1, 2. (a) Re bona ka ying gore le mo batho ba re kakare-kakare, go lokologa a ba go kraye? (b) Go karakara hone ga bona go feleletsiye kaye?

BATHO ba go tlala lekgono ba bolabola ka matla ka go lokologa, go lekanana ga batho le go maka dilo kela go bolabola ba sa tšhabe selo. Batho ba go tlala lekgono mo lefaseng a ba di nyake tsa go gatelediwa, go kgeriwa le go hlopega ka taba la tlala. Ba bangwana ba nyaka go fo bolabola ka mokg’o ba nyakang, go hlawola tso ba di nyakang le go maka so ba se nyakang go se na wa go ba botsa gore a ba make tsona. Di šupa nkare batho go gongwana le go gongwana ba nyaka go segelela tso ba di nyakang kela go phela ka mokg’o ba nyakang go se na so se ba phikang.

² Dilo tsone baa nabela go di segelela, mara baa hlayelela. Mo re kena ga maphelelo ya batho kela dipolotiki, ba go tlala ba šinya ba toyatoya, ba leketsa go šupetsa gore ba nyaka ying, tse dingwana dilo ba fo di maka ka tšhinghi ba tiwomisiye le dihlogo. Mara nje mo ba maka tsotsone baa di kraya tso ba di nyakang? Le ka go nyana, ga go tlala okare ba ro napa ba tšhela pharafeni, ba bangwana baa bolayiwa gana hone. Le gana byalo, dilo tsowa di sa fo šupetsa gore Kgoši Solomone ke mo a resa mo a re: “Mo motho a le ka kgakala ga motho ye mongwana o mo kwisa go baba.”—Mmo. 8:9.

3. Re ka maka ying gore re kraye go jabola ga mannete le go tikwa re yenele?

³ Molata wa Mokreste ye ba reng ke Jakobo o hlaya selo so go ro bang  sona se ka makang gore re jabole ka nnete le go tikwa re yenele. O ngwadiye gore: “Motho ye a napang a kenelela molawong wa go yenela wa go lokologa, a boya a ya mahlong a le ga wona . . . o nyoko jabolela so a se makang.” (Jak. 1:25) Jehova, wa gore ke yene a re neyyeng molawo wonone wa go yenela, o tšiba gabutši so batho ba se nyakang gore ba nape ba ro jabola le go tikwa ba sa gayele selo. Monna le mosadi bala ba ku mathomongthomong o ba neyye selo se sengwana le se sengwana so ke mo se nyoko maka gore ba jabole—gedimo ga tsotsone a ba tokegela ka go lokologa ga mannete.

4. Adamo le Efa ba tikwisiye ka go lokologa ga mohlobo mang? (Lebelela sethombhe sa ku mathomisong.)

⁴ Mo re bala ditema ka dipedi tsa mo mathomisong ga Genesi, re yakgoswa re di bona gore Adamo le Efa ke mo ba tikwisa ka go lokologa mo ga gore batho ba gana byalo ba go nyaka ka mahlo ya makhubedu—go kraya tso ba di nyakang, go lokologa ga dilo tsa go tšhabisa le go totometsa ga go kwisiwa go baba. Batho boneng ka babedi ke mo ba sa šekele ka selo, ba sa hlopege ka gore ba nyoko ja ying, ba nyoko bereka kaye, ba sa lwale le go kgwa. (Gen. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Ayitsano sosoneng se rela gore go lokologa ga Adamo le Efa ke mo go felegelele go sa gayele selo? Tla re kweneng.

5. Mo re sa ye ka gore batho ba go tlala ba re king, go nyakega ying gore batho ba tikwise ka go lokologa?

⁵ Batho ba go tlala ba lekgono ba tseya nkare mo motho ba re o lokologiye ke mo a timakela se sengwana le se sengwana so a se nyakang, le mo go ka fo ba le maphomela ya mohlobo mang. Puku ya The World Book Encyclopedia yi re go lokologa ke “go thog’o hlawola tso o di nyakang le go di maka.” Mara mo yi yeketsa fote yi re: “Go ya ka molawo, batho baa lokologa mo ba bona go se na wa gore o dula a rakela kela a ba kgerela ga tso ba nyakang go di maka, mara bona beng ba kene ba di bona gore dilo tsone a di nape di hlopa.” Di fo šupetsa gore le mo go rakela go le gabutši, di ya nyakega gore ka nako tse dingwana batho ka moka ba thog’o tikwa gore ba lokologiye. Byalo putsiso ke yowa: Ke mang a tshwaneleng a hlaye gore so se lukiye, so a se ya loka, so se ya kwala, so a se kwale le gore so se makeneng, so le sa le makeneng?

6. (a) Ke ntaba Jehova go le yene a ntoši wa gore go lokologa gage a gwa kgeriwa? (b) Batho ba ka tikwisa ka go lokologa ga mohlobo mang, fote ke ntaba go le sone?

⁶ Mo go bolabodiwa ka go lokologa, a di nyake re boya re ro lebala gore Jehova Modimo ke yene a ntoši a ka re neyang so re kaga bolabolang ka nnete gore ke go lokologa ga go felegelela. Ke ntaba go le sone? Ka taba la gore ke yene a makiyeng dilo tso di leng gona ka mokana ga tsona fote ke yene Kgoši ya matšhika ka moka go feta dilo tso ka mokana ga tsona. (1 Thim. 1:17; Kut. 4:11) Kgoši Dafita o yye a bolabola mantsu ya mangwana ya gabutši ka matla nako tsela a hlatolla gore Jehova aa tshwane le motho le gore ke wa ku malenghelengheng. (Bala 1 Dikoronika 29:11, 12.) Gabutši dilo ka mokana ga tsona tso di phelang ku legedimong le ho lefaseng di lokologiye ka go lekanela. Di tshwanele di tšibe gore go lawola Jehova fote ke yene a hlayang gore sa go loka ke sefeng, so se ka ga makiwa ke sefeng, a boya a re kgerela gore re segele kaye. Sosone ke so Jehova Modimo a yyeng a se maka ga batho bo a ba makiyeng go tlogisela mo a sa thomisa go maka dilo.

7. Ke difeng dilo tse dingwana tso re di makang ka hlago tsa gore di ya re jabodisa?

⁷ Ku mathomisong Adamo le Efa ke mo ba lokologiye ga dilo tsa go tlala, mara ke mo go na le mo ba ba kgereleng gore ba sa tlole. Tse dingwana ke mo ba di maka ka taba la gore ka hlago batho baa di maka. Mo re beyisa, babelegi ba rune ke mo ba di tšiba gabutši gore mo ba nyaka go ya mahlong ba phela, ba tshwanele go wona, go ja, go yetsela le go maka tse dingwana. Ayitsano mo ba kene ba maka tsotsone, ke mo ba nyoko kwa nkare go lokologa howa go ba khwanyogele? Awwa, ka taba la gore Jehova o di bonne gabutši gore mo ba ka fo ya mahlong ba kene ba maka dilo tsone ka moka matšatši, ba nyoko jaboleng fote ba nyoko tikwa ba yenele. (Pis. 104:14, 15;  Mmo. 3:12, 13) Ayitsano o gona ye a ka fo reng yene aa jabodisi ke go wona moya wa go yela wa go natefela, go ja tsa go ja tsa go natefela, le go tsoga ka bošego a tikwa gore o yetsele boroko? Dilo tsowa ka mokana ga tsona re di jabolela stereka fote a re kwe di re roba kela di re kutetsa. Adamo le Efa ke mo ba fo tikwa ka mokg’onowa le bona.

8. Modimo o ba butsiye ying ga babelegi ba rune ba ku mathomisong, fote ke mo a makela ying?

⁸ Jehova o butsiye Adamo and Efa gore ba tlatse lefase lo fote ba le pasope. (Gen. 1:28) Ayitsano taba yone ba kwile nkare yi ba swinelele, ba šinya ba kwa nkare ba šitega le go wona? Le ka gonyana! Taba yo yi makiye gore le bona ba tšhele letsogo ga tso Modimo a di makiyeng—tsa go maka gore lefase lo go be pharadeyisi ya go ya go yye yo go dulang batho ba gore ba yenele mmeleng. (Jes. 45:18) Lekgono a yi taba tsa gore Jehova wa rakela mo batho ba fetsa ka gore bona a ba nyake go nyala kela go nyadiwa, ba bangwana baa nyala kela go nyadiwa mara ba kgeta go sa be le bana, le ga tsotsone aa na taba. Nnete ke gore batho ba kene baa nyala ba boya ba ba le bana le mo ba di tšiba gore go ka fo nyarela mathata ka taba la sepheto so ba se makiyeng. (1 Makor. 7:36-38) Ke ntaba ba maka sone? Ka taba la gore batho ga go tlala dilo tsone di maka gore ba jabole stereka le go tikwa gore le bona ke batho. (Pis. 127:3) Hala Adamo le Efa ba makiye tsona, ke mo ba nyoko phela ba jabodiye mutšing wa bona le go jabodisa ke dilo tsa go tlala mo ba kene ba phela go ya go yye.

9. Ke ntaba re re tso Modimo a di hlayyeng ga Genesi 2:17 a di hlope, di gabutši fote di ya kwala?

⁹ Jehova o butsiye Adamo le Efa selo se sengwana, a boya a hlaya gabutši gore ba nyoko tikweleng mo ba ka leketsa ba re baa se tlola, o itseri: “Mara sehlare sela sa go tšiba tsa go bafala le tsa go befa le sa je tsa ku ga sona, ka taba la gore ka letšatši lo le kogo di ja, ka nnete le nyoko kgwa.” (Gen. 2:17) Ayitsano taba yowa ke mo yi napa yi hlopa, yi sa re selo kela yi sa kwale? Ayitsano ke mo yi maka gore Adamo le Efa ba šitege le go wona? E-e. Fote le bo ba go tšhutela tsa Baebele ba napa ba ro yema nawo molawo wo ba re wo kwala gabutši ka matla. Mo re beyisa, motho ye mongwana wa go tšhutega o itseri: “Tso Modimo a di hlayyeng ga [Genesi 2:16, 17] di šupetsa gore Modimo ke yene a ntoši a tšibang gore sa go bafala . . . so se ka ga makegelang batho ke sefeng fote ke Modimo a ntoši a tšibang gore sa gore a se ya bafala . . . ga bona ke sefeng. Mo batho ba nyaka go kraya tse ‘dibutši,’ di nyaka ba tshepe Modimo ba boye ba mo theetsele. Mo ba ka fo sa theetsele, ba ko tiponela gore ba hlawola byang sa go bafala . . . le sa go befa.” Sosone ke so batho ba ka sa tsogeng ba se kgonne.

10. Ke ntaba di sa nyake re gahlagahlanisa taba ya go hlawola ga tso re di nyakang le ya go beya molawo wa gore sa go bafala le sa go befa ke sefeng?

¹⁰ Ba go tlala mo ba bala ka molawo wo Jehova a wo neyyeng Adamo ba ka fetsa ka gore ke mo ba mo gatelela ba sa nyake a maka tso a di nyakang. Mo ba reyane ba fo šupetsa gore a ba kwisisi dilo tsowa ka dipedi—rune batho re lokologiye go hlawola ga tso re di nyakang, mara Modimo ke yene a beyang molawo wa gore sa go bafala le sa go befa ke sefeng. Adamo le Efa ke mo ba ka tikgetela gore bona baa mo theetsela ga Modimo kela e-e. Mara mo re šele re ya nneteng, ke Jehova ye a tshwaneleng go bolabola gore sa gabutši ke sefeng le sa go befa ke sefeng, go fo tshwana le mo a šupetsiye ka “sehlare sela sa go tšiba tsa go bafala le tsa go befa” sa ku tšhomong ya Edene. (Gen. 2:9) Le rune re ya di tšiba gore a re di tšibi ka moka matšatši tsa gore sepheto sa rune se nyoko ba le maphomela ya mohlobo mang, fote re ka sa di tšibi ka moka nako gore re nyoko sologa le ying. Ke taba lo re bonang batho ba go tlala ba hlawola kela ba maka sepheto ba kene ba tipotsa gore di nyoko maka—mara ba šala ba hlopega, ba wela ke dikotsi kela tse dingwana tsa go baba. (Diy. 14:12) Go gabutši ka matla mo go na le tse dingwana tsa gore re šitega go di segelela. Ga tso Jehova a di bolabodiyeng, ke mo a tšhutisa Adamo le Efa gore go lokologa ga bona ga mannete ba go berekise byang. O di makisiye go re’ng, fote monna yene le mosadi wage ba yye ba tikwa byang?

11, 12. Ke ntaba tso Adamo le Efa ba di makiyeng di tšebisa? Šupetsa ka so re ka beyisang ka sona.

 ¹¹ Go ka mokg’onola re tšibang, babelegi ba rune ba mathomongthomong a baa theetsela. Efa o yye a šitega go gana mo Sathane a kene a mo tshepisa gore “mahlo yago ma nyoko popologa wa tshwana le Modimo, wa thomisa go tšiba sa go bafala le sa go befa.” (Gen. 3:5) Ayitsano Adamo le Efa ba yye ba kwa ba lokologiye ka matla nyana mo ba fetsa go maka tso di tšibang ke bona? Dhoo. Sathane o itseri ba nyoko kraya tsa go natefa, ba f’lo šala ba yela ditete mara tsa go ja tsa gona ba sa leka le ka go nyana. A di ya tseya nako, ba yye ba thomisa go di bona gore ba yi lahliye ka go sa theetsele molawo wa Jehova, mara ke mo ba šele ba sinnye ba sinnye, go sologa ke mo di sa sa kgonega. (Gen. 3:16-19) Ke ntaba? Taba ya gona yi lola ka matla, ke ya gore mmereko wa go hlaya gore so se bafele kela so se bifiye a yi wa rune, ke wa Jehova.—Bala Diyema 20:24; Jeremiya 10:23.

¹² Taba yowa re ka yi tshwanisa ka motho wa go dhrayivela elebhreyi. Mo a nyaka go kena mo a yang a sa phela, ga go tlala di nyaka a latelela pata yo go leng ya dielebhreyi fela. Dithulusi tsa matšatši yawa tso di berekisang ke yewa wa go dhrayiva elebhreyi di mo gelepa gore a thog’o bolabola le bo ba mo yetetsang ba le mo fase gore a segele mo a yang. Mara mo a ka fo dhrayiva a ntoši a sa latelele tso di bolabolang ke bo ba leng ho fase, a ka sa ro ya kaye, o nyoko phukulugana nayo. Adamo le Efa ba makiye tsotsone tsa go tshwana le dhrayiva yo. Tso Jehova ne a ba butsiye tsona, ba napiye ba di phakgela ku. Ba kaye lekgono? Le bona re ka fo re ba phukuluganne, ba fetsa ba na le sebe fote ba kgwa, ba boya ba tsheletsa le ba bangwana. (Maroma 5:12) Tsa go lokologa tsela ne ba ba neyye tsona di psyile ka taba la gore ba yye ba nyaka go tilawola bona beng.

13, 14. Go lokologa ga mannete re ka go kraya byang?

¹³ Batho ba go tlala ba tseya nkare mo ba ka fo lesetsiwa gore ba lokologe ka matlanyana go feta gana byalo, ba ko tikwa ba lekanele, mara nnete ke gore mo motho a fo tilawola a sa kgere, o thinda tsa go tlala. Ke nnete gona gore di ya natefela mo motho a tikwa a lokologiye, mara re fela re lebala gore mola ho lefaseng ga tse dingwana ba sa rakele, ke mo go nyoko ba byang. Ka taba loloneng, The World Book Encyclopedia yi re: “Ga melawo ya setšhaba se sengwana le se sengwana, go gahlanisiwa dilo tsa gore motho o lokologiye go di maka le tsa gore baa rakela mo a nyaka go di maka.” Lentsu la go yi beya gabutši taba yo ke lo la gore “gahlanisa.” O fo nagana  gore ke dipuku ka dikaye tsa molawo tso motho a di ngwadiyeng, a re sa bolabola ka go tlala ga batšhutšhisi le bayahlodi bo ba tshwaneleng ba di hlatolle ba boye ba di lawole.

¹⁴ Jeso Kreste o hlayye tse dingwana tsa gabutši tso di nyoko makang gore go be lola gore motho a tikwise ka go lokologa ga mannete. O itseri: “Mo le ka sa khwanyole ga tso ke le botsang tsona, nnete di ra gore ke lune malata yaka, fote nnete le ko yi tšibeng, ke mokane nnete yi ko le lokolla.” (Joh. 8:31, 32) Jeso o bolabodiye gore mo motho a nyaka go lokologa ga mannete, o tshwanele a make dilo ka dipedi ke tsowa: Sa mathomo ke gore a yamogele dinnete tso di tšhutisiyeng ke Jeso, ke mokane sa bobedi ke go ba lelata lage. Mo a ka maka ka mokg’onone o nyoko lokologa tsa mannete. Anthe mara motho ke mo a tantele king mo re šinya re re o lokologiye? Jeso o yye mahlong a hlatolla taba yo, o itseri: “Motho ye mongwana le ye mongwana ye a makang tsa go befa ke lebhantiti la dilo tsone. . . . Mo le lokolla ke Morwayi, le nyoko lokologa tsa mannete.”—Joh. 8:34, 36.

15. Ke ntaba go lokologa mowa ga gore go tshepisiye ke Jeso go maka gore re ‘lokologe tsa mannete’?

¹⁵ A di nyake ba ro go hlayisela gore tso Jeso a di bolabodiyeng ga malata yage mo a re ke go lokologa di šiya kgole go lokologa ga dipolotiki ga gore go lelekisa ke batho ba go tlala lekgono. Mo Jeso a šala a re: “Mo le lokolla ke Morwayi, le nyoko lokologa tsa mannete,” ke mo a bolabola ka go khwanyoga ga dilo tso di tlemmeng batho ba go tlala le tso di ba gatelelang ka matla—go ba “lebhantiti la sebe.” Sebe so se re makisa dilo tsa go tikela ku fote se maka gore re šitege go maka dilo tso re tšibang gabutši gore di wolologiye, tsa gore ke tsona re tshwaneleng go phela ka tsona. Ka mokg’ononeng re ya se bhantitela, ka taba la sona re thomisa go fokoga, ra kwa go baba, ra hlopega, ra šinya re kgwa. (Maroma 6:23) Mopostola Pawulo o yye a feta ga tsona, di ya sasamela. (Bala Maroma 7:21-25.) Tšatši lo re ko reng re lokologiye tsa mannete go tshwana le babelegi bala ba rune ba mathomongthomong, ke mo dilo tso sebe se re tanteleng ka tsona di tlosiwa di bošediwa ku kgole.

16. Re ka maka byang gore re lokologe tsa mannete?

¹⁶ Mantsu ya Jeso ya gore “mo le ka sa khwanyole ga tso ke le botsang tsona” ma šupetsa gore motho aa fo bolabola a phutiye matsogo a re Jeso a mo lokolle, o tshwanele a make se sengwana. Le rune re Makreste fote re tineyele, re tirothothiye ke mokane ra tipotsa gore re nyaka go ba malata yage ya go berekisa tso yene Kreste a di tšhutisiyeng. (Mat. 16:24) Ka mokg’o Jeso a tshepisiyeng ka gona, re tl’le lokologa tsa mannete mo re kwa sehlabelo sage se šele se re lepolla go napa go ro felegelela.

17. (a) King so se ka makang gore mo re kene re phela di šupetse gore re tšwa kaye re bakiye kaye? (b) Re tl’le petapeta ka ying ga hlogotaba ya go latela?

¹⁷ Mo re phela re kene re sepela ka tso Jeso a di tšhutisang rune malata yage, le rune re nyoko bona gore re tšwa kaye re bakiye kaye. Ke mokane sosone se thula lešuba la go napa re khwanyoga ga bobhantiti bya sebe le likgu. (Bala Maroma 8:1, 2, 20, 21.) Ga hlogotaba ya go latela re nyoko tla re šoga taba ya gore re ka berekisa byang go lokologa ga rune ga gana byalo, gore re thog’o thanaka Jehova re sa fetse, yene Modimo wa go ba le go lokologa ga mannete.