1. Kansi ayakine oŵaona tyani akwasu acilumbwana?

AKWASU acilumbwana, mungacite zinyinji mumpingo. Anyinji a mweo muli na thanzi iweme koma soti muli na mphamvu. (Miy. 20:29) Mungacite zinyinji poyavya akwasu na azilongosi mumpingo mwanu. Payakine muyembekezela mwacidwi nthawi yati mukankhale mtumiki woyavya. Olo n’tetyo, ŵanthu ayakine angaganize kuti mukali atontho ngako koma soti muliye maluso yakuti mungapasiwe maudindo. Olo kuti mukali mtontho, pali vinthu vamungacite vameme vingacitishe ayakine kuyamba kukulemekezani nokudalilani mumpingo mwanu.

2. Kansi tilaŵizhyane cinji m’nkhani ino?

² M’nkhani ino, tilaŵizhyane cisanzo ca Mfumu Davide. Tilaŵizhyane soti mwacidule cisanzo ca mafumu aŵili aciyuda, amene ni mfumu Asa na mfumu Yehosafati. Tilaŵizhyane mavuto yecikumana nayo analume atatu aŵa, zecicita kuti alimbane nayo koma soti zaangaphunzilepo akwasu acilumbwana pa visanzo vao.

3. Kansi ni njila imozi yotyani yamene akwasu acilumbwana angayavyilemo acikulile mumpingo?

³ Peenze wacilumbwana, Davide enze na maluso yamene yepindulisha ŵanthu ayakine. N’zoonekelatu kuti yove enze pa ushamwali wotang’a na Yehova. Eyesayesa kunkhala oimba nyimbo muweme ndipo eseŵenzesha luso yamene iyi poyavya Sauli, wamene enze mfumu yosankhiwa na Mulungu.  (1 Sam. 16:16, 23) Kansi mweo acilumbwana, muli na maluso yamene yangapindulishe ayakine mumpingo? Anyinji a mweo muli nayo. Mwacisanzo, acikulile oyamikila ngako ngati akwasu acilumbwana aŵayavya kuziŵa mwaangaseŵenzeshele vipangizo valomba pocita phunzilo yapaŵeka koma soti pa misonkhano. Mungaŵayavye cifukwa muziŵa moseŵenzeshela luweme vipangizo vamene ivi.

4. Molingana na Davide, kansi ni minkhalidwe yotyani yakufunika kukulisha akwasu acilumbwana? (Onani cithunzithunzi pacikuto.)

⁴ Pa umoyo wake wa siku na siku, Davide eonesha kuti enze munthu wodalilika. Mwacisanzo, peenze mlumbwana enzoseŵenza mwakhama posamalila mbelele za ausuwake. Nchito iyi, yenze lini ipepu cifukwa yenzoika moyo wake pangozi. Pavuli pake Davide efotokozela Mfumu Sauli kuti: “Neo mtumiki wanu nenkhala m’ciŵeta wa mbelele za atata. Tetyo, kwewela nkhalamu koma soti cimbalangondo, ndipo ciliconse cekata mbelele. Pamene apo necikonkha nocipaya ndipo nepulumusa mbelele mkamwa mwake.” (1 Sam. 17:34, 35) Davide enzoziŵa kuti enzofunika kusamalila mbelele ndipo motang’a mtima enzoziteteza. Akwasu acilumbwana angatolele cisanzo ca Davide mwa kuseŵenza mwakhama nchito iliyonse yaangapasiwe.

5. Molingana na Salimo 25:14, kansi n’cinthu cofunika ngako cotyani caangacite acilumbwana?

⁵ Monga wacilumbwana, Davide etang’isha ushamwali wake na Yehova. Ushamwali uyu wenze wofunika ngako kwa Davide kupambana kutang’a mtima kwake olo luso yake yoimba. Yehova enze Mulungu wa Davide koma soti shamwali wake wa pamtima. (Ŵelengani Salimo 25:14.) Akwasu acilumbwana, cinthu cofunika ngako camungacite ni kutang’isha ushamwali wanu na Ausuwanu akululu, Yehova. Ndipo izi zingacitishe kuti mulandile maudindo ayakine mumpingo.

6. Kansi ŵanthu ayakine enzomuona tyani Davide?

⁶ Vuto imozi yecikumana nayo Davide yenze yakuti ŵanthu ayakine enzomuona kuti akali mtontho koma soti kuti enze wosadalilika. Mwacisanzo, Davide pecilitwala kuti aniatane na Goliyati, Mfumu Sauli emuuzhya mau ofookesha akuti: “Niwe mtontho.” (1 Sam. 17:31-33) Zikaliyocitika izi, akwake a Davide emuuzhya kuti enze munthu wosadalilika. (1 Sam. 17:26-30) Koma Yehova enzomuona lini teti. Yove enzomuziŵa luweme.  Ndipo Davide ekwanisha kupaya Goliyati cifukwa edalila Ausuwake Yehova.​—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. Kansi tingaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Davide?

⁷ Kansi tingaphunzilepo cinji pa zinthu zecitikila Davide? Tuphunzilapo kuti tufunika kunkhala oleza mtima. Zingatole nthawi kuli ŵala ekuziŵani mukali mtontho kuti azindikile kuti lomba mwakula. Olo n’tetyo, mungankhale osimikizhya kuti Yehova oona lini tyala maonekedwe akunja. Yove okuziŵani luweme ndipo oziŵa zamungakwanishe kucita. (1 Sam. 16:7) Tetyo, tang’ishani ushamwali wanu na Mulungu. Davide ecita izi mwa kulolesha vinthu vecilenga Yehova. Yove ephunzila zinyinji zokhuza Nyamalenga mwa kusinkhasinkha zinthu za m’cilengedwe. (Sal. 8:3, 4; 139:14; Aro. 1:20) Cinthu ciyakine camungacite ni kusenga Yehova kuti akupaseni mphamvu. Mwacisanzo, kansi ayanu a ku sukulu okuvutishani cifukwa cakuti nimwe wa Mboni za Yehova? Ngati n’tetyo, mukosenga Yehova kuti akuyavyeni kulimbana na vuto iyi. Ndipo mukoseŵenzesha malangizo opezeka m’Mau ŵake, m’zofalisa koma soti m’mavidyo. Nthawi iliyonse mukaona kuti Yehova wakuyavyani pa vuto iyakine, cidalilo canu cakuti akakuyavyeni soti pa mavuto ayakine cutang’a. Kuyangizhyila apo, ayakine akaona kuti mudalila Yehova, nao ayambe kukudalilani.

8-9. Kansi n’cinji ceyavya Davide kuyembekezela moleza mtima mpaka pecinkhala mfumu, ndipo akwasu acilumbwana angaphunzile cinji pa cisanzo cake?

⁸ Ganizilani vuto iyakine yecikumana nayo Davide. Pavuli pakuti Davide wasankhiwa kunkhala mfumu, enzofunika kuyembekezela vyaka vinyinji kuti ayambe kulamulila monga mfumu ya Ayuda. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) Kansi n’cinji cemuyavya kuyembekezela moleza mtima? M’malo mofooka, Davide eseŵenzesha nthawi yake kucita vinthu veenzokwanisha kucita pa nthawi yamene iyo. Mwacisanzo, peenze efisama m’dela ya Afilisiti, Davide eseŵenzesha nthawi yake poniatana na adani ŵa Aisiraeli. Mwa kucita izi, eteteza malile a dela ya Ayuda.​—1 Sam. 27:1-12.

⁹ Kansi akwasu acilumbwana angaphunzile cinji pa cisanzo ca Davide? Mukoseŵenzesha mpata uliwonse potumikila akwasu. Ganizilani cisanzo ca mkwasu Ricardo. * Kuyambila ali mtontho, enze na colinga cotumikila monga mpainiya wanthawi zonse. Koma akulu emuuzhya kuti enze akaliyokwanisha ziyeneleso. M’malo moleka olo kukhumudwa, Ricardo eyangizhyila zocita zake mu utumiki. Elaŵila kuti: “Nikaganizila zakuvuli nuona kuti nenzofunika kucita zinyinji kuti nilute pasogolo mwauzimu. Neyamba kupanga maulwendo owelelako kuli onse eonesha cidwi ndipo nenzokonzekela ulwendo ulionse wowelelako. Ndipo nepeza phunzilo ya Baibo yoyamba. Penenzolalikila ngako, wowa wangu wesila.” Lomba Ricardo, otumikila monga mpainiya wanthawi zonse koma soti mtumiki woyavya.

10. Pa cocitika ciyakine, kansi Davide ecita cinji akaliyopanga cosankha cofunika ngako?

¹⁰ Ganizilani cocitika ciyakine mu umoyo wa Davide. Yove na masoja ŵake peenzofisama Sauli m’dela ya Afilisiti, esiya mabanja ŵao noluta ku nkhondo. Pa nthawi yamene iyi, adani ŵao eluta ku mang’anda ŵao notola mabanja ŵao monga akapolo. Pofwana kuti Davide enze msoja woziŵa kuniata bwino nkhondo, sembe eganiza kuti n’cosavuta kuti apulumuse mabanja ŵao. M’malomwake,  Davide esenga Yehova kuti amuyavye. Kupitila mwa wansembe Abiyatara, Davide ekonsha Yehova kuti: “Kansi nikonkhe gulu ya anyankapondo aŵa?” Yehova euzhya Davide kuti aŵakonkhe ndipo emusimikizhyila kuti apambane. (1 Sam. 30:7-10) Kansi mungaphunzilepo cinji pa cocitika ici?

11. Kansi mufunika kucita cinji mukaliyopanga zosankha?

¹¹ Mukosenga malangizo kuli ayakine mukaliyopanga cosankha. Mungasenge makolo ŵanu kuti akuyavyeni. Mungasenge soti malangizo oyavya kufumila kwa akulu. Yehova oŵadalila ngako analume amene aŵa, ndipo namwe mufunika kuŵadalila. Yehova oŵaona kuti ni “mphaso” mumpingo. (Aef. 4:8) Mungapange zosankha za nzelu ngati mutolela cikhulupililo cao nomvwishila malangizo ya nzelu yaangakupaseni. Lomba tiyeni tilaŵizhyane zatingaphunzile pa cisanzo ca Asa.

12. Kansi Asa enze na minkhalidwe yotyani peciyamba kulamulila?

¹² Peenze mtontho, mfumu Asa enze wolicefya koma soti wotang’a mtima. Mwacisanzo, pavuli pakuti ausuwake, Abiya amwalila, Asa enkhala mfumu ndipo eyamba kucosa mafano m’calo conse. Yove “euzhya soti Ayuda kuti asakilesakile Yehova Mulungu wa makolo ŵao nokonkha cilamulo.” (2 Mbi. 14:1-7) Ndipo Zera wa ku Itiyopiya peciukila Ayuda na gulu ya masoja okwanila 1,000,000, mwanzelu Asa esenga Yehova kuti amuyavye. Yove elaŵila kuti: “Mweo Yehova, mukafuna kuyavya ziliye kanthu kuti ŵanthu ŵamufuna kuyavya ni anyinji olo aliye mphamvu. Tiyavyeni Yehova Mulungu wasu cifukwa tudalila mweo.” Mau aŵa oonesha kuti Asa enze na cidalilo cikulu cakuti Yehova oyavya atumiki ŵake. Asa edalila Yehova, ndipo ‘yove emuyavya kugonjesa Aitiyopiya.’​—2 Mbi. 14:8-12.

13. Kansi n’cinji cecitikila Asa pavuli pake, ndipo ndaŵa yanji?

¹³ Kulaŵila cendi, cenze covuta kuniatana na gulu ya masoja 1,000,000, koma cifukwa cakuti edalila Yehova, Asa epambana. Zomvwisha cisoni n’zakuti Asa pecikumana na vuto iyakine, aliyodalile Yehova. Peciyofyewa na Basa mfumu iipa ya Aisiraeli, Asa edalila Asiriya kuti amuyavye. Cosankha  ici, cenze na zofumapo ziipa. Kupitila mwa mneneli Haneni, Yehova euzhya Asa kuti: “Cifukwa cakuti wedalila mfumu ya Asiriya ndipo uliyodalile Yehova Mulungu wako, gulu ya nkhondo ya Asiriya yeutuka m’manja mwako.” Kufumila pa nthawi yamene iyi kuluta msogolo, mitundu iyakine yenzocita naye nkhondo. (2 Mbi. 16:7, 9; 1 Maf. 15:32) Kansi tuphunzilapo cinji?

14. Kansi mungadalile tyani Yehova, ndipo molingana na 1 Timoteyo 4:12, n’cinji cingacitike ngati tucita zamene izi?

¹⁴ Pitilizhyani kunkhala olicefya nodalila Yehova. Pemwebatizika mweonesha kuti muli na cikhulupililo cotang’a koma soti kuti mudalila Yehova. Yove esangalala ngako kukulandilani m’banja yake. Camufunika kucita lomba n’kupitilizhya kudalila Yehova. Cingaoneke cipepu kumudalila ngati mufuna kupanga cosankha cikulu. Nanga tyani pa zosankha zitontho-zitontho? N’cofunika ngako kudalila Yehova popanga zosankha monga zosangulusha, nchito koma soti zolinga ziyakine pa umoyo. Mukopewa kudalila nzelu zanu. M’malomwake, mukopeza mfundo za m’Baibo zamene zingakuyavyeni, ndipo mukocita zinthu mokatizhyana na mfundo zamene izo. (Miy. 3:5, 6) Mukacita izi, mukosangalasa Yehova ndipo ayakine mumpingo akokulemekezani nokudalilani.​—Ŵelengani 1 Timoteyo 4:12.

15. Molingana na 2 Mbiri 18:1-3; 19:2, kansi Mfumu Yehosafati epanga zolakwa zotyani?

¹⁵ Molingana na seo tonse, namwe muliye ungwilo ndipo nthawi ziyakine mulakwisa zinthu. Olo n’tetyo, izi zufunika lini kukukangishani kucita zilizonse zamungakwanishe potumikila Yehova. Ganizilani cisanzo ca mfumu Yehosafati. Yove enze na minkhalidwe inyinji iweme. Monga wacilumbwana, “esakilasakila Mulungu wa makolo ŵake ndipo enzokonkha malamulo ŵake.” Kuyangizhyila apo, etumizhya akalonga m’mizinda yonse ya Yuda kuti aphunzise ŵanthu za Yehova. (2 Mbi. 17:4, 7) Olo kuti Yehosafati enze na mtima uweme, nthawi ziyakine enzopanga zosankha ziipa. Cifukwa copanga cosankha ciipa, Yehosafati elandila uphungu kufumila kuli munthu wamene etumiwa na Yehova. (Ŵelengani 2 Mbiri 18:1-3; 19:2.) Kansi muphunzilapo cinji pa cocitika ici?

16. Kansi mungaphunzilenji pa cisanzo ca mkwasu Rajeev?

 ¹⁶ Mukolandila uphungu nouseŵenzesha. Molingana na acilumbwana anyinji payakine namwe cukuvutani kupanga kulambila Yehova kunkhala cinthu cofunika ngako pa umoyo wanu. Koma musafooke. Ganizilani cisanzo ca mkwasu Rajeev. Yove elaŵila kuti: “Penenze wacilumbwana, nthawi ziyakine nenzoziŵa lini zanufunika kucita na umoyo wangu. Molingana na acilumbwana anyinji, nenzokonda ngako maseŵela otang’isha muŵili koma soti zosangulusha m’malo moluta ku misonkhano na mu utumiki.” Kansi n’cinji ceyavya Rajeev? Mkulu muyakine mwacikondi emupasa uphungu. Rajeev efotokoza kuti: “Eniyavya kuganizila mfundo yopezeka pa 1 Timoteyo 4:8.” Rajeev elicefya, eseŵenzesha uphungu wecipasiwa noyamba kuganizila zinthu zofunika ngako pa umoyo wake. Yove elaŵila kuti: “Neyamba kuika zolinga zauzimu pasogolo mu umoyo wangu.” Kansi penkhala zofumapo zotyani? Mkwasu Rajeev efotokoza kuti: “Vyaka vitontho kufumila penelandila uphungu, neyenelela kunkhala mtumiki woyavya.”

17. Kansi acikulile okumvwa tyani akaona acilumbwana amene otumikila Yehova?

¹⁷ Acilumbwana, ziŵani kuti acikulile okuyamikilani ngako cifukwa ‘cotumikila nao’ Yehova. (Zef. 3:9) Ove oyamikila kuzitwala kwanu koma soti khama yanu pa nchito yemwepasiwa. Ndipo okukondani ngako.​—1 Yoh. 2:14.

18. Molingana na Miyambo 27:11, kansi Yehova okumvwa tyani akaona acilumbwana amene omutumikila?

¹⁸ Mweo akwasu acilumbwana, osati mukoluŵa kuti Yehova okukondani nokudalilani. Yove elosela kuti m’masiku osilizhya, kukankhale gulu ya acilumbwana amene akalitwale mofunishisha. (Sal. 110:1-3) Yove oziŵa kuti mumukonda ndipo mufunishisha kumutumikila mwamungakwanishile. Mukonkhala oleza mtima. Mukalakwisa zinthu, mukolandila malangizo na uphungu wamungapasiwe ndipo mukoona kuti ufumila kwa Yehova. (Aheb. 12:6) Mukoseŵenza mwakhama nchito iliyonse yamungapasiwe. Kupambana zonse, mukokondwelesha Ausuwanu akululu pa vilivonse vamucita.​—Ŵelengani Miyambo 27:11.