Skip to content

Skip to table of contents

Nineve wenze mzinda wokongola ndipo mwenze mang’anda atali-atali yomangiwa bwino na vipilala vokongola

Kansi Muziŵa?

Kansi Muziŵa?

Kansi n’cinji cecitikila mzinda wa Nineve pavuli pa nthawi ya Yona?

CA M’MA 670 B.C.E., ulamulilo wa Asuri wenkhala wamphamvu ngako pacalo conse. Webusaiti ya The British Museum yelaŵila kuti: “Ulamulilo wa Asuri wenzoyambila ku Kupuro kwamene ni kumcingulo ndipo wenzofwika mpaka ku Iran kwamene ni kum’mawa. Ndipo pa nthawi iyakine wefwika mpaka ku Iguputo. Nineve niye yenze likulu ya ulamulilo uyu ndipo mzinda uyu wenze ukulu ngako pacalo conse. Mumzinda umu mwenze vipilala vokongola, minda yokongola, mang’anda yacifumu yomangiwa bwino na malaibulale yakulu-yakulu. Mau yolembewa pa cipupa cecipeza pa malo penze mzinda wa Nineve, yoonesha kuti Mfumu Ashabanipalu, molingana na mafumu ayakine Aasuri, enzoziita kuti “mfumu ya pacalo conse.” Pa nthawi yamene iyo, zenzooneka monga kuti paliye ulamulilo ungagonjese Asuri olo Nineve.

Ulamulilo wa Asuri wenze wamphamvu ngako pacalo conse

Olo n’tetyo, ulamulilo wa Asuri pewenkhala wamphamvu ngako, Zefaniya wamene enze mneneli wa Yehova elosela kuti: “[Yehova] . . . akaononge Asuri, ndipo akacitishe Nineve kunkhala matongwe, nonkhala calo ciliye manzi monga ni cipululu.” Kuyangizhyila apo, mneneli Nahumu elosela kuti: “Funkhani siliva, funkhani golide! . . . Mzinda wankhala uliye kanthu, waonongewa, wankhala matongwe! . . . Aliyense okuona akakuutuke nolaŵila kuti, ‘Nineve waonongewa.’” (Zef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Pecimvwa maulosi aŵa, payakine ŵanthu anyinji eyamba kuzikonsha kuti, ‘Kansi zingakwanishike tyani kuti ulamulilo wamphamvu wa Asuri uonongewe?’ Pa nthawi iyi, ŵanthu anyinji enzoona monga n’zosakwanishika.

Mzinda wa Nineve wenkhala matongwe ndipo paliye munthu aliyense onkhalako

Olo n’tetyo, mzinda wamphamvu wamene ŵanthu anyinji enzoona monga ungagonjesewe lini, weonongewa. Nthawi itontho cikaliyofwika caka ca 600 B.C.E., Asuri egonjesewa na ulamulilo wa Ababulo na Amedi. Pavuli pake, ŵanthu eleka kunkhala mumzinda wa Nineve ndipo paliye aliyense wamene enzokumbukila kuti kwenze mzinda uyu. Molingana na zayukamba buku yamene yelembewa na The Metropolitan Museum of Art ku New York, mzinda wa Nineve wefwikiliwa ndipo mbili yake yenzopezeka tyala m’Baibo. Kabungwe ka The Biblical Archaeology Society Online Archive, kelaŵila kuti, “Pakuzofwika m’vyaka va m’ma 1800, paliye munthu aliyense wamene enzoziŵa kuti mzinda wa Nineve, wamene wenze likulu ya Asuri, wenkhalako cendi.” Koma mu 1845, kaswili wofukula za m’matongwe wa zina yakuti Austen Henry Layard, eyamba kufukula pa malo pamene penze mzinda wa Nineve. Zinthu zecipeza pa malo aŵa zuonesha kuti Nineve wenze mzinda wokongola koma soti wotukuka.

Kukwanilishiwa kwa maulosi okhuza Nineve kufunika kutang’isha cikhulupililo casu cakuti maulosi a m’Baibo amene onena kuti maulamulilo onse a pacalo akaonongewe, akakwanilishiwe.—Dan. 2:44; Chiv. 19:15, 19-21.