Nje o di Kwelele?
Ditena tso ne di le Bhabhilona ya ku botala le ka mokgo ne ba di makiye ka gona di šupetsa ka mokgo mang gore Bhayibele ya korola?
BO BA go nyakolla dilo tsa botala ba krayye taba ya gore Bhabhilona ya ku botala ba berekisiye dimiliyoni tsa ditena tsa gore ba ro di bhaka mo ba yaga mutši wone. Morene mongwana wa go nyakolla tsa botala ye ba reng ke Robert Koldewey o re, ditena tsone ba di bhakiye ka onto ka “tawong ga mutši wone ga gore go na le botsopa bya gabutši fote ga gore go na le mašahla ya go tlala ya gore ba ma berekisa go le ya go tšhubelela.”
Bo ba go nyakolla tsa botala ba krayye so se šupetsang gore bo ba go lawola ba mmušo ba berekisiye selo sone sa go tšhubelela dilo kela go fisisa gore ba thogo maka dilo tsa go befa ka matla. Phrofesa ye nngwana ye ba reng ke Paul-Alain Beaulieu, wa gore o tšhutele dilo tsa botala le mmolabolo wa Asiriya ya ku botala ga Univesiti ya Toronto o re: “Tso di ngwadiyeng ke Mabhabhilona . . . di šupetsa gore kgoši yi hlayye gore bo ba sa yi theetseleng kela ye a šupetsang gore aa hlompe dilo tsa go hlawolega o tshwanele a bošediwe ka hone ontong a tšhatšhamele gana hone.” Mo re beyisa, se sengwana so se ngwadiwweng ka dinako tsa Kgoši Nebhukhadhinezara se hlaya gore: “Fetsaneng ka bona, ba tšhubeleleneng, ba gadikeneng, . . . ka teng ga onto . . . makaneng gore semmuši sa bona se rotogele gedimo, ba bolayeneng ka go ba bošela mollong.”
Tsotsone di yye dya gopotsa bo ba balang Bhayibele ka tso di makegiyeng tsa gore di ga Daniyele tema 3. Ga taba yone re bala gore Kgoši Nebhukhadhinezara o makiye sethombhe se segolo sa gholdi ga poleke yo ba reng ke Dura—tawong ga mutši wa Bhabhilona. Mo kararo ya bašomanyana ba Maheberu bo ba reng ke Šadhreke, Mmišaka le Abhednikho ba gana go kgotamela sethombhe sone, Nebhukhadhinezara o yye a kwata ka matla ke mokane a re ba make mollo wa go fisa ka matla “wo fise ga go lekana ga kašupa ga gore a gwa tlwayelega,” fote ba tseye kararo ya bašomanyana bone ba ba “bošele ka hone mollong wa go fisisa mohlolo.” Lengeloyi la go ba le matšhika le yye la ba phonisa gore ba sa kgwi.—Dan. 3:1-6, 19-28.
Le ditena tsa Bhabhilona di thega tso Bhayibele yi di hlayyeng. Ga tsa go tlala ditena tsone, go na le mantsu ya gore ma thanaka kgoši. Ya mangwana mantsu mo re ma bala ma re: “Nebhukhadhinezara, Kgoši ya Bhabhilona . . . Ntlo ya kgoši, ya gore nna Kgoši ye Kgolo ke yi yagiye . . . Nkare ditlogolwane tsaka di ka lawola ga yona go ya go yye.” Mantsu yane ma nyakiye ma tshwana le ya ma krayegang ga Daniyele 4:30, ga gore Nebhukhadhinezara aa kganyi lona mo a re: “Anthe wowa a yi wona mutši wo Mogolo wa Bhabhilona wo ke wo yagiyeng ka matšhika yaka nna mong gore go be wa bogošing ke mokane bogoši byaka bo thogo gadimisiwa?”