1-2. Kansi maboma ayakine ocita zinthu zotyani zoonesha kuti osusha atumiki a Yehova, ndipo ove acitanji olo kuti osushiwa? (b) Kansi tingankhale tyani osangalala olo kuti tusushiwa? (Fotokozani cithunzithunzi ca pacikuto.)

 PALI lomba, nchito yasu ni yoleshewa m’vyalo vopitilila 30, ndipo ayakine mwa akwasu na azilongosi emangiwa. Kansi pali zilizonse zecilakwisa? Yai. Olo Yehova oziŵa bwino kuti paliye ciliconse cecilakwisa. Zakucita ove ni kuŵelenga nophunzila Baibo, kuuzhyako ayakine zakukhulupilila nopezeka pa misonkhano. Kuyangizhyila apo, oyesayesa kucita zilizonse zaangakwanishe kuti apewe kutolamo mbali m’zandale. Mosasamala kanthu kuti osushiwa, atumiki a Yehova aŵa apitilizhya kunkhala okhulupilika b kwa Yehova. Ndipo ove osangalala ngako kucita zinthu zokondwelesha Yehova.

² Payakine mwaviona vithunzithunzi va akwasu na azilongosi otang’a mtima koma soti mwaona kuti ooneka osangalala. Ooneka osangalala cifukwa oziŵa kuti Yehova osangalala na zinthu zakucita, ndipo opitilizhya kunkhala okhulupilika kwa yove. (1 Mbi. 29:17a) Yesu elaŵila kuti: “Odala ni ŵanthu amene onzunziwa cifukwa ca cilungamo . . . Kondwelani, lumphani na cimwemwe cifukwa mphoto yanu ni ikulu.”​—Mat. 5:10-12.

3. Molingana na Machitidwe 4:19, 20, kansi atumwi eleka kulalikila peenzonzunziwa m’vyaka 100 voyambilila, ndipo ndaŵa yanji?

³ Ayakine mwa akwasu na azilongosi okumana na mavuto monga ni yecipilila atumwi m’vyaka 100 voyambilila, peenzonzunziwa cifukwa colalikila zokhuza Yesu. Mowelezhyawelezhya, oweluza a Khoti Ikulu Yaciyuda enze “eŵalamula kuti  asalaŵile olo kuphunzisa m’zina ya Yesu.” (Mac. 4:18; 5:27, 28, 40) Kansi atumwi eleka? Yai. (Ŵelengani Machitidwe 4:19, 20.) Ndaŵa yanji? N’cifukwa cakuti enzoziŵa kuti munthu ‘eŵalamula kuti akolalikila nocitila umboni’ za Yesu ali na ulamulilo ukulu ngako kupambana munthu aliyense. (Mac. 10:42) Tetyo, mopanamilako atumwi onse, Petulo na Yohane motang’a mtima elaŵila kuti ofunika kumvwila Mulungu kupambana oweluza. Kuyangizhyila apo, elaŵila soti kuti aleke lini kulaŵila zokhuza Yesu. Izi zenze monga okonsha oweluza kuti: ‘Kansi muganiza kuti muli na ulamulilo ukulu ngako kupambana Mulungu?’

4. Molingana na Machitidwe 5:27-29, kansi atumwi eonesha tyani cisanzo cabwino kuli Akhristu acendi, ndipo tingatolele tyani cisanzo cao?

⁴ Atumwi eonesha cisanzo ciweme ngako kuli Akhristu acendi. Ove enze ofunishisha “kumvwila Mulungu monga wolamulila osati ŵanthu.” (Ŵelengani Machitidwe 5:27-29.) Pavuli pakuti atumwi aniatiwa, efuma pamenso pa Khoti Ikulu Yaciyuda apo n’kuti ni “osangalala cifukwa Mulungu eŵaona kuti ni oyenelela kucitiliwa cipongwe cifukwa ca zina ya Yesu,” ndipo epitilizhya kulalikila.​—Mac. 5:40-42.

5. Kansi ni makonsho otyani yatufunika kupeza mayankho ŵake?

⁵ Cisanzo cecionesha atumwi cecitisha kuti pankhale makonsho osiyanasiyana. Mwacisanzo, kansi zekwanishika tyani kuti atumwi akomvwila Mulungu kupambana ŵanthu pa nthawi imozimozi nomvwila lamulo ya m’Malemba yakuti ofunika ‘kumvwila olamulila akulu-akulu’? (Aro. 13:1) Kansi seo masiku ŵano tingakwanishe tyani ‘kugonjela maboma koma soti olamulila’ monga ni mwecilaŵilila Paulo, pa nthawi imozimozi nopitilizhya kunkhala okhulupilika kwa Mulungu monga Wolamulila?​—Tito 3:1.

6. (a) Kansi olamulila akulu-akulu otomolewa pa Aroma 13:1 ni ŵani, ndipo tufunika kucita cinji ku ulamulilo wao? (b) Kansi ni mfundo yacendi yotyani yokhuza olamulila aumunthu?

⁶ Ŵelengani Aroma 13:1. Mu vesi iyi, mau akuti “olamulila akulu-akulu” otanthauza olamulila aumunthu amene ali na mphamvu  zolamulila ayakine. Akhristu ofunika kumvwila olamulila amene aŵa cifukwa cakuti ove onkhazikisha mtendele nooneshesha kuti ŵanthu omvwila malamulo. Ndipo nthawi ziyakine otiteteza. (Chiv. 12:16) Niye cifukwa cake tufunika kupeleka msonkho noŵapasa ulemu wakufunikila. (Aro. 13:7) Olamulila amene aŵa ali na ulamulilo cifukwa cakuti Yehova waŵalola kuti ankhale nao. Yesu emvwikisha bwino mfundo iyi pecionekela pamenso pa Bwanamkubwa Waciroma Pontiyo Pilato. Pilato pecilaŵila kuti ali na mphamvu zomasula Yesu olo kulamula kuti apaiwe, Yesu elaŵila kuti: “Sembe muliye mphamvu iliyonse pali neo kuti muliyopasiwe kufumila kululu.” (Yoh. 19:11) Molingana na Pilato, ulamulilo waali nao olamulila aumunthu koma soti anyandale masiku ŵano uli na polekezhyela.

7. Kansi ni pa zocitika zotyani pamene tufunika lini kumvwila olamulila aumunthu, ndipo ofunika kukumbukila cinji?

⁷ Akhristu ofunika kumvwila olamulila aboma malinga ngati zakuŵauzhya zusushana lini na malamulo a Mulungu. Koma tufunika lini kuŵamvwila ngati otiuzhya kucita zinthu zakuzonda Mulungu, olo kutilesha kucita zinthu zakufuna Mulungu kuti tikocita. Mwacisanzo, payakine angalamule kuti acilumbwana akochaila nkhondo calo cao. c Olo payakine angaleshe nchito yasu yolalikila, kulambila, Baibo na zofalisa zozikiwa pa Baibo. Ngati olamulila oseŵenzesha mphamvu zao molakwika mwa kunzunza ophunzila a Yesu, akayankhe mlandu cifukwa cakuti Yehova oona zonse zucitika.​—Mla. 5:8.

8. Kansi pali kusiyana kotyani pakati pa ‘cinthu cikulu’ na ‘cikulu ngako,’ ndipo ndaŵa yanji kuziŵa izi n’kofunika?

⁸ Tikamvwa mau akuti “cinthu ici ni cikulu,” zutanthauza lini kuti paliye ciyakine cingapambane cinthu camene ici. Talaŵila teti cifukwa nthawi ziyakine pangankhale ciyakine camene ni cikulu ngako kupambana ici. Molingana na izi, olo kuti olamulila aumunthu oitiwa kuti “olamulila akulu-akulu”, pali ulamulilo ukulu ngako wamene upambana maboma aumunthu. M’Baibo, Yehova Mulungu oitiwa kuti “Wolamulila Mkulu Ngako” nthawi zokwanila 4.​—Dan. 7:18, 22, 25, 27.

9. Kansi mneneli Danieli eona cinji m’mensomphenya?

⁹ Mensomphenya yeciona mneneli Danieli yoonesha kuti ulamulilo wa Yehova ni ukulu ngako kupambana wa ŵanthu. Coyamba, Danieli eona vilombo 4 vikulu vamene vupanamila maulamulilo amphamvu pacalo conse amene elamulilako m’nthawi zakuvuli koma soti amene olamulila masiku ŵano. Maulamulilo aŵa ni Babulo, Mediya na Perisiya, Girisi, Roma na Anglo America. (Dan. 7:1-3, 17) Pavuli pake, Danieli eona Yehova Mulungu wankhala pa mpando wacifumu mu khoti yakululu. (Dan. 7:9, 10) Zeciona Danieli pavuli pake zufunika kunkhala cenjezo kuli olamulila masiku ŵano.

10. Molingana na Danieli 7:13, 14, 27, kansi Yehova epasa ŵani ulamulilo wa calo, ndipo izi zuonesha cinji ponena za yove?

¹⁰ Ŵelengani Danieli 7:13, 14, 27. Mulungu elonda maboma aumunthu mphamvu na ulamulilo nopasa ŵanthu oyenelela koma soti amphamvu ngako. Ŵanthu aŵa oyangizhyilapo “muyakine ooneka monga ni mwana wa munthu,” wamene ni Yesu Khristu na “atuŵa a Wolamulila Mkulu Ngako” amene ni  a 144,000. Ŵanthu aŵa akalamulile mpaka “kale-kale.” (Dan. 7:18) Pofwana kuti Yehova niye Wolamulila Mkulu Ngako, niye ali na ulamulilo wocita izi.

11. Kansi n’cinji ciyakine cecifotokoza Danieli cuonesha kuti ulamulilo wa Yehova ni wapalulu ngako kupambana wa ŵanthu?

¹¹ Zocitika zeciona Danieli m’mensomphenya zukatizhyana ngako na zeciona koyambilila. Yove elaŵila kuti: “Mulungu wakululu . . . ocosa mafumu nonkhazikisha mafumu.” Ndipo epitilizhya kuti: ‘Wonkhala kululu niye wolamulila maufumu a ŵanthu ndipo angapase ulamulilo munthu aliyense waakufuna.’ (Dan. 2:19-21; 4:17) Kansi pa nthawi iyakine Yehova enze ecosapo olamulila ayakine noikapo ayakine? Eee.

12. Fotokozani visanzo vuonesha kuti Yehova enze ecosa mafumu ayakine pa udindo m’nthawi zakuvuli. (Onani cithunzithunzi.)

¹² Yehova waonesha patuŵa kuti ulamulilo wake ni ukulu ngako kupambana wa ŵanthu. Ganizilani visanzo vitatu ivi. Atumiki a Yehova peenze ku ukapolo ku Iguputo, mowelezhyawelezhya Farao ekana kuti aŵamasule. Koma Mulungu eŵamasula ndipo embizhya Farao na masoja ŵake m’Nyanja Isweta. (Eks. 14:26-28; Sal. 136:15) Mfumu Belisazara enze ekonza phwando ndipo ‘elikuzhya pamenso pa Asikulu akululu.’ Kuyangizhyila apo, eyamba soti ‘kutamanda milungu ya siliva na golide’ m’malo motamanda Yehova. (Dan. 5:22, 23) Cifukwa ca izi, “usiku wamene uyo” Belisazara epaiwa ndipo ufumu wake wetwaliwa m’manja mwa Amedi na Aperisiya. (Dan. 5:28, 30, 31) Mfumu Herode Agiripa Woyamba wa ku Palesitina, elamula kuti Yakobo apaiwe noika m’jele mtumwi Petulo na colinga cakuti naye apaiwe. Koma Yehova ecitisha kuti colinga ici cikange mwa kutumizhya ‘mngelo kuti amupaye,’ ndipo ecifwa nthawi yamene iyo.​—Mac. 12:1-5, 21-23.

13. Fotokozani cisanzo cuonesha mwamene Yehova egonjesela magulu ayakine ya olamulila.

¹³ Yehova eonesha soti kuti ulamulilo wake ni wapalulu ngako kupambana wa mafumu ayakine amene enze egwilizana pamozi. Yove eyavya Aisiraeli kugonjesa mafumu 31 ya Akanani amene enze egwilizana pamozi. Eŵayavya soti kugonjesa mbali ikulu ya Calo Colonjezewa. (Yos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Kuyangizhyila apo, Yehova eyavya Aisiraeli kuti  agonjese Mfumu Beni-hadadi na olamulila ayakine 32 a ku Siliya.​—1 Maf. 20:1, 26-29.

14-15. (a) Kansi Mfumu Nebukadinezara na Dariyo elaŵila cinji zokhuza ulamulilo wa Yehova? (b) Kansi wamasalimo elaŵila cinji zokhuza Yehova na ŵanthu ŵake?

¹⁴ Mowelezhyawelezhya, Yehova wankhala oonesha kuti ni Wolamulila Mkulu ngako. Pa nthawi iyakine, Mfumu Nebukadinezara wa ku Babulo elikuzhya cifukwa ca mphamvu na ulemelelo ukulu weenze nao m’malo mwakuti alicefye nozindikila kuti Yehova niye woyenela kutamandiwa. Cifukwa ca izi, Yehova ecitisha Nebukadinezara kufuntha. Koma pavuli pakuti wapola, “etamanda Mulungu wakululu” novomelezhya kuti “ulamulilo wa Yehova unkhalepo mpaka kale-kale.” Ndipo eyangizhyilapo kuti: “Paliye aliyense wamene angaleshe kwanja yake.” (Dan. 4:30, 33-35) Pavuli pakuti cikhulupililo ca Danieli cayesewa, ndipo Yehova wamupulumusa peenze eponyewa m’cisengu ca nkhalamu, Mfumu Daliyo elaŵila kuti: “Ŵanthu akonjenjemela nocita mantha pamenso pa Mulungu wa Danieli. Pakuti yove ni Mulungu wamoyo wamene ankhalepo mpaka kale-kale. Ufumu wake ukaonongewe lini ndipo ulamulilo wake unkhalepo mpaka kale-kale.”​—Dan. 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ Wamasalimo elaŵila kuti: “Yehova wasokoneza zolinga za ŵanthu a mitundu iyakine. Wakangisha maganizo ya ŵanthu a mitundu iyakine.” Ndipo epitilizhya kuti: “Wodala ni mtundu wa ŵanthu amene Mulungu wao ni Yehova, ŵanthu amene waŵasankha kunkhala coloŵa cake.” (Sal. 33:10, 12) Kulaŵila cendi, tili na vifukwa vabwino vopitilizhyila kunkhala okhulupilika kwa Yehova.

16. Kansi tufunika kunkhala na cidalilo cotyani ponena za “cisauso cikulu,” ndipo ndaŵa yanji? (Onani cithunzithunzi.)

¹⁶ Taona zecicita Yehova m’nthawi zakuvuli. Kansi tuyembekezela kuti acite zotyani msogolo? Yove akapulumuse atumiki ŵake okhulupilika pa “cisauso cikulu.” (Mat. 24:21;  Dan. 12:1) Akacite izi pamene mgwilizano wa a mitundu woziŵika kuti Gogi wa Magogi akaukile mwankhanza atumiki a Mulungu okhulupilika pacalo conse. Olo kuti mgwilizano uyu uyangizhyilapo mamembala okwanila 193 a bungwe ya United Nations, akakwanishe lini kugonjesa Wolamulila Mkulu Ngako na masoja ŵake akululu. Yehova olonjeza kuti: “Nizilemekeze, kuziyelesa nocitisha mitundu inyinji ya ŵanthu kuti iniziŵe. Ndipo aziŵe kuti neo n’ne Yehova.”​—Ezek. 38:14-16, 23; Sal. 46:10.

17. Kansi Baibo yulaŵila cinji ponena za mafumu a pacalo na ŵanthu amene opitilizhya kunkhala okhulupilika kwa Yehova?

¹⁷ Kuukila kwa Gogi wa Magogi kukasogolele ku nkhondo ya Aramagedo, pamene Yehova akaononge “mafumu a pacalo conse.” (Chiv. 16:14, 16; 19:19-21) Tetyo, “ŵanthu oongoka mtima niye ati akankhale m’calo, ndipo ŵanthu aliye colakwa niye ati akasalemo.”​—Miy. 2:21.

18. Kansi Akhristu anyinji ankhala okonzeka kucita cinji, ndipo ndaŵa yanji? (Danieli 3:28)

¹⁸ Kwa vyaka vinyinji, Akhristu ankhala oika miyoyo yao pa ngozi cifukwa cokonda Yehova monga Wolamulila wao Mkulu m’Cilengedwe conse. Ni ofunishisha kupitilizhya kunkhala okhulupilika kwa Yehova. Ove, ali monga ni Aheberi atatu amene epitilizhya kunkhala okhulupilika kuli Wolamulila Mkulu m’Cilengedwe conse wamene pavuli pake eŵapulumusa m’ng’anjo ya mulilo.​—Ŵelengani Danieli 3:28.

19. Kansi Yehova akaweluze ŵanthu pa maziko otyani, ndipo tufunika kucita cinji pali lomba?

¹⁹ Wamasalimo Davide efotokoza kufunika kopitilizhya kunkhala okhulupilika kwa Mulungu. Yove elaŵila kuti: “Yehova akapeleke cigamulo ku mitundu ya ŵanthu. Niweluzeni mweo Yehova mokatizhyana na cilungamo cangu koma soti mokatizhyana na mtima wangu wosayaŵanika.” (Sal. 7:8) Davide elaŵila soti kuti: “Mtima wangu wosayaŵanika koma soti woongoka uniteteze.” (Sal. 25:21) Tetyo, cinthu cofunika ngako ni kupitilizhya kunkhala okhulupilika kwa Yehova olo kuti tikumane na mavuto otyani. Ngati tucita izi, timvwe monga ni mwecimvwila wamasalimo wamene elaŵila kuti: “Odala ni ŵanthu amene olakwisa lini kanthu m’njila zao. . . , amene okonkha cilamulo ca Yehova.”​—Sal. 119:1.