YI TŠIBEGA ka matla taba ya gore ku Egepita ya botala, batho ke mo ba ngwalela ga phaphirase. Magerika le Maroma le wona ke mo ma ngwalela ga phaphirase. * Ya gore a yi nape yi tšibega ka matla ke gore ke mo ba sa yi berekisi ga tsa go ngwalela fela, mara ne ba yi berekisa le go maka dikepe.

Moporofeta Jesaya o ngwadiye ga 2 500 ya mengwaga ya go feta gore batho ba go dula “ga poleke ya dinoka tsa Ithopiya” ne ba roma batho bo ba ba yemelang, ‘batho bone ne ba sepela lewatleng ka dikepe tsa go makiwa ka phaphirase.’ Ka nthago, moporofeta Jeremiya o hlayye gore mo mutši wa Bhabhilona wo kutulugela ke Mameda le Maperesiya, ne ma nyoko tšhuba ‘dikepe tsa Mabhabhilona tsa gore ba di makiye ka phaphirase’, gore ba sa kgone go tšhaba.—Jes. 18:1, 2; Jer. 51:32.

Bo ba ngwadiyeng Bhayibele ne ba hlohletsela ke Modimo, byalo batho ba go tšhuta Bhayibele a ba makatse ke gore bo ba go yepolla dilo tsa botala ba re ke nnete gore nakwela go sa ngwadiwa Bhayibele, phaphirase ne ba maka dikepe ka yona. (2 Thim. 3:16) Ba krayye ying? Bo ba go yepolla dilo tsa botala ba krayye dilo tsa go napa di ro šupetsa gore hala Egepita ke mo ba maka dikepe ka phaphirase.

Ga mabitla ya Maegepita, ne go na le dithombhe tsa gore ba di fadiye, tsa go šupetsa mo ba kopa phaphirase le mo ba maka dikepe ka yona. Banna ke mo ba kopa mahlaka ya phaphirase ba ma tlema ka dingata, ke mokane ba di maka ditšhotšho ba di swinelela. Lehlaka la phaphirase le na le mahlaya ka mararo. Byalo mo ba di tlemelela, di napa di gahlana di tiya. Puku ya A Companion to Ancient Egypt, yi re dikepe tsa go makiwa ka phaphirase ke mo di lefa di teya ka ku ga 17 ya dimitha, ne di nyaka 10 kela 12 ya mitshu ya go thapa sekepe ka howa le ka hala.

Phaphirase ne yi mila yi tlele ga moyedi wa gore noka ya Nile ke mo yi yelela gona. Fote ne di le lula go maka dikepe ka phaphirase. Le mo go šele go berekisiwa dikwata go maka dikepe tse dikgolo, di šupa nkare batho ba go loba dihlapi le ba go tsoma diphoolwane ba f’lo ya mahlong ba na ba berekisa dikepe tse dinyana tsa gore ba di makiye ka phaphirase.

Yi lefiye nako yo batho ba yi fetsiyeng ba kene ba šupetsa ore ba kwana le dikepe tsa phaphirase. Morene mongwana wa Legerika wa go ngwala dipuku ye ba reng ke Plutarch wa gore o phidiye gana hala ga mengwaga ya bo 100 le 200, o hlaya gore batho bo ne ba bala dipuku tsage ka nako yonone ke mo ba sa na ba berekisa dikepe tsowa tsa phaphirase.