1. Kansi Akhristu angankhale tyani monga ni cimuti? (Onani soti cithunzithunzi.)

 PALI mwambi uyakine wakuti: “Cimphepo cuthyola lini cimuti camene cukwanisha kubenda.” Mwambi uyu uonesha kuti vimiti vufunika kubenda kuti visathyoke ngati kwawela cimphepo camphamvu. Nase tufunika kunkhala okonzeka kucinja ngati vinthu vacinja pa umoyo kuti tipitilizhye kutumikila Yehova mwacimwemwe. Kansi tingacite tyani izi? Tufunika kunkhala ololela mwa kuyoŵelela kamangu ngati vinthu vacinja koma soti mwa kulemekeza maganizo na zosankha za ŵanthu ayakine.

2. Ni minkhalidwe yotyani ingatiyavye ngati vinthu vacinja mu umoyo wasu, ndipo tilaŵizhyane cinji m’nkhani ino?

² Monga atumiki a Yehova, tufunika kunkhala ololela. Tufunika soti kunkhala olicefya koma soti acifundo. M’nkhani ino, tione mwamene minkhalidwe iyi yeyavyila Akhristu ayakine vinthu pevecinja mu umoyo wao. Tione soti mwamene minkhalidwe iyi ingatiyavyile. Koma coyamba, tiyeni tione zatingaphunzile kufumila kuli Yehova na Yesu amene ni cisanzo cabwino pa nkhani yonkhala ololela.

3. Kansi tuziŵa tyani kuti Yehova ni wololela?

³ Yehova oitiwa kuti “Mwala” cifukwa ni wotang’a ndipo onyezhyeka lini. (Deut. 32:4) Olo n’tetyo, yove ni wololela. Vinthu pavucinja m’calo cino, Mulungu wasu opitilizhya kunkhala wokonzeka kucinja kuti akwanilishe malonjezo ŵake onse. Yehova etilenga m’cifanizilo cake. Tetyo etilenga m’njila yakuti nase tikokwanisha kucinja ngati vinthu vacinja mu umoyo wasu. Ndipo kupitila m’Baibo, yove otipasa mfundo zomvwika bwino zamene zutiyavya kupanga zosankha mwanzelu mosasamala kanthu za  mavuto ŵatingakumane nao. Cisanzo ca Yehova koma soti mfundo zakutipasa, zutiyavya kuziŵa kuti olo kuti yove ni “Mwala,” ali soti na nkhalidwe yololela.

4. Fotokozani cisanzo coonesha mwamene Yehova eoneshela nkhalidwe yololela. (Levitiko 5:7, 11)

⁴ Njila za Yehova ni zangwilo koma soti zololela. Yove ocita lini zinthu mwankhanza na ŵanthu ŵake. Mwacisanzo, ganizilani mwamene Yehova eoneshela nkhalidwe yololela pocita zinthu na Aisiraeli. Yove enzoyembekezela lini Aisiraeli onse, olemela olo osauka, kuti akotwala nsembe zolingana. Nthawi ziyakine enzolola munthu aliyense kutwala nsembe molingana na mwezenzele zinthu pa umoyo wake.​—Ŵelengani Levitiko 5:7, 11.

5. Fotokozani visanzo vuonesha mwamene Yehova eoneshela kulicefya na cifundo.

⁵ Kulicefya na cifundo ca Yehova, zumusonkhezela kuti aoneshe nkhalidwe yololela. Mwacisanzo, Yehova eonesha kuti ni wolicefya peenze esala patontho kuti aononge mzinda wa Sodomu mwamene mwenze ŵanthu aipa. Kupitila mwa angelo ŵake, Yehova euzhya munthu wolungama Loti kuti autukile ku dela ya malupili. Loti eyopa kuluta ku malo aŵa. Tetyo, esenga Yehova kuti amulole pamozi na banja yake kuti alute ku Zowari, mzinda utontho wamene Yehova enzofuna kuti nao auononge. Kuti efuna, Yehova sembe ekakamizhya Loti kuti acite zecimuuzhya. M’malo mwake, ecimvwa pempho ya Loti nomulola kuti alute ku Zowari. Ndipo izi zecitisha kuti Yehova asauononge mzinda uyu. (Gen. 19:18-22) Vyaka vinyinji pavuli pake, Yehova eonesha cifundo ku ŵanthu a ku Nineve. Yove etuma mneneli Yona kuti akaŵacenjezhye kuti Mulungu aŵaononge pamozi na mzinda wao. Koma Anineve pecilapa, Yehova eŵamvwila cifundo ndipo aliyoononge mzinda uyu.​—Yona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Fotokozani visanzo voonesha mwamene Yesu etolela Yehova pa nkhani yololela.

⁶ Yesu etolela cisanzo ca Yehova pa nkhani yonkhala ololela. Yove etumiwa pacalo kuzolalikila ku “mbelele zosoŵa za ng’anda ya Isiraeli.” Koma eonesha nkhalidwe yololela peenzocita utumiki uyu. Mwacisanzo, pa nthawi iyakine munakazi muyakine wamene enze lini Mwiisiraeli, emusenga kuti apoleshe mwana wake wamene enze ‘ekatiwa na ciŵanda moyofya.’ Cifukwa ca cifundo, Yesu ecita zecimusenga munakazi uyu ndipo epolesha mwana wake. (Mat. 15:21-28) Ganizilani cisanzo ciyakine. Peciyamba utumiki wake, Yesu elaŵila kuti: “Aliyense wonikana . . . , nane nikamukane.” (Mat. 10:33) Lomba kansi emukana Petulo wamene emukana katatu? Yai. Yesu eganizila kulapa na cikhulupililo ca Petulo. Pavuli pakuti waukishiwa, Yesu eonekela kwa Petulo ndipo cuoneka kuti emusimikizhyila kuti emukhululukila na kuti enze akalumukonda.​—Luka 24:33, 34.

7. Molingana na Afilipi 4:5, kansi tufuna kuti ŵanthu akotiziŵa kuti nise ŵanthu otyani?

⁷ Taona kuti Yehova Mulungu na Yesu Khristu ni ololela. Nanga tyani seo? Yehova oyembekezela kuti nase tinkhale ololela. (Ŵelengani  Afilipi 4:5.) Tingazikonshe kuti: ‘Kansi ŵanthu oniziŵa kuti n’ne wololela? Olo kansi oniziŵa kuti nukonda kuyumilila maganizo ŵangu? Kansi nukakamizhya ŵanthu ayakine kuyendela maganizo ŵangu? Olo kansi numvwishila nocita zinthu monga ni mwakufunila ŵanthu ayakine ngati ni poyenela kucita tetyo?’ Ngati nise ololela tuonesha kuti tutolela cisanzo ca Yehova na Yesu. Lomba, tiyeni tilaŵizhyane mbali ziŵili patingafunike kunkhala ololela. Yoyamba, ngati vinthu vacinja pa umoyo wasu. Ndipo yaciŵili, ngati maganizo na zosankha za ŵanthu ayakine zusiyana na zasu.

8. N’cinji cingatiyavye kunkhala ololela ngati vinthu vacinja mu umoyo wasu? (Onani soti mau am’nyansi.)

⁸ Kunkhala ololela kuyangizhyilapo kunkhala okonzeka kucinja ngati vinthu vacinja mu umoyo. Kucinja koteti kungacitishe kuti tikumane na mavuto osayembekezeleka. Mwacisanzo, tingalwale matenda akulu mwazizizi. Olo kucinja pa nkhani ya zacuma na zandale, kungacitishe kuti umoyo wasu unkhale wovuta. (Mla. 9:11; 1 Akor. 7:31) Ndipo olo kucinja kwa utumiki kungakhuze umoyo wasu. Mosasamala kanthu za mavuto yatingakumane nayo, tingakwanishe kucinja mwa kucita vinthu 4 ivi: (1) kuvomelezhya mwavilili vinthu, (2) kuika maganizo pa vinthu va msogolo, (3) kuika maganizo pa vinthu vabwino vatili navo mu umoyo wasu, na (4) kuyavya ayakine. b Lomba, tiyeni tilaŵizhyane mwamene vinthu ivi veyavyila akwasu na azilongosi ayakine.

9. Kansi banja iyakine ya amishonale yekwanisha tyani kulimbana na mavuto osayembekezeleka?

⁹ Mukovomelezhya mwavilili vinthu. Mkwasu Emanuele na kalongosi Francesca etumizhyiwa kuti akatumikile monga amishonale ku calo ciyakine. Peciyamba tyala kuphunzila cilaŵilo noziŵana na akwasu na azilongosi a mumpingo wao walomba, mlili wa COVID-19 weyamba, ndipo enzofunikila kunkhala kwaŵeka. Pavuli pake, amai ŵake a Francesca emwalila mosayembekezeleka. Francesca enzofunishisha kuluta ku malilo ya amai ŵake, koma izi zenze zosakwanishika cifukwa ca mlili. Kansi n’cinji cemuyavya kulimbana na mavuto aŵa? Coyamba, mkwasu Emanuele na kalongosi Francesca epemphela kwa Yehova kuti aŵapase nzelu kuti akokwanisha kulimbana na nkhaŵa za siku iliyonse. Yehova eyankha mapemphelo ŵao kupitila m’gulu yake. Mwacisanzo, elimbikishiwa na nkhani yecilaŵila mkwasu muyakine m’vidyo. Mkwasu uyu elaŵila kuti: “Ngati tuvomelezhya kamangu kucinja kwa vinthu pa umoyo wasu, tikopeza soti cimwemwe kamangu. Ndipo tikocita zonse zatingakwanishe kulingana na mwazilili zinthu pa umoyo wasu.” c Caciŵili, eziikila colinga cakuti akulishe luso yao yocita ulaliki wa pa foni ndipo eyambisha phunzilo ya Baibo imozi. Cacitatu, elola akwasu na azilongosi kuŵayavya ndipo enzoyamikila cikondi cao. Kalongosi muyakine enzoŵatumizhyila lemba yacilimbikiso pa meseji siku iliyonse kwa caka cimozi. Nase ngati tuvomelezhya kucinja kwa vinthu pa umoyo wasu, tikosangalala na zatukwanisha kucita.

10. Kansi kalongosi muyakine ekwanisha tyani kuyoŵelela vinthu pevecinja mu umoyo wake?

¹⁰ Mukoika maganizo pa vinthu va msogolo koma soti pa vinthu vabwino vamuli navo. Christina, kalongosi waciromania wamene onkhala ku Japan ekhumudwa, mpingo wa Cizungu weenzosonkhanako pewephwanyiwa. Olo n’tetyo, yove aliyoike maganizo ŵake pa zecitika. M’malo mwake, eziikila colinga cakuti  akocita zonse zaangakwanishe mumpingo wa Cijapanizi notolamo mbali mokwanila m’nchito yolalikila. Yove esenga munakazi muyakine wamene enzoseŵenza naye m’nthawi zakuvuli kuti amuphunzise kulaŵila Cijapanizi. Munakazi uyu evomela kuseŵenzesha Baibo na kabuku ka Sangalalani na Moyo Kosasila! pophunzisa kalongosi Christina Cijapanizi. Izi zecitisha kuti Christina aziŵe kulaŵila cilaŵilo ici ndipo zecitisha soti kuti munakazi wala ankhale na cidwi cophunzila Baibo. Ngati tuika maganizo pa vinthu va msogolo noona vinthu vabwino vatili navo, masinthidwe osayembekezeleka angacitishe kuti tilandile madaliso.

11. N’cinji ceyavya banja iyakine yamene yenze yekumana na vuto ya zacuma?

¹¹ Mukoyavya ayakine. Banja iyakine yamene yunkhala m’calo mwamene nchito yasu ni yoleshewa, yekumana na vuto ya zacuma, nkhani ya zacuma peyeloŵa pansi m’calo cao. Kansi n’cinji ceŵayavya kulimbana na vuto iyi? Coyamba, eyamba kunkhala na umoyo wosalila zinyinji. Caciŵili, m’malo moika maganizo ŵao pa mavuto yeenzokumana nayo, eika maganizo pa kuyavya ŵanthu ayakine mwa kucita zinyinji pa nchito yolalikila. (Mac. 20:35) Munalume elaŵila kuti: “Kunkhala otangwanika pa nchito yolalikila kwetiyavya kuti osati tikoika ngako maganizo ŵasu pa mavuto ŵetenzokumana nao. M’malo mwake, tenzoika maganizo pa kucita cifunilo ca Mulungu.” Ngati vinthu vacinja pa umoyo wasu, tufunika kukumbukila kufunika kopitilizhya kuyavya ŵanthu ayakine makamaka kupitila m’nchito yolalikila.

12. Kansi cisanzo ca mtumwi Paulo cingatiyavye tyani kunkhala okonzeka kucinja patulalikila?

¹² Patukata nchito yolalikila, tufunika kunkhala okonzeka kucinja. Tulalikila ŵanthu amene ali na maganizo osiyanasiyana pa nkhani yokhuza Mulungu koma soti ali na vinkhalidwe vosiyanasiyana. Mtumwi Paulo enzonkhala wokonzeka kucinja ndipo tingaphunzilepo kanthu pa cisanzo cake. Yesu esankha Paulo kunkhala mtumwi “wotumiwa ku ŵanthu a mitundu iyakine.” (Aro. 11:13) Tetyo, Paulo enzolalikila Ayuda, Agiliki, ŵanthu ophunzila, a ku minzi, akulu-akulu a boma na mafumu. Kuti akwanishe kuŵafwika pamtima ŵanthu ŵeenzolalikila, Paulo enkhala “vinthu vonse ku ŵanthu osiyanasiyana.” (1 Akor. 9:19-23) Yove enzoziŵa kweenzofumila ŵanthu ŵeenzolalikila na vinthu veenzokhulupilila. Izi zemuyavya kuti akonkhala wokonzeka kucinja na kuti akolalikila munthu aliyense momufwika pamtima. Nase tingayangizhyile luso yasu yolalikila ngati tunkhala okonzeka kucinja noyesa kuziŵa zinthu zingafwike pa mtima munthu aliyense watulalikila.

13. Ni ngozi yotyani yufotokozewa pa 1 Akorinto 8:9 yatingapewe ngati tulemekeza maganizo ya ŵanthu ayakine?

¹³ Kunkhala ololela kutiyavya soti kulemekeza maganizo ya ŵanthu ayakine. Mwacisanzo, azilongosi ayakine okonda kupauda noika mekapu pamene ayakine ocita lini izi. Akhristu ayakine osangalala kumwa walwa pa mlingo woyenela pamene ayakine akumwa lini olo patontho. Akhristu onse ofuna kunkhala na thanzi yabwino, koma osankha njila zosiyanasiyana zosamalilamo thanzi yao. Ngati nthawi zonse tuona kuti zatucita seo niye zoyenela noyesa kukakamizhya ayakine kuti akoyendela maganizo ŵasu, zingakhumudwishe ayakine nocitisha kuti mumpingo munkhale magaŵano. Tufuna lini kucita izi. (Ŵelengani 1 Akorinto 8:9; 10:23, 24) Lomba, tiyeni tilaŵizhyane visanzo viŵili vamene vuonesha mwamene kukonkha mfundo za m’Malemba kungatiyavyile kunkhala na maganizo oyenela nocilikiza mtendele.

14. Ni mfundo za m’Baibo zotyani zatufunika kukumbukila patupanga cosankha cokhuza vovwala na kuzikongolesha?

¹⁴ Kavwalidwe na kuzikongolesha. Yehova  aliyotipase malamulo pa vovwala vatingafunike kuvwala. M’malo mwake, etipasa mfundo zatufunika kukonkha. Kavwalidwe kasu kofunika kuonesha kuti nise atumiki a Mulungu, nise ololela, olicefya koma soti “oganiza bwino.” (1 Tim. 2:9, 10; 1 Pet. 3:3) Tetyo, tufunika kupewa kuvwala m’njila yakuti ŵanthu ayakine akoika ngako maganizo pali seo. Mfundo za m’Baibo zuyavya soti akulu kupewa kuika malamulo ŵao-ŵao pa nkhani ya kavwalidwe na masitayelo asisi. Mwacisanzo, akulu mumpingo uyakine enzofuna kuyavya akwasu acilumbwana ayakine amene enze etolela sitayelo ya sisi ya acilumbwana a ku calo amene enzonkhala na sisi zifupi koma zosasakula. Kansi akulu sembe eyavya tyani acilumbwana aŵa koma osaika lamulo? Woyanganila dela elangiza akulu kuti auzhye akwasu acilumbwana aŵa kuti, “Ngati ukamba nkhani pa pulatifomu ndipo ŵanthu m’gulu oika ngako maganizo pa mwauonekela osati pa zaulaŵila, niye kuti kavwalidwe kako na kuzikongolesha kwako kuli na vuto.” Izi zeyavya akwasu acilumbwana kuziŵa zeenzofunika kucita, ndipo akulu epewa kupanga lamulo yao-yao. d

15. Kansi ni malamulo na mfundo zotyani za m’Baibo zamene zingatiyavye popanga cosankha cokhuza kusamalila thanzi? (Aroma 14:5)

¹⁵ Kusamalila thanzi. Mkhristu aliyense ali na udindo wozisankhila yeka mwaangasamalilile thanzi yake. (Aga. 6:5) Posankha cithandizo ca mankhwala yaangalandile, Akhristu ofunika kumvwila malamulo a m’Baibo akuti ofunika kupewa milopa na zamizimu. (Mac. 15:20; Aga. 5:19, 20) Koma pa mbali ziyakine, ofunika kuzipangila ŵeka cosankha. Ayakine osankha kuseŵenzesha tyala mankhwala a ku cipatala pamene ayakine osankha kuseŵenzesha soti njila ziyakine. Mosasamala kanthu za cithandizo ca mankhwala catukonda seo, tufunika kulemekeza ufulu wa akwasu na azilongosi wozipangila ŵeka cosankha pa nkhani ya cithandizo ca  mankhwala. Tetyo, tufunika kukumbukila mfundo 4 izi: (1) Ni Ufumu wa Mulungu tyala wati ukasilizhye matenda. (Yes. 33:24) (2) Mkhristu aliyense ofunika ‘kunkhala wosimikizhya’ kuti cosankha cake niye cofunika ngako kuli yove. (Ŵelengani Aroma 14:5.) (3) Tufunika lini kuweluza ayakine cifukwa ca cosankha cangapange olo kucita ciliconse camene cingaŵakhumudwishe. (Aro. 14:13) (4) Akhristu oonesha cikondi ndipo oona kuti kunkhala okatizhyana mumpingo niye cinthu cofunika ngako kupambana maganizo ŵao. (Aro. 14:15, 19, 20) Ngati tikokumbukila mfundo izi, tipitilizhye kunkhala pa ushamwali wotang’a na akwasu na azilongosi ndipo tikocilikiza mtendele mumpingo.

16. Kansi mkulu angaoneshe tyani nkhalidwe yololela pocita zinthu na akulu ayake? (Onani soti cithunzithuzi.)

¹⁶ Akulu ofunika kunkhala cisanzo ciweme pa nkhani yonkhala ololela. (1 Tim. 3:2, 3) Mwacisanzo, mkulu ofunika lini kuyembekezela kuti akulu ayake akoyendela maganizo ŵake, tyala cifukwa cakuti yove ali na vyaka vinyinji kupambana akulu ayakine. Yove ozindikila kuti mzimu wa Yehova ungayavye mkulu aliyense kuti alaŵile vinthu vamene vingayavye kuti apange cosankha canzelu. Ngati paliye mfundo iliyonse ya m’Baibo yaphwanyiwa, mkulu wamene ni wololela onkhala wokonzeka kucilikiza cosankha caangavomelezhye anyinji olo kuti yove okatizhyana lini naco.

17. Kansi tupeza madaliso otyani cifukwa conkhala ololela?

¹⁷ Ngati nise ololela tupeza madaliso anyinji ngako. Mwacisanzo, tunkhala pa ushamwali uweme na akwasu na azilongosi ndipo mumpingo munkhala mtendele. Tusangalala kuti tutumikila pamozi na akwasu na azilongosi amene ni osiyanasiyana vinkhalidwe na vibadwa. Ndipo ni zosangalasa ngako kuziŵa kuti olo kuti nise osiyana vinkhalidwe, tutumikila Yehova monga banja yokatizhyana. Kupambana zonse, tusangalala ngako poziŵa kuti tutolela cisanzo ca Yehova wamene ni Mulungu wololela.