Bhayibele yi Segele Byang ho ga Rune?

Gore Bhayibele yi šinye yi segela ho ga rune yi le ka mokgonola ne yi le ka gona mathomisong, go ro ba mohlolo. Go šele go fitiye mengwaga ya go teya ka ku ga 1 900 ba fetsiye go yi ngwala. Ne ba ngwalela gedimo ga dilo tsa gore di ya sinyega tsa go tshwana le maphephe ya go makiwa ka phaphirase le mekgopa ya diphoolwane, fote ku mathomisong ke mo ba ngwadiye ka mmolabolo wa gore lekgono, a wo bolabole ke batho ba go tlala. Batho ba go lawola le baruti ba yye ba liketsa go fetsa ka Bhayibele.

KING so se makiyeng gore puku yowa yi šinye yi segele le mo yi tšibang ke batho ba go tlala? Bona ditaba ka dipedi ke tsowa:

Taba ya Gore ba yi Kopolliye Gatleletlele yi Maka Gore yi Dule yi le Gona

Maisrayele ya gore ne ma pasopa melawo ya ku botala ya Bhayibele, ma yye ma pasopa mangwalo ya mathomo ya go phutiwa, ma boya ma ma kopollwa gatleletlele. Mo re beyisa, magoši ya ku Israyele ne ma tshwanele gore ma “kopolle molawo ga dipuku tsa molawo tsa gore ke mo di pasopa ke Malifi ya gore ke maprista.”—Dotoronoma 17:18.

Maisrayele ya go tlala ne ma kwana le go bala Mangwalo, ne ma tšiba gore ke Lentsu la Modimo. Byalo, mo ba ma kopolla ne ba lebelela gabutši fote mmereko wone ne wo maka ke bomabhalane ba gore ba wo tšiba gabutši. Mabhalane ye mongwana wa gore o hlompa Modimo ye ba reng ke Ezra, Bhayibele yi re ke “segele ga tso tsa go kopolla molawo wa Moše, wa gore wo tšwa ga Jehova Modimo wa Maisrayele.” (Ezra 7:6) Mamasorete ya gore ma kopolliye Mangwalo ya Seheberu kela “Testamente ya Botala” ka bo 500 C.E. le bo 900 C.E., ke mo ma ro balela dihlaka tso di ngwadiwweng, gore ma ngwale so go leng sona. Tsotsone di gelepiye gore ditaba tsa ka Bhayibeleng di sa tšhentšhe fote yi sa kgwelele, le mo ne go na le bo ne ba nyaka go sinyanya gore yi sa be gona.

Mo re beyisa, ka 168 B.C.E., Antiochus wa kanne wa go lawola Siriya, o yye a liketsa go sinyanya Mangwalo ya Seheberu ka mokana ga wona ya ne a ma kraya ku Palestina. Go na le tso di ngwadiwweng ka Majuda tsa ku botala tsa gore: “Mangwalo ya mangwana ya go phutiwa ya ne ba ma kraya ke mo ba ma tlerola ba boya ba ma tšhuba.” Encyclopedia ya Sejuda yi re: “Bo ne ba maka mmereko wone wa go tšhuba ne ba wo maka ba sa tshege . . . Mo ba go kraya o na le puku ya go hlawolega . . . ne ba go bolaya.” Mara Mangwalo yane ma phonne ka nako ya Majuda ya ku Palestina le ga batho bo ne ba dula ga dipoleke tse dingwana.

Ka nthagonyana ga gore ba fetse go ngwala Mangwalo ya Sekreste ya Segerika kela “Testamente ya Botala,” mangwalo yane ya go hlawolega, diporofeto le ditaba tsa ku botala di yye dya sabalala. Mo re beyisa, Johane o ngwadiye Ebangedi yage a le Efeso kela thina le gona. Mara sekopa se sengwana sa Ebangedi yone, sa gore bo ba go nyakolla ba re se makiwwe mengwaga ya ka tlase ga 50 ya mo a šele a ngwadiye Ebangedi yage, ba se krayye Egepita ya gore yi kgole le Efeso ka dikete tsa dikhilomitha. Tsotsone di šupetsa gore Makreste ya dipolekeng tsa kgole ne ma na le mangwalo yane ya go hlawolega ya gore ne go se botala ma ngwadiwwe.

Taba ya gore lentsu la Modimo ba le sabalatsiye yi makiye le gore le thogo phona le ka nthago ga dinako tsa Kreste. Mo re beyisa, mo letšatši le hlaba ka di 23 tsa February ka 303 C.E., wa go lawola wa ku Roma ye ba reng ke Diocletian ba re ke mo a lebelele masole yage ma robanya dikwalo tsa kereke ye nngwana ke mokane ba tšhubelela Mangwalo. Diocletian ke mo a nagana gore o nyoko maka gore tsa Bokreste di šaše ka go sinyanya mangwalo ya go hlawolega. Ka motshwana wa gona, o ntshiye molawo wa gore Dibhayibele ka mokana ga tsona tso ba di krayang mone Roma, di tšhubiwe mahlong ga batho ka moka. Mara Dibhayibele tse dingwana di yye dya phona, ba boya ba maka tse dingwana. Gabutšibutši, dikopa tsa Dibhayibele ka dipedi tsa Segerika tsa gore di makiwwe ka nthagonyana ga gore Diocletian a hlorise Makreste, di sa le gona le lekgono. Sekopa se sengwana se ku Roma, se sengwana se ku ga layibhrari yo ba reng ke British Library ya ku London, England.

Le mo nkare mangwalo ya Bhayibele ya mathomo ya gore ma ngwadiwwe ka letsogo a ma so krayege, go na le Dibhayibele tsa go tlala kela tsa dikopa tsa gore di gona le lekgono lo. Tse dingwana tsa tsona ke tsa botala. Ayitsano molayetsa wa mangwalo ya mathomo wo yye wa tšhentšha mo wo kene wo kopolliwa? Morene mongwana ye ba reng ke W. H. Green wa gore o tšhutegiye, mo a bolabola ka Mangwalo ya Seheberu o re: “A re kamake gore tso di ngwadiwweng ku botala di kopulliwwe ka mokgo di leng ka gona.” Mo morene mongwana ye ba reng ke Frederic Kenyon, wa go pasopa dikopa tsa Bhayibele tsa go ngwadiwa ka letsogo a bolabola ka Mangwalo ya Sekreste ya Segerika, o re: ‘Mangwalo ya ku botala ya gore ma ro kopolliwa ka letsogo ya gore le lekgono lowa ma sa le gona, ma kopolliwwe go soko bane go fela mengwaga ya go tlala bowa ba go ngwala Bhayibele ba yi fetsiye. Byalo, a re kamake gore le lekgono lo, molayetsa wa Bhayibele wo sa na wo le ka mokgonola. A re tšibi gore kela go ka mokgonone le ka dipuku tse dingwana tsa ku botala.”

Hlatollo ya Bhayibele

Se sengwana so se gelepiyeng gore Bhayibele yi tšibege, ke gore yi krayega ka mebolabolo ya go tlala. Taba yowa yi sipidisana le tso Modimo a di nyakang tsa gore batho ba ditšhaba le mmolabolo ka moka ba mo “rapele ba kene ba yetetsa ke moya wa go hlawolega fote ba mo rapela tsa mannete.”—Johane 4:23, 24; Mmika 4:2.

Hlatollo ya mathomo ya go tšibega ya Mangwalo ya Seheberu ke mo go le Septuagint, ya gore yi ngwadiwwe ka Segerika. Ke mo ba yi hlatollela Majuda ya gore ma bolabola Segerika ya gore a ma duli Palestina, fote ba fetsiye go yi hlatolla gana hala ga 200 ya mengwaga mo Jeso a soko tla ho lefaseng. Mo ba fetsa go ngwala Bhayibele ka mokana ga yona, ka nthago ga mo go fitiye mengwaga ya go tlalanyana ba yye ba yi hlatolla ka mokana ga yona le Mangwalo ya Sekreste ya Segerika ka mebolabolo ya go tlala ya mehlobohlobo. Mara ka nthago, magoši le baruti, ba gore ke bona bo ne ba tshwanele ba liketse ka matla gore Bhayibele yi segelele batho ba go tlala, a ba di maka tsotsone ba f’lo di teyisa phefo. Ke mo ba liketsa ka matla gore batho ba sa be le senghana sa go tiya le Modimo ka go maka gore ba sa kraye Bhayibele ka mebolabolo yo ba yi tlwayeleng.

Banna ba gore ba na le lešiši, ba yye ba sa theetsele Dikereke le Bammušo ke mokane ba hlatolla Bhayibele ka mmolabolo wo batho ba wo tlwayeleng, mara tsotsone ne di nyoko ba bolayisa. Mo re beyisa, ka 1530 morene mongwana wa lekgowa ye ba reng ke William Tyndale, wa gore o tšhutiye ga sekolo sa Oxford, o yye a hlatolla dipuku tsa mathomo ka dihlano tsa Mangwalo ya Seheberu tso ba reng ke Pentateuch. Ne ba mo phigisa ka matla, mara ke yene wa mathomo wa go hlatolla Bhayibele ya Seheberu a yi yisa ga Sekgowa. Fote Tyndale ke yene wa mathomo wa go berekisa lebitso la Jehova mo a hlatolla Bhayibele ka Sekgowa. Casiodoro de Reina wa go tšhutela tsa Bhayibele wa gore o bolabola Spanish, ke mo a nyoko bolayiwa ke ba kereke ya Khatholiki mo a kene a hlatolla Bhayibele ka Spanish. Mo a kene a maka mmereko wage wa go hlatolla gore a thogo wo fetsa, o yye a vakašela England, Jeremane, France, Holland le Switzerland. *

Bhayibele lekgono yi ya mahlong yi hlatolliwa ka mebolabolo ya go tlala, fote yi gatisiwa ka dimiliyoni. Ka mokgo yi phonneng go segela yi tšiba ke batho ba go tlala, di fo šupetsa gore mantsu ya ma hlayyeng ke Petro wa Lepostola ke nnete, mantsu yane ma re: “Mabyang maa puna ke mokane ma wologa, mara lentsu la Jehova le nyoko dula le le gona go ya go yye.”—1 Petro 1:24, 25.

[Sa ku tlase]

[Lebhokisi/Dithombhe]

KE BHAYIBELE YI FENG YA GORE KE TSHWANELE KE YI BALE?

Mebolabolo ya go tlala yi na le Dibhayibele tsa mehlobohlobo. Dibhayibele tse dingwana di berekisa mantsu ya botala ya gore fote aa lula go ma kwisisa. Tse dingwana di lula go di kwisisa, mara ditaba tsa tsona go gongwana a di nape di korola. Mara Dibhayibele tse dingwana mo ba di hlatolla, ke mo ba hlatolla lentsu ka lentsu go tšwa ga mmolabolo wa mathomo.

Bhayibele ya Sekgowa ya New World Translation of the Holy Scriptures, ya gore yi gatisiye ke Dihlatse tsa Jehova, yi hlatolliye ke mogoba wa gore ke mo wo sa nyake go tšibiwa, wo yi hlatolliye go tšwa ga mebolabolo ya mathomo. Mebolabolo ye mengwana ya go teya gana hala ga 60 yi berekisiye Bhayibele yone ya Sekgowa mo yi hlatolla. Bo ba gore ne ba hlatolla go tšwa ga Sekgowa ba yye ba lebelela le ga mmolabolo wa mathomo. Bhayibele ya Sekgowa ya New World Translation yi liketsa go beya ditaba go tshwana le ka mokgo di beyiwweng ka gona ga mmolabolo wa mathomo mo nkare di ka sa lahle taba. Bo ba go hlatolla ba nyaka gore batho mo ba bala Bhayibele lekgono, ba yi kwisise go tshwana le ka mokgo batho ba ku botala ne ba yi kwisisa ka gona.

Ba bangwana ba go tšhutega ba yye ba nyakolla gore ayitsano molayetsa wa Dibhayibele tsa matšatši yawa go sa na go le wona, gana hone ga Dibhayibele tsone go kena le New World Translation. Ye mongwana wa bona ke Jason David BeDuhn, wa gore o ka tlase ga phrofesa ya tsa sedumedi ku Yunivesithi ya gore yi ka Lebowa la Arizona ku United States. Ka 2003 o ngwadiye puku ya gore yi na le 200 ya maphephe, ya gore yi bolabola ka nkokwane ya “Dibhayibele tsa gore batho ba go bolabola Sekgowa ba berekisa tsona ka matla.” * Ga puku yone o bolabodiye le ka ditema tsa gore bo ba go tšhutega ba phigisana ka tsona, mo go le ka mokgonone ba go tlala ba “ngwala tso bona ba di dumelang.” Ga tema ye nngwana le ye nngwana ke mo a lebelela Segerika a boya a lebelela le dihlatollo ka moka tsa Sekgowa a nyaka go bona gore ke kaye ga gore bo ba go hlatolla ba ka fo ba ba ngwadiye tso bona ba di naganang. O krayye ying?

BeDuhn o re batho go tlala ba tseya gore Bhayibele ya New World Translation (NW) a yi tshwane le Dibhayibele tse dingwana, ka taba la gore bo ne ba di hlatolla ne ba ngwala tsa go yelana le tso ba di dumelang. Mara o re: “Ga go tlala, Bhayibele ya NW a yi tshwane le Dibhayibele tse dingwana ka taba la gore yona yi ro korola fote yi tshwana le tsela tsa mathomo.” BeDuhn aa dumelelane le ka mokgo Bhayibele ya New World Translation yi beyyeng ditaba ka gona ga ditemanyana tse dingwana, mara o re Bhayibele yowa “ke yona ya go korola ga tso ne a di nyakolla.” O re yowa ke ‘Bhayibele gare ga Dibhayibele’.

Dr. Benjamin Kedar wa ku Israyele wa gore o tšiba mmolabolo wa Seheberu gabutši, o bolabodiye tsa go yelana le tsotsone mo a bolabola ka Bhayibele ya New World Translation. Ka 1989 o yitseri: “Di fo šupetsa gore batho bo ne ba hlatolla Bhayibele yowa ba karakariye ka matla gore yi kwisisege fote yi korole. . . . Ga Bhayibele ya New World Translation a ka kraya ga gore bo ne ba hlatolla ba liketsiye go tšhentšha molayetsa wa yona.”

Tiputsise gore: ‘Ke ntaba ke bala Bhayibele? Ayitsano ke nyaka Bhayibele ya gore di lula go yi bala mara yi sa nape yi korola? Kela ke nyaka ya gore ya korola ya gore molayetsa wa yona wo tshwana le wela wa tsela tsa mathomo?’ (2 Petro 1:20, 21) Diphetolo tsago ga diputsiso tsowa di ko go gelepa go kgeta gore o bala Bhayibele yifeng.

[Sa ku tlase]

[Sethombhe]

Bhayibele ya “New World Translation of the Holy Scriptures” yi krayega ka mebolabolo ya go tlala.

[Sethombhe]

Mangwalo ya go ngwadiwa ka letsogo ya ku botala ya Mamasorete

[Sethombhe]

Setlopo sa gore se na le Luka 12:7, “. . . le sa tšhabeneng ka taba la gore lune le phala ditiyane tsa go tlala”

[Menopo ya Dithombhe]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin