1-2. Molingana na Loti, kansi Akhristu okumana na vuto yotyani masiku ŵano?

 TIKAONA minkhalidwe iipa ya ŵanthu masiku ŵano, tukumvwa monga ni mweenzomvwila Loti. Yove “enzovutika mtima na kuloŵelela kwa ŵanthu ophwanya malamulo mu nkhalidwe yao yotailila” cifukwa enzoziŵa kuti Mulungu ozonda nkhalidwe iyi. (2 Pet. 2:7, 8) Kuyopa Mulungu nomukonda, kwecitisha Loti kupewa minkhalidwe iipa yeenzoonesha ŵanthu a m’nthawi yake. Nase tunkhala pakati pa ŵanthu amene olemekeza lini malamulo olungama a Yehova. Ndipo tingapitilizhye kunkhala atuŵa ngati tukonda Yehova nokulisha mantha oyenelela kuli yove.—Miy. 14:2.

² Pofuna kutiyavya, Yehova oseŵenzesha mau olimbikisha yatupeza m’buku ya Miyambo. Akhristu onse analume, anakazi, ŵana na akulukazi angapindule na malangizo anzelu opezeka m’buku iyi.

3. Molingana na Miyambo 17:3, kansi ni cifukwa cimozi cotyani catufunikila kuteteza mtima wasu? (Onani soti cithunzithunzi.)

³ Cimozi mwa vifukwa vatufunikila kutetezela mtima wasu wophiphilisila n’cakuti Yehova ofufuza mitima yasu. Yove oona zamene ŵanthu ayakine angazione lini ndipo oziŵa umunthu wasu wamkati. (Ŵelengani Miyambo 17:3.) Ngati tupitilizhya kuganizila pa malangizo ŵake, zingatiyavye kuti tinkhalepo mpaka kale-kale. (Yoh. 4:14) Kuyangizhyila apo, titoleleko lini minkhalidwe iipa na wenye wa Satana koma soti zocita za ŵanthu aipa m’calo cino. (1 Yoh. 5:18, 19) Ngati tuvwendela pafupi na Yehova, cikondi na ulemu wasu pa yove zukula. Cifukwa cakuti tufuna lini kukhumudwisha Ausuwasu, tikopewa kunkhala na maganizo amene angatipangishe kuti ticite cimo. Ngati tayesewa kuti ticite cinthu ciipa, tingacite bwino  kuzikonsha kuti, ‘Kansi ningasankhilenji kukhumudwisha munthu wamene onikonda ngako?’—1 Yoh. 4:9, 10.

4. Kansi kuyopa Yehova kweteteza tyani kalongosi muyakine kuti asacite ciwelewele?

⁴ Kalongosi Marta wa ku Croatia wamene enze eyesewa kuti acite ciwelewele, elaŵila kuti: “Nenzociona kunkhala covuta kulimbana na cilakolako cofuna kucita cinthu ciipa. Koma kuyopa Yehova kweniteteza.” b Kansi kuyopa Mulungu kutiyavya tyani? Kalongosi Marta enzoganizila zingafumepo ngati angacite cinthu ciipa. Nase tingacite cimozimozi. Vuto ikulu ingankhalepo ni yakuti tingakhumudwishe Yehova koma soti tingapitilizhye lini kumulambila mpaka kale-kale.—Gen. 6:5, 6.

5. Kansi tingaphunzilepo cinji pa cokumana naco ca mkwasu Leo?

⁵ Ngati tuyopa Yehova, tunkhala osamala mwa kupewa kukatizhyana na ŵanthu amene ocita vinthu viipa. Mkwasu Leo wamene okhala ku Congo ephunzila mfundo iyi yofunika. Vyaka 4 pavuli pakuti wabatizika, eyamba kukatizhyana na ŵanthu amene enzocita vinthu viipa. Yove enzoona kuti kukatizhyana na ŵanthu aipa kuliye vuto iliyonse malinga ngati ocita lini vinthu viipa ndipo ocimwila lini Yehova. Pakaliyopita nthawi itali, eyamba kumwa ngako walwa ndipo posilizhyila pake ecita ciwelewele. Pavuli pake, eyamba kuganizila zecimuphunzisa makolo ŵake acikhristu na cimwemwe ceenze naco peenzotumikila Yehova. Kansi penkhala zofumapo zotyani? Eyamba soti kucita vinthu vabwino. Ndipo moyavyiwa na akulu ewelela kwa Yehova. Lomba, otumikila monga mkulu koma soti monga mpainiya wapadela.

6. Kansi tilaŵizhyane cisanzo ca anakazi aŵili otyani?

⁶ Lomba, tiyeni tilaŵizhyane za anakazi aŵili opezeka mu Miyambo caputa 9. M’mozi  opanamila nzelu ndipo muyakine opanamila kupusa. (Linganizhyani na Aroma 5:14; Agalatiya 4:24.) Patukambilana izi, mukokumbukila kuti ŵanthu amene olamuliliwa na Satana oganizila ngako pa zinthu monga kucita ciwelewele na kuonelela vinthu voonesha cinthaku. (Aef. 4:19) Niye cifukwa cake tufunika kupitilizhya kukulisha mantha aumulungu nopewa kucita vinthu viipa. (Miy. 16:6) Tetyo seo tonse kaya nise analume olo anakazi, tingapindule na mfundo zupezeka m’caputa ici. Aliyense mwa anakazi aŵa ofotokozewa kuti oita ŵanthu osaziŵa zinthu, kapena kuti “osaganiza bwino.” Aliyense okamba kuti, ‘Welani ku ng’anda kwangu muzalye cakulya.’ (Miy. 9:1, 5, 6, 13, 16, 17) Koma zucitika pavuli pake kuli ŵanthu aŵa oitiwa n’zosiyana ngako.

7. Molingana na Miyambo 9:13-18, kansi n’cinji cucitikila ŵala omvwishila ku ciitano ca munakazi wopusa? (Onani soti cithunzithunzi.)

⁷ Ganizilani ciitano ca “munakazi wopusa.” (Ŵelengani Miyambo 9:13-18.) Mosoŵa nzelu, oita ŵanthu osaganiza bwino mwa kulaŵila kuti, “Welani” kuti muzalye. Kansi ponkhala zofumapo zotyani? “Kwamene uku kuli ŵanthu akufwa.” Payakine mwakumbukila mau ophiphilisila olingana na aŵa amene opezeka m’macaputa oyambilila a buku ya Miyambo. Tucenjezewa zokhuza “munakazi wacilwendo” koma soti “waciwelewele.” Tuuzhyiwa kuti: “Ng’anda yake yuluta kumanda.” (Miy. 2:11-19) Pa Miyambo 5:3-10 pali macenjezo okhuza “munakazi” wamene “mendo ŵake oluta ku imfwa.”

8. Kansi ni cosankha cotyani catufunika kupanga?

⁸ Ŵala amene omvwishila “munakazi wopusa” ofunika kusankha kaya kuvomela ciitano cake olo kukana. Nase tingafunike kupanga cosankha cimozimozi. Kansi tufunika kucita cinji ngati tayesewa kuti ticite ciwelewele olo kuonelela vinthu voonesha cinthaku pa intaneti?

9-10. Kansi ni vifukwa viyakine votyani vatufunika kupewela ciwelewele?

⁹ Tili na vifukwa vabwino vatufunikila kupewela ciwelewele. “Munakazi wopusa” ofotokozewa kuti olaŵila kuti: “Manzi oiŵa ni onzuna.” Kansi manzi oiŵa ni cinji? Baibo yulinganizhya manzi osisimula na kulalana kwakusangalala nako ŵanthu olungulana. (Miy. 5:15-18) Munalume na munakazi angasangalale na kulalana ngati elungulana mwalamulo. Koma izi n’zosiyana na “manzi oiŵa.” Manzi aŵa angapanamile ciwelewele. Kanyinji-kanyinji, ciwelewele cucitika mofisa monga ni mwamene kawalala oiŵila mofisa. “Manzi oiŵa” angaoneke monga ni onzuna makamaka kuli ŵala amene oganiza kuti kuliye oŵaona.  Koma uyu ni wenye ukulu ngako cifukwa Yehova oona zonse. Paliye cinthu camene cunkhala coŵaŵa ngako kupambana kuononga ushamwali wasu na yove. (1 Akor. 6:9, 10) Koma pali zinyinji.

¹⁰ Ciwelewele cucitisha munthu kumvwa nsoni, kuzimvwa kuti ni watyalatyala, kutola vumo ndipo cusokoneza mabanja. Kulaŵila cendi, ni cinthu canzelu kupewa ciitano ca munakazi wopusa. Kuyangizhyila pa imfwa yauzimu, ŵanthu anyinji amene ocita ciwelewele otola matenda ndipo akufwa kamangu. (Miy. 7:23, 26) Vesi 18 ya caputa 9 yusila na mau akuti: “Ŵala amene oitiwa na munakazi uyu ali ku malo onoka a kumanda.” Lomba ndaŵa yanji ŵanthu anyinji ovomela ciitano camene cuŵapeleka ku soka iyi?—Miy. 9:13-18.

11. Ndaŵa yanji kuonelela vinthu voonesha cinthaku ni kuipa ngako?

¹¹ Cinthu cimozi cowanda camene tufunika kupewa, ni kuonelela vinthu voonesha cinthaku. Ŵanthu ayakine oona kuti kuonelela vinthu voonesha cinthaku kuliye vuto iliyonse. Koma zacendi n’zakuti vingationonge, vingacitishe kuti tikoziona kuti nise atyalatyala ndipo vuvuta kuvileka. Munthu ngati waonelela cithunzithunzi coonesha cinthaku, cunkhala covuta kuti aciluŵe. Kuyangizhyila apo, vinthu ivi vucitisha lini kuti vilakolako viipa vifwe. M’malo mwake, vucitisha kuti vilakolako vinkhale vamphamvu. (Akol. 3:5; Yak. 1:14, 15) Kulaŵila cendi, ŵanthu anyinji amene oonelela vinthu va cinthaku ocita ciwelewele.

12. Kansi tuonesha tyani kuti tupewa vithunzithunzi vamene vingacitishe kuti tinkhale na maganizo ocita ciwelewele?

¹² Monga Akhristu, kansi tufunika kucitanji ngati cithunzithunzi coonesha vinthu va cinthaku caonekela pa cipangizo casu? Tufunika kuleka kucilolesha nthawi yamene iyo. Kuti tikwanishe kucita izi, tufunika kukumbukila kuti cinthu cofunika ngako pa umoyo wasu ni ushamwali wasu na Yehova. Olo vithunzithunzi vamene vingaoneke kuti ni voonesha lini cinthaku, nthawi ziyakine vingacitishe munthu kunkhala na cilakolako colalana. Ndaŵa yanji tufunika kuvipewa? N’cifukwa cakuti tufuna lini kucita cinthu ciliconse olo citontho camene cingatipangishe kuti ticite cigololo mumtima mwasu. (Mat. 5:28, 29) Mkulu muyakine wa ku Thailand wa zina yakuti David, elaŵila kuti: “Nukonda kuzikonsha kuti: ‘Olo kuti vithunzithunzi ni va cinthaku lini, kansi Yehova akondwele ngati nupitilizhya kuvilolesha?’ Kuzikonsha moteti kuniyavya kuti nicite zinthu mwanzelu.”

13. N’cinji cingatiyavye kucita zinthu mwanzelu?

¹³ Kuyopa kucita vinthu vamene vingakhumudwishe Yehova kungatiyavye kucita zinthu mwanzelu. Mantha aumulungu niye “ciyambi ca nzelu.” (Miy. 9:10) Izi zafotokozewa bwino m’mbali yoyambilila ya Miyambo caputa 9, pamene “nzelu yeneyene” yulinganizhyiwa na munakazi muyakine.

14. Ni ciitano cotyani catupeza pa Miyambo 9:1-6?

¹⁴ Ŵelengani Miyambo 9:1-6. Pa lemba iyi, tupezapo ciitano cofumila kwa Yehova wamene ni Nyamalenga wasu koma soti Mwineco wa nzelu zonse. (Miy. 2:6; Aro. 16:27) Tuŵelengapo za ng’anda ikulu yamene ili na vipilala 7. Izi zuonesha kuti Yehova ni wawanzi ndipo olandila onse amene ofunishisha kuseŵenzesha nzelu zake mu umoyo wao.

15. Kansi Mulungu ofuna kuti tikocita cinji?

¹⁵ Yehova ni wawanzi ndipo otipasa zonse zofunikila. Minkhalidwe iyi tuiona kupitila mu “nzelu yeneyene” yamene yupanamiliwa na munakazi ofotokozewa mu Miyambo caputa  9. Mavesi aya yofotokoza kuti munakazi uyu oita ŵanthu kuti aloŵe mu ng’anda yake kuti akalye nyama na kumwa vinyu waakonza. (Miy. 9:2) Kuyangizhyila apo, kulingana na vesi 4 na 5: “Yove [nzelu yeneyene] ouzhya munthu aliye nzelu kuti: ‘Welani muzalye cakulya cangu.’” Ndaŵa yanji tufunika kuvomelezhya ciitano ca munakazi uyu? Yehova ofuna kuti ŵana ŵake akonkhala anzelu koma soti otetezeka. Yove ofuna lini kuti tilakwise zinthu zamene zingacitishe kuti tikoziimba mlandu. Niye cifukwa cake “ŵanthu oongoka mtima oŵasungila nzelu zopindulisha.” (Miy. 2:7) Ngati tuyopa Yehova moyenelela, tikonkhala ofunishisha kumukondwelesha. Tikokumvwa malangizo ŵake anzelu ndipo tikoyaseŵenzesha.—Yak. 1:25.

16. Kansi kuyopa Yehova kweyavya tyani mkwasu Alain kupanga cosankha canzelu, ndipo penkhala zofumapo zotyani?

¹⁶ Ganizilani mwamene kuyopa Mulungu kweyavyila Alain kuti apange cosankha canzelu. Yove ni mkulu koma soti tica. Elaŵila kuti: “Anyinji mwa matica ayangu oona kuti mafilimu oonesha cinthaku ni njila yophunzililamo nkhani yolalana.” Koma mkwasu Alain eziŵa kuti uyu ni wenye. Yove elaŵila soti kuti: “Cifukwa coyopa Mulungu, motang’a mtima nekana kutamba mafilimu oteti. Ndipo nefotokozela ayangu cifukwa cake nekana.” Yove enzoseŵenzesha malangizo ofumila ku “nzelu yeneyene” yakuti “yendani moongoka m’njila yomvwisha zinthu.” (Miy. 9:6) Ayakine mwa matica aŵa ecita cidwi ngako ndipo pali lomba ophunzila Baibo nopezeka pa misonkhano.

17-18. Kansi ŵanthu amene olandila ciitano cofumila ku “nzelu yeneyene” opeza madaliso otyani, ndipo n’cinji cakuyembekezela mwacidwi? (Onani soti cithunzithunzi.)

¹⁷ Yehova oseŵenzesha cisanzo ca anakazi aŵili ophiphilisila aŵa pofuna kutionesha zatingacite kuti tinkhale na sogolo yabwino. Ŵala amene ovomelezhya ciitano ca “munakazi wopusa” oyesa kusangalala mwa kucita ciwelewele. Kulaŵila cendi, ove oziŵa lini kuti zakucita zukhuza sogolo yao. Zakucita zuŵapeleka ku “manda yonoka.”—Miy. 9:13, 17, 18.

¹⁸ Izi n’zosiyana ngako na ŵala amene olandila ciitano kufumila kuli munakazi wamene opanamila “nzelu yeneyene.” Ove osangalala cifukwa pali lomba ali na vinthu vonse vamene vuŵayavya kupitilizhya kunkhala pafupi na Yehova. (Yes. 65:13) Kupitila mwa mneneli Yesaya, Yehova elaŵila kuti: “Mvwishilani mosamala kuli neo kuti mulye vinthu viweme koma soti kuti moyo wanu usangalale ngako na vakulya vamafuta.” (Yes. 55:1, 2) Tuphunzila  kukonda vinthu vakukonda Yehova nozonda vinthu vakuzonda. (Sal. 97:10) Ndipo tusangalala kuitilako ayakine kuti nao apindule na “nzelu yeneyene.” Zili monga kuti nise “anchito anakazi amene aluta pa malo okwela a m’munzi kuyoita ŵanthu kuti: ‘Aliyense wosaziŵa zinthu apatukile kuno.’” Madaliso yatupeza seo na ŵala amene olandila ciitano casu ni a kanthawi lini tyala katontho. Yapitilizhye ndipo yacitishe kuti “tikapeze moyo” wosasila nopitilizhya “kuyenda moongoka m’njila yomvwisha zinthu.”—Miy. 9:3, 4, 6.

19. Molingana na Mlaliki 12:13, 14, kansi tufunika kunkhala osimikizhya mtima kucita cinji? (Onani soti kabokosi kakuti “ Mantha Aumulungu Otipindulisha.”)

¹⁹ Ŵelengani Mlaliki 12:13, 14. Lekani kuti kuyopa Mulungu kupitilizhye kutiyavya kunkhala otetezeka koma soti kupewa ciwelewele nopitilizhya kunkhala pafupi na Mulungu m’masiku ŵano aipa. Mantha aŵa otisonkhezela kupitilizhya kuitila ŵanthu anyinji kuti apeze “nzelu yeneyene” na kuti apindule.