1-2. Kansi Ayuda amene enzonkhala ku Babulo enzofunika kupanga cosankha cofunika ngako cotyani? (Ezara 1:2-4)

 MFUMU yetwala cilengezo cakuti Ayuda amene enkhala mu ukapolo ku Babulo kwa vyaka pafupifupi 70, enzofunika kuwelela ku calo cao ku Isiraeli. (Ŵelengani Ezara 1:2-4.) Ni Yehova tyala wamene sembe ekwanisha kucita izi. Ndaŵa yanji takamba teti? Cifukwa Ababulo enzokonda lini kumasula akapolo. (Yes. 14:4, 17) Koma pa nthawi iyi Ababulo enze egonjesewa ndipo wolamulila wamene enkhalapo pavuli pake, euzhya Ayuda kuti awelele kwao. Izi zecitisha kuti Myuda aliyense, makamaka mutu wabanja afunike kupanga cosankha cowelela kwao olo kupitilizhya kunkhala ku Babulo. Koma kupanga cosankha ici kwenze lini kupepu. Ndaŵa yanji?

² Penze vifukwa viyakine vamene sembe vecitisha ayakine kuti asawelele kwao. Mwacisanzo, Ayuda anyinji evyalikila ku Babulo ndipo niye tyala malo yeenzoziŵa. Ove enzoona kuti ku Isiraeli ni kwao lini koma yenze malo kweenzonkhala makolo ŵao. Cuoneka kuti Ayuda ayakine enze olemela cakuti cenze covuta kuti asiye mang’anda ŵao abwino na malonda ŵao na colinga cakuyonkhala ku calo ca cilwendo.

3. Kansi Yehova enze kuzodalisa tyani Ayuda amene enze kuzowelela kwao?

³ Ayuda okhulupilika enzoziŵa kuti kuwelela kwao kwenze kopindulisha ngako kupambana cinthu ciliconse. Daliso ikulu yenzoyangizhyilapo kulambila. Olo kuti ku Babulo kwenze malo olambilila milungu yawenye opitilila 50, kwenzeve kacisi wa Yehova. Kwenzeve soti guwa ya nsembe yamene Aisiraeli sembe enzopelekelapo nsembe monga ni mwecenzokambila Cilamulo ca Mose. Kwenzeve soti gulu ya ansembe yolinganizhyiwa bwino yamene yenzofunika kupeleka nsembe. Kuyangizhyila apo, ŵanthu anyinji enzolambila milungu yawenye  ndipo enzolemekeza lini Yehova olo malamulo ŵake. Tetyo, Ayuda masauzande anyinji enzoyembekezela mwacidwi kuwelela kwao kuti akankhazikishe kulambila kutuŵa.

4. Kansi Yehova eŵalonjeza cinji Ayuda amene enze kuzowelela kwao?

⁴ Ayuda enzofunika kuyenda pafupifupi miyezi 4 kucoka ku Babulo kuti afwike kwao ku Isiraeli. Koma Yehova eŵalonjeza kuti enze kuzoŵacosela ciliconse camene sembe ceŵakangisha kuwelela kwao. Yesaya elemba kuti: “Konzani njila ya Yehova, yondololani mseu wa Mulungu wasu upita m’cipululu. . . . Malo okumbikakumbika asalazhyiwe ndipo malo avikweza ankhale cigwa.” (Yes. 40:3, 4) Ganizilani tyala kuyenda pa malo afulati opita pakati pa malupili na cigwa. Ayuda enze kuzosangalala kuyenda mu mseu uyu. Cenze kuzonkhala cinthu cosavuta kuyenda mu mseu uyu kupambana kukwela malupili noyenda m’cigwa. Enze kuzoyenda mofulumila.

5. Kansi mseu ukulu wophiphilisila wamene wenze pakati pa Babulo na Isiraeli wepasiwa zina yakuti tyani?

⁵ Masiku ŵano, miseu ikulu yeneyene yunkhala na zina olo namba. Mseu ukulu wophiphilisila wecilemba Yesaya nao uli na zina. Tuŵelenga kuti: “Kukankhale mseu, mseu woitiwa kuti Mseu Utuŵa. Munthu wodesewa akalolewe lini kuyendamo.” (Yes. 35:8) Kansi lonjezo iyi yenzotanthauza cinji kuli Aisiraeli? Nanga yutanthauza cinji kuli seo masiku ŵano?

6. Ndaŵa yanji mseu uyu wenzoitiwa kuti utuŵa?

⁶ Kulaŵila cendi, zina yakuti “Mseu Utuŵa” ni yabwino ngako. Ndaŵa yanji mseu uyu wenzoitiwa kuti utuŵa? N’cifukwa cakuti “munthu wodesewa” mu mtundu wa Isiraeli wowezhyeleshewa, enzololewa lini kuyendamo. Munthu wodesewa enzotanthauza Myuda aliyense wamene enzocita ciwelewele, kulambila mafano nocita macimo ayakine akulu. Tetyo, Aisiraeli amene efuma ku ukapolo enzofunika kunkhala “ŵanthu atuŵa” kwa Mulungu wao. (Deut. 7:6) Koma izi zenzotanthauza lini kuti ŵanthu amene efuma ku Babulo enzofunika lini kupanga masinthidwe kuti akondweleshe Yehova.

7. Kansi Ayuda ayakine enzofunika kupanga masinthidwe otyani? Fotokozani cisanzo.

⁷ Monga ni mwatafotokozela poyambilila, Ayuda anyinji evyalikila ku Babulo ndipo cuoneka kuti etolela miyambo na kaganizidwe ka ŵanthu a ku Babulo. Vyaka 69 pavuli pakuti Ayuda oyambilila awelela ku Isiraeli, Ezara ezindikila kuti Ayuda ayakine enze elungula anakazi amene enzolambila lini Mulungu. (Eks. 34:15, 16; Ezara 9:1, 2) Pavuli pake, Bwanamkubwa Nehemiya edabwa ngako kuona kuti ŵana amene evyalikila mu Isiraeli enzoziŵa lini cilaŵilo ca Ayuda. (Deut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Pofwana kuti Mau a Mulungu elembewa m’Ciheberi camene niye cenze cilaŵilo cikulu, kansi ŵana aŵa sembe ekwanisha tyani kulambila Yehova ngati enzociziŵa lini cilaŵilo ici? (Ezara 10:3, 44) Izi zuonesha kuti Ayuda enzofunika kupanga masinthidwe akulu ngako. Ndipo cenze kuzonkhala cosavuta kuti Aisiraeli apange masinthidwe aŵa cifukwa kulambila kutuŵa kwenzowezhyeleshewa patontho-patontho.​—Neh. 8:8, 9.

8. Ndaŵa yanji tufunika kucita cidwi na vinthu vecitika vyaka vinyinji kuvuli? (Onani cithunzithunzi ca pacikuto.)

⁸ Ŵanthu ayakine angakambe kuti, ‘Izi n’zocitisha cidwi, koma kansi zinthu zecitika kwa Ayuda zili na tanthauzo iliyonse kuli seo masiku ŵano?’ Eee, cifukwa zatucita masiku ŵano tingazilinganizhye na kuyenda pa “Mseu Utuŵa.” Kaya nise Akhristu  ozozewa olo a mbelele ziyakine, tufunika kupitilizhya kuyenda pa “Mseu Utuŵa.” Mseu uyu utiyavye kupitilizhya kulambila Yehova lomba koma soti msogolo pamene Ufumu wa Mulungu ukalete madaliso anyinji pacalo. b (Yoh. 10:16) Kuyambila mu 1919 C.E., analume, anakazi koma soti ŵana mamiliyoni ankhala ofuma m’Babulo Mkulu wamene ni Ufumu wa pacalo conse wacipembezo cawenye. Ndipo payakine namwe nimwe amozi mwa ŵanthu amene aŵa. Ŵanthu eyamba kuyenda pa mseu uyu vyaka pafupifupi 100 vapita, koma ayakine eyamba kukonza mseu uyu vyaka vinyinji kuvuli.

9. Molingana na Yesaya 57:14, kansi nchito yokonza “Mseu Utuŵa” yecitika m’lingalilo yotyani?

⁹ Yehova eoneshesha kuti pasankhale zilizonse zamene sembe zesokoneza Ayuda amene enzocoka ku Babulo. (Ŵelengani Yesaya 57:14.) Nanga tyani za “Mseu Utuŵa” wa masiku ŵano? Vyaka vinyinji kuvuli cikaliyofwika caka ca 1919, Yehova eseŵenzesha analume amene enzomuyopa pofuna kukonza mseu wofumila m’Babulo Mkulu. (Linganizhyani na Yesaya 40:3.) Ove ecita nchito yofunika ngako yokonza mseu yamene ni nchito yauzimu. Ecita izi kuti ayavye ŵanthu a mitima yabwino kufuma m’Babulo Mkulu noloŵa m’paladaiso wauzimu kuti alambile Yehova pamozi na atumiki ŵake. Kansi nchito iyi yokonza mseu yenzoyangizhyilapo cinji? Ganizilani ziyakine mwa nchito zecicita.

10-11. Kansi kumasulila na kupulintiwa kwa Baibo, kwayavya tyani ŵanthu kuti aziŵe zayukamba Baibo? (Onani soti cithunzithunzi.)

¹⁰ Kupulinta. Kuyambila kale kufwika ca m’ma 1450, Baibo yenzokopololewa na manja. Nchito iyi yenzotola nthawi itali ndipo makope a Baibo enzopezekapezeka lini koma soti enze odula. Koma ŵanthu peciyamba kuseŵenzesha mashini yopulintila, zenkhala zosavuta kupanga makope anyinji a Baibo noyafalisa ku ŵanthu.

¹¹ Kumasulila. Kwa vyaka vinyinji, Baibo yenzopezeka tyala m’Cilatini. Ni ŵanthu tyala ophunzila amene enzokwanisha kumvwisha cilaŵilo ici. Koma nchito yopulinta peyeyamba kucitika ngako, ŵanthu amene enzoyopa Mulungu eyamba kumasulila Baibo m’vilaŵilo veenzolaŵila ŵanthu. Pa nthawi iyi, ŵanthu amene enzoŵelenga Baibo, eyamba kulinganizhya zeenzophunzisiwa na asogoleli a vipembezo na zayukamba Baibo.

12-13. Fotokozani cisanzo coonesha mwamene ophunzila Baibo evumbulila viphunziso vawenye va cipembezo kuyambila ca m’ma 1835.

¹² Zofalisa zothandiza pophunzila Baibo. Ŵanthu amene enzophunzila Baibo mosamala, ephunzila zinyinji kufumila pali zeenzoŵelenga m’Mau a Mulungu. Koma asogoleli acipembezo ekalipa ngako, ophunzila Baibo peciyamba kuuzhyako ayakine zeciphunzila. Mwacisanzo, kuyambila ca m’ma 1835 eyamba kufalisa tumatrakiti twamene twevumbula viphunziso vawenye va cipembezo.

¹³ Ca m’ma 1835, munthu woyopa Mulungu Henry Grew efalisa katrakiti kofotokoza mwaalili ŵanthu akufwa. Mu katrakiti aka, yove esimikizhyila mfundo ya m’Malemba yakuti munthu onkhala tyala na umoyo wosafwa ngati wapasiwa na Mulungu, osati kuti ecitovyalika nao monga ni mweenzophunzisila macheci anyinji. Mu 1837, George Storrs enkhala na mwai wopeza kope ya katrakiti aka peenze mu sitima. Ekaŵelenga ndipo enze esimikizhya kuti wapeza cendi cofunika ngako. Eganiza zoyamba kuuzhyako ayakine  zeciphunzila. Mu 1842, ekamba nkhani zosiyanasiyana za mutu wakuti “Kufufuza​—Kansi Ŵanthu Aipa Opitilizhya Kunkhala na Moyo?” Zecilemba George Storrs zeyavya wacilumbwana wa zina yakuti Charles Taze Russell.

14. Kansi mkwasu Russell na ayake epindula tyani na nchito yauzimu yokonza mseu yecitika mu vyaka vakuvuli? (Onani soti cithunzithunzi.)

¹⁴ Kansi mkwasu Russell na ayake epindula tyani na nchito yokonza mseu yecitika mu vyaka vakuvuli? Peenzophunzila, ove enzofufuza m’mabuku ayakine otanthauzila mau koma soti Mabaibo osiyanasiyana amene ekonzewa ove akaliyoyamba nchito yao. Epindula soti na zecifufuza analume monga Henry Grew, George Storrs na ayakine. Mkwasu Russell na ayake eyavya pa nchito yokonza mseu mwa kufalisa mabuku na matrakiti anyinji ofotokoza nkhani za m’Baibo.

15. Ni zinthu zofunika ngako zotyani zecitika mu 1919?

¹⁵ Mu 1919, Babulo Mkulu enkhala aliye mphamvu pa ŵanthu a Mulungu. M’caka camene ici, “kapolo wokhulupilika na wanzelu” eyamba kuseŵenza nchito yake mwa kuyavya ŵanthu a mitima iweme kuti ayambe kuyenda pa “Mseu Utuŵa.” (Mat. 24:45-47) Tuyamikila ngako nchito yecicita analume aŵa okhulupilika pokonza njila yauzimu m’nthawi zakale, kuti ayavye ŵanthu kuyenda pa mseu uyu mwa kuphunzila zokhuza Yehova na zolinga zake. (Miy. 4:18) Eyavya soti ŵanthu kuti akocita zinthu mokatizhyana na zakufuna Yehova. Yehova oyembekezela lini ŵanthu ŵake kucinja pa nthawi imozi. M’malo mwake, wankhala oŵayenga patontho-patontho. (Onani kabokosi kakuti “ Yehova Oyenga Ŵanthu Ŵake Patontho-Patontho.”) Tikasangalale ngako pati tikokwanisha kukondwelesha Mulungu pa zilizonse zati tikocita.​—Akol. 1:10.

16. Kuyambila mu 1919, kansi n’cinji cankhala cucitika pofuna kukonza “Mseu Utuŵa”? (Yesaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Kuti mseu ulionse upitilizhye kuoneka bwino, ufunika kukonzewa nthawi zonse.  Kuyambila mu 1919, nchito yokonza “Mseu Utuŵa” yankhala yupitilizhya na colinga cofuna kuyavya ŵanthu anyinji kuti acoke mu Babulo Mkulu. Kapolo wokhulupilika na wanzelu eyamba kuseŵenza nchito yake, ndipo mu 1921 efalisa buku yakuti Zeze wa Mulungu pofuna kuyavya ŵanthu amene enze engoyamba kuphunzila Baibo kuti aziŵe cendi ca m’Baibo. Buku iyi yefalisiwa m’makope pafupifupi 6 miliyoni m’vilaŵilo pafupifupi 36. Ndipo anyinji ephunzila cendi kufumila m’buku iyi. Calombapano, telandila soti Buku yalomba yosogozelamo maphunzilo a Baibo ya mutu wakuti Sangalalani na Moyo Kosasila! M’masiku ŵano osilizhya, Yehova wankhala oseŵenzesha gulu yake popeleka cakulya cauzimu kuti ayavye seo tonse kupitilizhya kuyenda pa “Mseu Utuŵa.”​—Ŵelengani Yesaya 48:17; 60:17.

17-18. Kansi “Mseu Utuŵa” ukuya kuni?

¹⁷ Tinganene kuti aliyense wamene wavomela kuphunzila Baibo onkhala na mwai woyamba kuyenda pa “Mseu Utuŵa.” Ayakine oyenda pa mseu uyu kwa nthawi itontho nocokamo. Koma ayakine onkhala osimikizhya kupitilizhya kuyenda pa mseu uyu mpaka kufwika kwaakuya. Kansi akuya kuni?

¹⁸ Kuli ŵala amene ali na ciyembekezo cakuyonkhala kululu, “Mseu Utuŵa” uŵapeleka ku “paladaiso wa Mulungu” kululu. (Chiv. 2:7) Kuli ŵala ali na ciyembekezo cakuyonkhala pacalo, mseu uyu uŵapeleka kosilizhyila kwa Vyaka 1,000 va Ulamulilo wa Khristu pamene ŵanthu onse akankhale angwilo. Ngati muyenda pa mseu uyu masiku ŵano, musaloleshe kuvuli. Kuyangizhyila apo, mufunika lini kucoka pa mseu uyu mpaka mukafwike m’calo calomba. Tukufunilani “ulwendo wabwino.”