zolakwa za munthu wanipasa uphungu kuti nipindule na uphungu wake?’ N’cinthu canzelu kulandila uphungu ulionse watingapasiwe mosasamala kanthu kuti wapelekewa m’njila yotyani.—Miy. 15:31.

15. Ndaŵa yanji tufunika kusenga malangizo kufumila ku ŵanthu ayakine?

¹⁵ Baibo yutilimbikisha kuti tufunika kusenga ŵanthu ayakine kuti atipase uphungu. Lemba ya Miyambo 13:10 yulaŵila kuti: ‘Ŵanthu amene osenga malangizo onkhala anzelu.’ Mau aŵa ni acendi. Ŵala amene osenga ŵanthu ayakine kuti aŵapase malangizo m’malo moyembekezela kuti apasiwe uphungu, onkhala acikulile mwauzimu kupambana ŵala amene osenga lini malangizo. Tetyo, mukocitapo kanthu mwa kusenga ŵanthu ayakine kuti akupaseni malangizo.

16. Kansi ni pa vocitika votyani patingafunike kusenga malangizo?

¹⁶ Kansi ni pa vocitika votyani patingafunike kusenga malangizo kuli Akhristu ayasu? Ni pa vocitika monga ivi: (1) Kalongosi angasenge wofalisa waluso kuti asogoze naye phunzilo, ndipo pavuli pake angamusenge kuti amuuzhye mbali zaangafunike kuongolela kuti ankhale mphunzisi waluso. (2) Ngati kalongosi wamene ni mbeta ofuna kugula covwala, angacite bwino kusenga kalongosi wacikulile kuti amuuzhye moona mtima ngati covwala cawasankha ni coyenelela. (3) Mkwasu wamene wapasiwa mbali yokamba nkhani ya onse kwa nthawi yoyamba, angacite bwino kusenga mkwasu wamene ni mphunzisi waluso kuti amvwishile mosamala ku nkhani yake. Ndipo pavuli pake angamusenge kuti amuuzhye mbali zaangafunike kuongolela. Olo mkwasu wamene wankhala okamba nkhani za onse kwa nthawi itali angacite soti bwino kusenga malangizo kuli akwasu aluso noyaseŵenzesha.

17. Kansi tingapindule tyani ngati tulandila uphungu?

¹⁷ Kuyambila lomba kuluta msogolo, tonse tufunika kuyembekezela kuti tingapasiwe uphungu wacindunji olo usali wacindunji. Izi zikayocitika, tikakumbukile mfundo zatalaŵizhyana m’nkhani ino. Tikakumbukile kuti tufunika kunkhala olicefya noika maganizo pa uphungu watapasiwa osati mwatapasiwila. Ndipo tikaseŵenzeshe uphungu wati tikapasiwe. Tikokumbukila kuti tonse tulakwisa zinthu nthawi ziyakine. Koma ngati ‘tumvwila uphungu nokonkha malangizo,’ niye kuti ‘tinkhale anzelu.’—Miy. 19:20.