1. Kansi Baibo yucifotokoza tyani cikondi cenecene?

 “KUYAKA kwa [cikondi] kuli monga ni kuyaka kwa mulilo. Cikondi ici ni mulilo wa Ya. Manzi anyinji angazimye lini cikondi, ndipo mimana ingacikokolole lini.” b (Nyi. 8:6, 7) Aya ni mafotokozedwe abwino a cikondi cenecene. Mau aŵa ni olimbikisha ngako ku ŵanthu olungulana. Ndipo oonesha kuti n’zokwanishika kunkhala na cikondi cenecene pakati pao.

2. Kansi ŵanthu olungulana ofunika kucita cinji kuti cikondi cao cisazime?

² Kuti ŵanthu olungulana apitilizhye kukondana kwa umoyo wao wonse, zudalila pa khama yao. Mwacisanzo, mulilo ungapitilizhye kuyaka ngati munthu muyakine oikapo nkhuni. Koma ngati angaleke kuikapo nkhuni, mulilo uyu ungazime. Molingana na izi, cikondi ca pakati pa munalume na munakazi cingapitilizhye kunkhala cotang’a ngati opitilizhya kutang’isha ushamwali wao. Koma nthawi ziyakine ŵanthu olungulana angaone kuti cikondi cao cayamba kusila, makamaka ngati okumana na mavuto a zacuma, a thanzi koma soti mavuto yakukumana nayo polela ŵana. Ngati nimwe olungula olo olunguliwa, kansi mungacite tyani kuti “mulilo wa Ya” upitilizhye kuyaka m’cikwati canu? M’nkhani ino, tilaŵizhyane njila zitatu mwamungapitilizhyile kutang’isha cikondi canu nonkhala osangalala m’cikwati canu. c

3. Kansi kunkhala pa ushamwali wotang’a na Yehova kungayavye tyani ŵanthu olungulana kupitilizhya kukulisha cikondi cao? (Mlaliki 4:12) (Onani soti cithunzithunzi.)

³ Kuti “mulilo wa Ya” upitilizhye kuyaka, munalume na munakazi ofunika kucita khama kutang’isha ushamwali wao na Yehova. Kansi ushamwali uyu uŵayavya tyani m’cikwati cao? Ngati ŵanthu olungulana oona kuti ushamwali wao na Ausuwao akululu ni wofunika, onkhala okonzeka kuseŵenzesha malangizo ŵake. Izi zuŵayavya kuti akopewa nogonjesa mavuto yamene yangacitishe kuti cikondi cao cisile. (Ŵelengani Mlaliki 4:12.) Ŵanthu auzimu oyesayesa soti kutolela cisanzo ca Yehova nokulisha minkhalidwe yake monga kuwama mtima, kuleza mtima na kukhululuka. (Aef. 4:32–5:1) Ngati ŵanthu olungulana oonesha minkhalidwe iyi, cunkhala cosavuta kuti cikondi cao cikule. Kalongosi Lena wamene wankhala m’cikwati kwa vyaka vopitilila 25, elaŵila kuti: “Cunkhala cosavuta kukonda nolemekeza munthu wamene ni wauzimu.”

4. Ndaŵa yanji Yehova esankha Yosefe na Mariya kuti ankhale makolo a Mesiya?

⁴ Ganizilani cisanzo ici ca m’Baibo. Yehova peenzofuna kusankha banja kuti inkhale makolo a Mesiya, esankha Yosefe na Mariya pa mbadwa zinyinji za Davide. Ndaŵa yanji? Cifukwa onse aŵili enze pa ushamwali wotang’a na Yehova. Ndipo Yehova eziŵa kuti akoika yove pasogolo m’cikwati cao. Mweo olungulana, kansi mungaphunzilenji pa cisanzo ca Yosefe na Mariya?

5. Kansi azinalume angaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Yosefe?

⁵ Yosefe enzonkhala wokonzeka kumvwila malangizo a Yehova nthawi zonse. Ndipo izi zemucitisha kuti ankhale munalume muweme. Pa vocitika pafupifupi vitatu, yove elandila malangizo kufumila kwa Mulungu okhuza banja yake. Pa nthawi iliyonse, emvwila kamangu olo kuti kucita izi kwenze kovuta. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Mwa kukonkha malangizo a Mulungu, Yosefe eteteza Mariya, emucilikiza nomupasa zofunikila za pa umoyo. Ganizilani tyala mwamene zocita za Yosefe zecitishila Mariya kumukonda ngako nomulemekeza. Mweo analume, mungatolele cisanzo ca Yosefe mwa kusakila malangizo a m’Baibo posamalila banja yanu. d Ngati museŵenzesha malangizo aŵa olo pa nthawi yamene ni yovuta, muonesha kuti mumukonda mkazi wanu. Ndipo izi zutang’isha cikwati canu. Kalongosi muyakine wa ku Vanuatu wamene wankhala m’cikwati kwa vyaka vopitilila 20, elaŵila kuti: “Ngati mulume wangu osakila noseŵenzesha malangizo a Yehova, numulemekeza ngako. Nuzimvwa kuti n’ne wotetezeka ndipo nunkhala na cidalilo m’zosankha zakupanga.”

6. Kansi anakazi angaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Mariya?

 ⁶ Mariya enze pa ushamwali wotang’a na Yehova, ndipo cikhulupililo cake cenzodalila lini pa zeenzocita Yosefe. Yove enzoyaziŵa bwino Malemba. (Onani manosi ophunzilila ya pa Luka 1:46 m’Baibo ya Cizungu.) Mariya enzopeza soti nthawi yosinkhasinkha. (Luka 2:19, 51) Mosakaikila, uzimu wa Mariya wemupangisha kuti ankhale mkazi wabwino. Masiku ŵano, anakazi anyinji oyesayesa kucita zinthu monga ni mweenzocitila Mariya. Mwacisanzo, kalongosi Emiko elaŵila kuti: “Penenze mbeta, nenze na ndandanda yangu yocitila zinthu zauzimu. Koma pavuli pakuti nalunguliwa, nezindikila kuti cikhulupililo cangu cenze ceyamba kudalila pali mulume wangu cifukwa niye enzopemphela nosogolela pa kulambila. Tetyo, neona kuti nenzofunika kunyamula neka katundu wangu mwa kutang’isha ushamwali wangu na Yehova. Lomba, nupatula nthawi yotandala na Mulungu mwa kupemphela, kuŵelenga Malemba nosinkhasinkha pa maganizo ŵake.” (Aga. 6:5) Anakazi, ngati mupitilizhya kutang’isha ushamwali wanu na Yehova, azilume ŵanu akonkhala na vifukwa vinyinji vokutamandilani nokukondani.​—Miy. 31:30.

7. Kansi ŵanthu olungulana angaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Yosefe na Mariya pa nkhani yolambila Yehova pamozi?

⁷ Yosefe na Mariya enzocitila soti zinthu pamozi kuti apitilizhye kunkhala pa ushamwali wotang’a na Yehova. Ove enzoziŵa kufunika kolambila Yehova pamozi monga banja. (Luka 2:22-24, 41; 4:16) Payakine kucita izi kwenze kovuta makamaka banja yao peyekula. Koma ekwanisha. Ici ni cisanzo ciweme ngako kuli ŵanthu olungulana masiku ŵano. Ngati muli na ŵana monga ni mweenzele Yosefe na Mariya, zingankhale zovuta kupezeka pa misonkhano olo kupatula nthawi yocita kulambila kwa pa banja. Zingankhale soti zovuta kupeza nthawi yophunzila olo kupemphela pamozi monga banja. Koma mukokumbukila kuti ngati mulambila Yehova pamozi monga banja, muvwendela pafupi na yove ndipo cikondi pakati panu cukula. Tetyo, mukoika kulambila Yehova pasogolo m’banja mwanu.

8. N’cinji cingayavye banja yamene yukumana na mavuto kuti ipindule mokwanila na kulambila kwa pa banja?

⁸ Nanga tyani ngati mukumana na mavuto m’banja? Nthawi ziyakine kucita kulambila kwa pa banja kungaoneke kosasangalasa. Ngati n’tetyo, mungayambe mwa kukambisilana nkhani ifupi koma soti yosangalasa yamene monse aŵili mungakonde kulaŵizhyana. Kucita izi kungakuyavyeni kutang’isha ushamwali wanu na cifuno canu cocitila pamozi zinthu zauzimu monga banja.

9. Ndaŵa yanji munalume na munakazi ofunika kupeza nthawi yocitila zinthu pamozi?

⁹ Ŵanthu olungulana, mungakulishe soti cikondi canu mwa kupeza nthawi yotandala monga banja. Ngati mucita izi, mukonkhala okatizhyana mwamaganizo na mwamumvwila. (Gen. 2:24) Onani zecizindikila Lilia na Ruslan nthawi itontho pavuli pakuti alungulana. Ove elungulana vyaka vopitilila 15 vapita. Mkazi elaŵila kuti: “Tezindikila kuti tikonkhala lini na nthawi ikulu yocitila zinthu pamozi monga ni mwetenzoganizila. Tenzonkhala otangwanika na nchito yolembewa, nchito za pa ng’anda koma soti kusamalila ŵana. Teona kuti ngati tingankhale lini na nthawi yocitila zinthu pamozi monga banja, ushamwali wasu ungasokonezeke.”

10. Kansi ŵanthu olungulana angaseŵenzeshe tyani mfundo yupezeka pa Aefeso 5:15, 16?

¹⁰ Kansi ŵanthu olungulana angacite tyani kuti akopeza nthawi yocitila zinthu pamozi? Mungafunike kupatula nthawi olo kukonza ndandanda yocitila zinthu pamozi. (Ŵelengani  Aefeso 5:15, 16.) Mkwasu Uzondu wa ku Nigeria ekamba kuti: “Ngati nukonza ndandanda ya zocita zangu, nuikapo soti nthawi yotandala na mkazi wangu. Ndipo nuona kuti nthawi iyi ni yofunika.” (Afil. 1:10) Ganizilani mwamene kalongosi Anastasia oseŵenzeshela bwino nthawi yake. Yove ni mkazi wa woyanganila dela ku Moldova. Elaŵila kuti: “Nukonda kucita zinthu zaumwini ngati mulume wangu osamalila maudindo ayakine. Izi zutiyavya kupeza nthawi yotandala monga banja.” Nanga tyani ngati zocita zanu zukukangishani kupeza nthawi yotandala?

11. Ni vinthu votyani veenzocitila pamozi Akula na Purisikila?

¹¹ Ŵanthu olungulana angaphunzile soti zinyinji pa cisanzo ca Akula na Purisikila, banja yamene yenzokondewa na Akhristu anyinji oyambilila. (Aro. 16:3, 4) Olo kuti Baibo yufotokoza lini zinyinji zokhuza ukwati wao, yuonesha kuti enzoseŵenzela pamozi, kulalikila pamozi noyavya ŵanthu ayakine pamozi. (Mac. 18:2, 3, 24-26) Ndipo Baibo ngati yukamba za Akula na Purisikila, nthawi zonse yuŵatomolela pamozi.

12. Kansi munalume na munakazi angacitenji kuti akopeza nthawi ikulu yocitila zinthu pamozi? (Onani soti cithunzithunzi.)

¹² Kansi ŵanthu olungulana angatolele tyani cisanzo ca Akula na Purisikila? Ganizilani vinthu vinyinji vamene mweo na muyanu wa m’cikwati mufunika kucita. Kansi mungacitileko pamozi viyakine mwa vinthu ivi? Mwacisanzo, Akula na Purisikila enzolalikila pamozi. Kansi nthawi na nthawi mupangako makonzedwe amozimozi? Akula na Purisikila enzoseŵenzela soti pamozi. Payakine mweo na muyanu wa m’cikwati, mukata lini nchito yolingana. Koma kansi mungocitilako pamozi nchito za pa ng’anda? (Mla. 4:9) Ngati muyavyana pocita nchito ziyakine, muzimvwa kunkhala okatizhyana ndipo munkhala na mpata wolaŵizhyana. Mkwasu Robert na kalongosi Linda ankhala m’cikwati kwa vyaka vopitilila 50. Mkwasu Robert elaŵila kuti: “Kulaŵila cendi, tiliye nthawi ikulu yocitila pamozi zosangulusha. Koma nusangalala ngati nusuka mbale ndipo mkazi wangu opukuta olo ngati nulima panja mkazi wangu wawela kuti aniyavye. Kucitila zinthu pamozi kutiyavya kunkhala okatizhyana. Cikondi casu cupitilizhya kukula.”

13. Kuti ankhale okatizhyana cendi, kansi munalume na munakazi ofunika kucita cinji?

¹³ Koma mukokumbukila kuti ni nthawi lini zonse pamene kunkhala pamozi kungacitishe kuti munkhale okatizhyana. Munakazi muyakine wa ku Brazil elaŵila kuti: “Masiku ŵano, pali vinthu vinyinji vosokoneza ndipo cingankhale cosavuta kuyamba kuganiza kuti tupeza nthawi yocitila zinthu pamozi, tyala cifukwa tunkhala m’ng’anda imozi. Nezindikila kuti tufunika kucita zinyinji osati tyala kucitila zinthu pamozi. Tufunika soti kusamalilana.” Onani  zakucita mkwasu Bruno na mkazi wake Tays pofuna kuonesha kuti osamalilana. Elaŵila kuti: “Ngati tutandala, tuika mafoni kutali. Izi zutiyavya kuti tisangalale na kutandala kwasu.”

14. Ngati ŵanthu olungulana osangalala lini kucitila zinthu pamozi, kansi n’cinji cingaŵayavye?

¹⁴ Nanga tyani ngati musangalala lini kucitila pamozi zinthu na muyanu wa m’cikwati? Payakine zili teti cifukwa mukonda vinthu vosiyana olo mukonda kuyambana. Kansi n’cinji cingakuyavyeni? Ganizilani cisanzo ca mulilo catafotokoza koyambilila kwa nkhani ino. Mulilo uyamba lini kuyaka na mphamvu nthawi yamene iyo. Koma munthu ofunika kupitilizhya kuikapo nkhuni kuti uyambe kuyaka na mphamvu. Molingana na izi, payakine namwe mungayambe mwa kucitila pamozi zinthu zitontho-zitontho. Mungasankhe kucita vinthu vamene monse musangalala navo nopewa vinthu vamene vingacitishe kuti muyambane. (Yak. 3:18) Mwa kuyamba na zinthu zitontho-zitontho, cikondi canu cingayambe soti kukula.

15. Ndaŵa yanji ulemu ni wofunika ngako kuti ŵanthu olungulana apitilizhye kukondana?

¹⁵ Ulemu ni wofunika ngako m’cikwati. Uli monga ni mphepo yamene yucitisha mulilo kuyaka ngako. Ngati kuliye mphepo, mulilo uzima mosavuta. Molingana na izi, ngati ŵanthu olungulana olemekezana lini, cikondi cao cingasile kamangu. Koma ngati munalume na munakazi oyesayesa kuoneshana ulemu, cikondi cao cukula. Olo n’tetyo, mukokumbukila kuti cofunika ngako ni kuganiza lini kuti mumupasa ulemu muyanu wa m’cikwati, koma muyanu ofunika kuzimvwa kuti olemekezewa. Penny na Aret ankhala m’cikwati kwa vyaka vopitilila 25. Mkazi elaŵila kuti: “Cifukwa cakuti tulemekezana, pa ng’anda pasu pali cikondi. Tunkhala omasuka kufotokozelana za ku mtima cifukwa tuziŵa kuti aliyense olemekeza maganizo a muyake.” Tetyo, kansi mungacitenji kuti muyavye muyanu wa m’cikwati kuzimvwa kuti olemekezewa cendi? Ganizilani cisanzo ca Abulahamu na Sara.

16. Kansi analume angaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Abulahamu? (1 Petulo 3:7) (Onani soti cithunzithunzi.)

¹⁶ Abulahamu enzomulemekeza Sara. Enzomvwishila maganizo ŵake nolemekeza mweenzomvwila. Pa nthawi iyakine Sara enze ekhumudwa, ndipo euzhya Abulahamu mweenzomvwila. Efwika na pomupasa mlandu kuti niye enzocitisha mavuto. Kansi Abulahamu ekalipa? Yai. Enzoziŵa kuti Sara enze munakazi wogonjela na kuti enzomucilikiza. Abulahamu emumvwishila Sara noyesayesa kusilizhya vuto. (Gen. 16:5, 6) Kansi tingaphunzilepo cinji? Mweo analume, muli na ulamulilo wopanga zosankha m’banja mwanu. (1 Akor. 11:3) Olo n’tetyo, cinthu cabwino camungacite ni kuganizila maganizo a mkazi wanu mukaliyopanga cosankha, makamaka cosankha camene muona kuti cumukhuza. (1 Akor.  13:4, 5) Nthawi ziyakine mkazi wanu angakhumudwe ndipo angafune kufotokoza mwakumvwila. Kansi mulemekeza maganizo ŵake nomvwishila mosamala? (Ŵelengani 1 Petulo 3:7.) Angela na Dmitry ankhala m’cikwati kwa vyaka pafupifupi 30. Mkazi efotokoza mwamene mulume wake omucitishila kuzimvwa kuti olemekezewa. Elaŵila kuti: “Nthawi zonse Dmitry onkhala wokonzeka kunimvwishila ngati nakhumudwa olo ngati nufuna tyala kufotokoza maganizo ŵangu. Oleza nane mtima olo pa nthawi yanukamba naye mokalipa.”

17. Kansi anakazi angaphunzilepo cinji pa cisanzo ca Sara? (1 Petulo 3:5, 6)

¹⁷ Sara enzolemekeza Abulahamu mwa kucilikiza zosankha zake. (Gen. 12:5) Pa nthawi iyakine, Abulahamu eganiza zoceleza alwendo amene ewela mosayembekezeleka. Yove esenga Sara kuti aleke veenzocita na colinga cakuti apange makeke. (Gen. 18:6) Kamangu-kamangu, Sara ecita vinthu vecimuuzhya Abulahamu. Anakazi, mungatolele cisanzo ca Sara mwa kucilikiza zosankha za azinalume ŵanu. Mukacita izi, mutang’ishe cikwati canu. (Ŵelengani 1 Petulo 3:5, 6.) Dmitry watatomola m’ndime yapita, efotokoza mwamene mkazi wake omucitishila kuzimvwa kuti olemekezewa. Elaŵila kuti: “Nuyamikila kuyesayesa kwakucita Angela pocilikiza zosankha zangu olo kuti nthawi ziyakine maganizo ŵake na ŵangu okatizhyana lini. Ngati zofumapo za cosankha cangu ni ziweme lini, yove oninena lini.” Kulaŵila cendi, cunkhala cinthu cosavuta kukonda munthu wamene okulemekeza.

18. Kansi ŵanthu olungulana opindula tyani ngati opitilizhya kukulisha cikondi cao?

¹⁸ Masiku ŵano, Satana ofuna kuzimya cikondi ca Akhristu olungulana. Yove oziŵa kuti ngati ŵanthu olungulana aleka kukondana, angaleke kutumikila Yehova. Koma cikondi cenecene cingazimyiwe lini. Tetyo, lekani kuti cikondi ca m’cikwati canu cinkhale monga ni cikondi cofotokozewa m’Nyimbo ya Solomo. Nkhalani osimikizhya kutang’isha ushamwali wanu na Yehova, kupeza nthawi yocitila zinthu pamozi nolemekeza maganizo koma soti mwakumvwila muyanu wa m’cikwati. Mukacita izi, cikwati canu cilete ulemelelo kuli Mwineco wa cikondi cenecene, Yehova. Ndipo monga ni mwamene mulilo wamene usonkhelewa upitilizhyila kuyaka, cikondi canu cipitilizhye kuyaka.