1-2. (a) Kansi pali kulingana kotyani pakati pa zocitika za m’nthawi yasu koma soti za m’nthawi ya Ayuda amene ewelela ku Yerusalemu? (b) Fotokozani ayakine mwa mavuto yecikumana nayo Ayuda. (Onani kabokosi kakuti “ M’masiku a Hagai, Zekariya na Ezara.”)

 KANSI nthawi ziyakine mukonda kucita nkhaŵa poganizila zinthu za msogolo? Payakine mwecosewa nchito ndipo muli na nkhaŵa yokhuza mwamungasamalilile banja yanu. Olo payakine muli na nkhaŵa yokhuza mwamungatetezele banja yanu cifukwa ca zandale, cinzunzo, olo kusushiwa kwa nchito yolalikila. Kansi mukumana na ayakine mwa mavuto aŵa? Ngati n’tetyo, mupindule kulaŵizhyana mwamene Yehova eyavyila Aisiraeli m’nthawi zakuvuli pecikumana na mavuto monga aŵa.

² Ayuda amene enkhala ku Babulo kwa moyo wao wonse, enzofunika kunkhala na cikhulupililo cotang’a kuti asiye cuma koma soti umoyo wabwino noluta ku calo camene enzociziŵa lini bwino. Nthawi itontho pecifwika ku malo aŵa, eyamba kukumana na mavuto a zacuma, zandale koma soti cisuso. Cifukwa ca izi, ayakine eciona kunkhala covuta kuika nchito yomanga soti kacisi pasogolo mu umoyo wao. Tetyo mu 520 B.C.E., Yehova etuma aneneli aŵili amene ni Hagai na Zekariya kuti akaŵalimbikishe. (Hag. 1:1; Zek. 1:1) Monga ni mwati tionele, cilimbikiso ceciŵapasa analume aŵa aŵili ceŵayavya ngako. Olo n’tetyo, vyaka pafupifupi 50 pavuli pake, Ayuda amene ewelela ku Yerusalemu enzofunikila soti cilimbikiso. Tetyo, Ezara wamene enze wokopela Cilamulo ca Mulungu waluso, eluta ku Yerusalemu kuti akalimbikishe atumiki a Mulungu kuti  akoika kulambila Yehova pasogolo mu umoyo wao.—Eza. 7:​1, 6.

3. Kansi tilaŵizhyane makonsho otyani? (Miyambo 22:19)

³ Monga ni mwamene maulosi a Hagai na Zekariya eyavyila atumiki a Mulungu m’nthawi zakuvuli kudalila Yehova pa nthawi yeenzosushiwa, nase yangatiyavye kuti tipitilizhye kudalila Yehova mosasamala kanthu za mavuto yatingakumane nayo. (Ŵelengani Miyambo 22:19.) Patulaŵizhyana uthenga wa Mulungu wofumila kwa Hagai na Zekariya koma soti cisanzo ca Ezara, tiyankhe makonsho aŵa: Kansi mavuto yecikumana nayo Ayuda amene ewelela ku Yerusalemu yeŵakhuza tyani? Ndaŵa yanji tufunika kuika maganizo ŵasu pa kucita cifunilo ca Yehova pa nthawi zovuta? Ndipo tingakulishe tyani cidalilo casu pa Yehova ngati tukumana na mavuto?

4-5. N’cinji cecitisha kuti cangu ca Ayuda comanga soti kacisi cicepe?

⁴ Ayuda amene ewelela ku Yerusalemu, enzofunika kucita nchito ikulu ngako. Mwacisanzo, enzofunika kumanga soti guwa ya nsembe ya Yehova na faundeshoni ya kacisi. (Eza. 3:​1-3, 10) Koma pakaliyopita nthawi itali, cangu cao cecepa. Ndaŵa yanji? Kuyangizhyila pa nchito yomanga soti kacisi, enzofunika kumanga mang’anda ŵao, kukomola mbeu nosakila zosoŵa za mabanja ŵao. (Eza. 2:​68, 70) Ekumana soti na cisuso kufumila kuli adani ŵao amene enzofuna kulesha nchito yomanga soti kacisi.—Eza. 4:​1-5.

⁵ Cifukwa cakuti pa nthawi iyi mzinda wa Yerusalemu wenze mbali ya Ufumu wa Perisiya, Ayuda amene ewelela ku Yerusalemu ekhuziŵa soti na mavuto monga a zacuma koma soti a zandale. Pavuli pakuti Koresi wamene enze Mfumu ya Perisiya wamwalila mu 530 B.C.E., womuloŵa m’malo Cambyses eyamba kusonkhanisha masoja kuti agonjese Aiguputo. Peenzokuya ku Iguputo, mosakaikila yove na masoja ŵake enzofuna vakulya, manzi, koma soti malo onkhala kwa Aisiraeli. Izi zecitisha soti kuti umoyo wa Aisiraeli unkhale wovuta ngako. Mfumu yokonkhapo, Dariyo I peciyamba kulamulila, penze soti mavuto anyinji monga a zandale na kupanduka. Zocitika izi, zecitisha Ayuda kunkhala na nkhaŵa yokhuza mwangasamalilile mabanja ŵao. Zeŵacitisha soti kuona kuti iyi yenze lini nthawi yabwino yakuti ayambe kumanga soti kacisi wa Yehova.—Hag. 1:2.

6. Molingana na Zekariya 4:​6, 7, kansi ni mavuto ayakine otyani yecikumana nayo Ayuda, ndipo Zekariya eŵalimbikisha tyani?

⁶ Ŵelengani Zekariya 4:​6, 7. Kuyangizhyila pa mavuto a zacuma na a zandale, Ayuda enzofunika soti kupilila cinzunzo. Mu 522 B.C.E., adani ŵao esonkhezela Ufumu wa Perisiya kulesha nchito yomanga soti kacisi. Koma Zekariya esimikizhyila Ayuda kuti Yehova enze kuzoŵayavya na mzimu wake utuŵa kuti apitilizhye kumanga kacisi, mosasamala kanthu za mavuto yangakumane nayo. Mu 520 B.C.E., Mfumu Dariyo eŵalola kupitilizhya nchito yomanga soti kacisi ndipo eŵapasa ndalama kuti ziyavye pa nchito iyi. Kuyangizhyila apo, elamula nduna kuti ziŵayavye pa nchito iyi yomanga.—Eza. 6:​1, 6-10.

7. Kansi Yehova edalisa tyani Ayuda amene ewelela ku Yerusalemu peciika nchito yomanga soti kacisi pasogolo mu umoyo wao?

 ⁷ Kupitila mwa Hagai na Zekariya, Yehova elonjeza atumiki ŵake kuti enze kuzoŵacilikiza ngati angaike nchito yomanga kacisi pasogolo mu umoyo wao. (Hag. 1:​8, 13, 14; Zek. 1:​3, 16) Cifukwa colimbikishiwa na aneneli aŵa, Ayuda eyamba soti nchito yomanga  kacisi mu 520 B.C.E., ndipo esilizhya nchito iyi vyaka 5 vikaliyokwana. Cifukwa cakuti ove eika nchito ya Yehova pasogolo mu umoyo wao mosasamala kanthu za mavuto yecikumana nayo, Yehova eŵayavya mwa kuŵapasa zofunikila zonse kuti apitilizhye kunkhala na moyo na kuti apitilizhye kunkhala pafupi na yove. Cifukwa ca izi, Ayuda enzolambila Yehova mwacimwemwe.—Eza. 6:​14-16, 22.

8. Kansi mau opezeka pa Hagai 2:4 angatiyavye tyani kuika maganizo ŵasu pa kucita cifunilo ca Mulungu? (Onani soti mau a m’nyansi.)

⁸ Cifukwa cakuti cisauso cikulu cili pafupi ngako, lomba kupambana kale, tufunika kumvwila lamulo yakuti tikolalikila uthenga uweme. (Mko. 13:10) Olo n’tetyo, kucita izi kungankhale kovuta ngati tukumana na mavuto a zacuma olo ngati tusushiwa cifukwa ca nchito yasu yolalikila. Koma kansi n’cinji cingatiyavye kuika zinthu za Ufumu pasogolo? Tufunika kunkhala na cidalilo cakuti “Yehova wa magulu a nkhondo” b ali ku mbali yasu. Yove atiyavye ngati tupitilizhya kuika zinthu za Ufumu pasogolo mu umoyo wasu. Tetyo, tufunika lini kuyopa cinthu ciliconse.—Ŵelengani Hagai 2:4.

9-10. Kansi banja iyakine yeona tyani kukwanilishiwa kwa mau a Yesu opezeka pa Mateyu 6:33?

⁹ Ganizilani cisanzo ca mkwasu Oleg na kalongosi Irina, c banja yamene yutumikila monga apainiya. Pavuli pakuti aluta kuyoyavya mpingo wa ku malo ayakine, ove ecosewa nchito cifukwa ca mavuto a zacuma m’calo cao. Olo kuti ove aliyopeze nchito kwa caka cimozi, nthawi zonse enzoona mwamene Yehova enzoŵacilikizila mwacikondi. Ndipo nthawi ziyakine, enzolandila thandizo kufumila kuli akwasu na azilongosi. Kansi n’cinji ceŵayavya  pa nthawi yovuta iyi? Mkwasu Oleg wamene poyamba enze na nkhaŵa ngako elaŵila kuti, “Kunkhala otangwanika pa nchito yolalikila kwetiyavya kuti tikoika maganizo ŵasu pa zinthu zofunika ngako mu umoyo.” Olo pa nthawi yamene yove na mkazi wake enzosakila nchito, epitilizhya kunkhala otangwanika pa nchito yolalikila.

¹⁰ Siku iyakine peciwelela ku ng’anda pavuli polalikila, ezindikila kuti muyao wapamtima eyenda msenga wa makilomita 160 kuti aŵaletele zofunikila za pa umoyo. Mkwasu Oleg elaŵila kuti: “Apa, teona mwamene Yehova otisamalilila koma soti mwamene mpingo utisamalilila. Izi zetipasa cidalilo cakuti Yehova oluŵa lini atumiki ŵake mosasamala kanthu za mavuto yangakumane nayo.”—Mat. 6:33.

11. Kansi tingayembekezele cinji ngati tuika maganizo ŵasu pa kucita cifunilo ca Mulungu?

¹¹ Yehova ofuna kuti tikoika maganizo ŵasu pa nchito yopulumusa ŵanthu yamene ni kupanga ophunzila. Monga ni mwayafotokozela  ndime 7, Hagai elimbikisha atumiki a Yehova kuyamba soti kumanga kacisi. Eŵauzhya soti kuti Yehova enze ‘kuzoŵapasa madaliso.’ (Hag. 2:​18, 19) Nase tingankhale osimikizhya kuti Yehova adalise zoyesayesa zasu ngati tuika nchito yawatipasa pasogolo mu umoyo wasu.

12. Ndaŵa yanji Ezara na Ayuda ayake enzofunika kunkhala na cikhulupililo cotang’a?

¹² Mu 468 B.C.E., Ezara na gulu yaciŵili ya Ayuda eyamba ulwendo wao woluta ku Yerusalemu. Pa ulwendo uyu, ove enzofunika kunkhala na cikhulupililo cotang’a. Izi zili teti cifukwa enze enyamula golide na siliva unyinji weciŵapasa mfumu wocilikizila nchito yomanga kacisi. Izi sembe zecitisha kuti aukiliwe na anyankapondo. (Eza. 7:​12-16; 8:31) Kuyangizhyila apo, Yerusalemu wenze lini mzinda wotetezeka cifukwa mwenze mukali ŵanthu atontho ndipo vipupa na mageti venzofunika kukonzewa soti. Kansi tingaphunzilenji kufumila kwa Ezara pa nkhani yokulisha cidalilo casu pa Yehova?

13. Kansi Ezara ekulisha tyani cidalilo cake pa Yehova? (Onani soti mau a m’nyansi.)

¹³ Ezara enze eona mwamene Yehova ecilikizila ŵanthu ŵake pa nthawi ya mavuto. Cuoneka kuti m’vyaka va m’ma 484 B.C.E., Ezara enzeko ku Babulo pamene Mfumu Ahasiwero elamula kuti Ayuda onse amene enzonkhala mu Ufumu wa Perisiya apaiwe. (Est. 3:​7, 13-15) Umoyo wa Ezara na Ayuda onse wenze pangozi. Ove peecimvwa izi, ecita nkhaŵa ngako cakuti eleka kulya, elila ndipo epemphela kwa Yehova kuti aŵayavye. (Est. 4:3) Ganizilani tyala mwecimvwila Ezara na Ayuda onse peciona kuti ŵanthu enzofuna kuŵapaya niye apaiwa. (Est. 9:​1, 2) Mosakaikila, zecitika pa nthawi iyi zekonzekelesha Ezara kuzokumana na mavuto ayakine msogolo. Kuyangizhyila apo, zetang’isha soti cidalilo cake cakuti Yehova oyavya atumiki ŵake. d

14. Kansi kalongosi muyakine ephunzilapo cinji poona mwamene Yehova emuyavyila pa nthawi yovuta?

¹⁴ Kuona mwamene Yehova otiyavyila tikakumana na mavuto, kutipasa cidalilo cakuti akatiyavye msogolo. Ganizilani cisanzo ca kalongosi Anastasia wamene onkhala kum’mawa kwa Europe. Ayake a ku nchito enzomukakamizhya kutolamo mbali mu zandale ndipo izi zecitisha kuti aleke nchito. Yove elaŵila kuti: “Iyi yenze nthawi yoyamba mu umoyo wangu kunkhala niliye ndalama.” Eyangizhyilapo kuti: “Nepemphela kwa Yehova ndipo neona mwecinisamalilila. Ngati msogolo ningayocosewa nchito,  nikacite lini wowa. Ngati Yehova anganisamalile lelo niye kuti akanisamalile na mailo.”

15. N’cinji ceyavya Ezara kupitilizhya kunkhala na cidalilo pa Yehova? (Ezara 7:​27, 28)

¹⁵ Ezara eona mwamene Yehova emuyavyila mu umoyo wake. Kuganizila nthawi pamene Yehova emuyavya mu umoyo wake, mosakaikila kwemuyavya kupitilizhya kumudalila. Yove elaŵila kuti, “kwanja ya Yehova Mulungu wangu, yenze pali neo.” (Ŵelengani Ezara 7:​27, 28.) Ezara eseŵenzesha mau olinganako na aŵa kwa nthawi zokwanila 6 mu buku yoziŵika na zina yake.—Eza. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. Kansi ni pa vocitika votyani mu umoyo wasu patingaone thandizo ya Yehova? (Onani soti cithunzithunzi.)

¹⁶ Yehova angatiyavye ngati tukumana na mavuto. Mwacisanzo, tingaone mwamene Yehova angatiyavyile ngati tusenga otilemba nchito kuti masiku ayakine osati tikaseŵenze na colinga cakuti tikapezeke pa msonkhano wacigao, olo ngati tusenga kuti tikokomboka kamangu na colinga cakuti tikopezeka pa misonkhano yonse ya mpingo. Payakine tingadabwe kuona mwazingayendele zinthu. Ndipo cidalilo casu pa Yehova cingakulileko.

17. Kansi Ezara eonesha tyani kulicefya pa nthawi ya mavuto? (Onani cithunzithunzi ca pacikuto.)

¹⁷ Ezara enzopemphela kwa Yehova kuti amuyavye. Nthawi zonse yove akacita nkhaŵa, molicefya enzopemphela kwa Yehova. (Eza. 8:​21-23; 9:​3-5) Kuona mwamene Ezara enzodalilila Yehova, kwecitisha ayakine kumucilikiza notolela cikhulupililo cake. (Eza. 10:​1-4) Ngati tili na nkhaŵa yokhuza mwatingapezele zofunikila za banja yasu olo mwatingatetezele banja yasu, mwacidalilo tufunika kupemphela kwa Yehova.

18. N’cinji cingatiyavye kukulisha cidalilo casu pa Yehova?

¹⁸ Ngati molicefya tusenga Yehova kuti atiyavye ndipo tulandila thandizo yofumila kuli akwasu na azilongosi, cidalilo casu pa Mulungu cukulilako. Kalongosi Erika wamene ali na ŵana atatu, nthawi zonse enzonkhala na cidalilo cakuti Yehova amuyavye olo kuti angakumane na mavuto akulu tyani. M’kanthawi tyala katontho, ekumana na mavuto akulu. Mwana wake wamene enze akaliyovyalika emwalila koma soti mulume wake wokondeka. Ponena za zinthu zecitika, yove elaŵila kuti: “Ungaziŵiletu lini mwangakuyavyile Yehova. Thandizo ingawele m’njila yatisayembekezela. Naona kuti Yehova waseŵenzesha akwasu na azilongosi poyankha mapemphelo ŵangu kupitila mu zolaŵila koma soti zocita zao. Nikauzhya akwasu na azilongosi za mavuto yanukumana nayo, ove oniyavya mosavuta.”

19-20. Kansi tingaphunzilenji kufumila kuli Ayuda amene aliyolute ku Yerusalemu?

¹⁹ Pali soti cinthu ciyakine catingaphunzile kufumila kuli Ayuda amene aliyolute ku Yerusalemu. Ayakine mwa ove aliyokwanishe kuluta ku Yerusalemu cifukwa ca ukulukazi, kulwala koma soti maudindo ayakine a m’banja. Olo n’tetyo, mosangalala enzocilikiza Ayuda amene eluta ku Yerusalemu mwa kuŵapasa zinthu zinyinji zocilikizila nchito yomanga kacisi. (Eza. 1:​5, 6) Cuoneka kuti vyaka 19 pavuli pakuti gulu yoyamba yawelela ku Yerusalemu, ŵala amene epitilizhya kunkhala ku Babulo epitilizhya kutumizhya mphaso ku Yerusalemu.—Zek. 6:10.

²⁰ Olo kuti tukwanisha lini kucita zinyinji potumikila Yehova, tingankhale na cidalilo cakuti yove oona ndipo oyamikila zatuyesayesa kucita kuti timukondweleshe. Kansi tuziŵa tyani izi? M’nthawi ya Zekariya, Yehova etuma mneneli wake kuti apange cisote cacifumu caulemelelo copangiwa na golide na siliva wecitumizhya Ayuda amene enze ku Babulo. (Zek. 6:11) ‘Cisote ici cacifumu caulemelelo,’ cenzoŵakumbusha za zopeleka zao zeenzopanga mwawanzi. (Zek. 6:14) Nase tingankhale na cidalilo cakuti Yehova angaluŵe lini zoyesayesa zasu zatucita pomutumikila.—Aheb. 6:10.

21. Kansi n’cinji cingatiyavye kudalila Yehova mosasamala kanthu za mavuto yatingakumane nayo msogolo?

²¹ Mosakaikila, tipitilizhye kukumana na mavuto m’masiku ŵano osilizhya, ndipo zinthu zipitilizhye kuipilaipila msogolo. (2 Tim. 3:​1, 13) Olo n’tetyo, tufunika lini kucita nkhaŵa. Kumbukilani mau amene Yehova euzhya ŵanthu ŵake m’nthawi ya Hagai. Elaŵila kuti: “Neo nili namwe . . . Musacite wowa.” (Hag. 2:​4, 5) Nase tingankhale osimikizhya kuti Yehova aŵe nase malinga ngati tupitilizhya kucita cifunilo cake. Kuseŵenzesha mfundo zataphunzila kufumila m’maulosi a Hagai, Zekariya koma soti cisanzo ca Ezara kungatiyavye kuti tipitilizhye kudalila Yehova mosasamala kanthu za mavuto yatingakumane nayo msogolo.