WARSAW, Poland—Ka January 27, 2015, batho ba diketekete ba ile ba bokana moletlong wa go gopola mengwaga e 70 ya tokologo ya bao ba bego ba golegilwe Auschwitz, e lego kampa ya tshwenyo le yeo go bego go bolawa batho ya Manazi Jeremane. Kampa ye ya go tuma gampe, e be e dirišwa ke Manazi go bolaya batho ba meraforafo, e bile e dirišwa go tlaiša Dihlatse tša Jehofa tša merafo e fapafapanego go akaretša le tša Majeremane.

Moletlo wo o ile wa rulaganywa ke Musiamo wa Auschwitz-Birkenau gotee le Lekgotla la Boditšhabatšhaba la Auschwitz. Mopresitente wa Poland e lego Bronisław Komorowski, le yena o ile a tla moletlong wo gotee le baeng ba mmalwa ba mmušo go tšwa dinageng tše dingwe. Moletlo wo o ile wa tšwelela le inthaneteng.

Kampa ya Auschwitz e agilwe Oświęcim, e lego toropo ya Poland yeo e ilego ya thopša ke Manazi ka Ntwa ya Bobedi ya Lefase. Mathomong e be e le kampa ya tshwenyo ya Majeremane gomme go ile gwa golegwa Mapolishi a 700 ka June 1940. Auschwitz e ile ya gola ka lebelo gomme ya ba le dikampa tše fetago tše 40 le dikampa tše dinyenyane. Batho ba 20 000 ba be ba bolawa ka kgase letšatši le letšatši diphapošing tše nne tša Auschwitz-Birkenau. Ka mengwaga e mehlano ya go ba gona ga kampa ya Auschwitz, batho ba ka bago dimilione tše 1.1 go akaretša le Dihlatse tša Jehofa tše fetago 400 ba ile ba romelwa moo.

Wepesaete ya Musiamo wa Auschwitz-Birkenau e boletše gore: “Puku ya histori ya mabapi le Kampa ya Tshwenyo ya Auschwitz ga e bolele kudu ka Dihlatse tša Jehofa (tšeo kampeng di bego di bitšwa [Barutwana] ba Beibele) tšeo di bego di golegilwe ka baka la ditumelo tša tšona tša bodumedi. Bagolegwa ba le bona ba swanelwa ke go gopolwa ka baka la go kgomarela boitshwaro bjo bobotse go sa šetšwe maemo ao a bego a le gona kampeng.” Dipego tša musiamo di bontšha gore Dihlatse tša Jehofa di be di le gare ga bagolegwa ba pele ba go romelwa Auschwitz mola diperesente tše 35 tša Dihlatse tšeo tše makgolokgolo di ile tša bolaelwa moo.

Mmušo wa Manazi o be o dutše o šitiša modiro wa Dihlatse tša Jehofa go tloga ka bo 1933 le go thibela mokgatlo wa tšona Jeremane ka moka. Boitshwaro bja Dihlatse le bodumedi bja tšona bo be bo thulana le ditumelo tša Manazi. Ka mohlala, Dihlatse di be di sa dire tumedišo ya kgapeletšo ya gore “Heil Hitler!,” yeo e bego e bolela gore retang Hitler, ka ge di be di lebelela se e le go se botegele Modimo. Dihlatse di be di gana go dira mediro le ge e le efe ya bošole, e lego seo Manazi a bego a se lebelela e le go se rate naga. Andrzej Szalbot yo a ilego a swarwa ka 1943 le go romelwa kampeng ya Auschwitz a na le mengwaga e 19 o re: “Ge motho a be a gana go tsenela mediro ya bošole o be a romelwa kampeng ya tshwenyo.” Dihlatse tša Jehofa di be di holofetšwa go lokollwa ge di be di ka saena sengwalwa sa gore ga e sa le ditho tša mokgatlo wo le go bolela gore dithuto tša wona di fošagetše. Mna. Szalbot o ile a gana go saena.

Faeleng ya kampa, leina leo Dihlatse tša Jehofa di bego di bitšwa ka lona e be e le “IBV,” yeo e bego e emela Internationale Bibelforscher-Vereinigung (Mokgatlo wa Ditšhabatšhaba wa Barutwana ba Beibele), e lego leina la mokgatlo wa tšona ka Sejeremane. Manazi a be a nyaka gore Dihlatse di apare lešelana le le phepolo la khutlotharo diaparong tša tšona. Leswao le le be le thuša Dihlatse gore di tsebane. Di be di bokana mantšiboeng a mangwe le a mangwe gore di matlafatšane pele bagolegwa ba bitšwa go bona ge e ba ba feletše. Di be di swara le dipokano ka sephiring bakeng sa go boledišana ka Beibele le bagolegwa ba ba bangwe bao ba bego ba kgahlwa ke botho le tumelo ya Dihlatse. Bagolegwa ba bantši e ile ya ba Dihlatse tša Jehofa dikampeng tša Auschwitz.

Mesong ya Mokibelo wa January 27, 1945, mašole a Soviet Union ao a bitšwago Red Army a ile a fihla Oświęcim. Ka iri ya boraro mathapama, mašole a Soviet a be a šetše a lokolotše bagolegwa ba ka bago 7 000 go tšwa kampeng ya Auschwitz I, ya Auschwitz II (Birkenau) le ya Auschwitz III (Monowitz).

Hlatse ya Jehofa e lego Stanisław Zając, o be a le gare ga bagolegwa ba diketekete bao ba ilego ba gapeletšwa ke Manazi go tloga dikampeng tša Auschwitz pele mašole a Red Army a fihla kampeng ye. Mna. Zając le bagolegwa ba ba bangwe ba 3 200 ba ile ba tloga kampeng e nyenyane ya Jaworzno ke moka ba sepela gare ga lehlwa; se e be e le mosepelo wa go tuma wo maikemišetšo a ona e bego e le go bolaya bagolegwa. Go akanyetšwa gore batho ba ka tlase ga 2 000 ba ile ba phologa mosepelo wo wa matšatši a mararo wa go ya Blechhammer e lego kampa e nyenyane yeo e bego e le sethokgweng. Pukung yeo e bolelago ka bophelo bja gagwe, Mna. Zając o hlalosa ntwa yeo e ilego ya tsoga ge yena le bagolegwa ba bangwe ba iphihlile kampeng ka gore: “Re be re ekwa dikoloi tša mašole di feta, eupša go be go se na motho yo a bego a na le sebete sa go hlola gore e be e le tša kae. Mesong e latelago re ile ra lemoga gore e be e le Marussia. ... Mašole a Russia a be a aparetše sethokgwa se okare ke motšhitšhi wa dinosi gomme se e ile ya ba mafelelo a go tlaišwa ga rena dikampeng.”

Ka January 27, 2015, ditoropong tše dintši lefaseng ka bophara go ile gwa ba le dikopano le dipontšho tšeo di bego di hlalosa ka go lokollwa ga bagolegwa Auschwitz mengwageng e 70 e fetilego.

Ba Ditaba:

Bakeng sa Ditšhabatšhaba: J. R. Brown, Ofisi ya Boditšhabatšhaba, mogala +1 718 560 5000

Jeremane: Wolfram Slupina, mogala +49 6483 41 3110

Poland: Ryszard Jabłoński, mogala +48 608 555 097