NOVEMBER 11, 2014
INDIA
Molato wa go Tuma o Tliša Tokologo ya Polelo Kua India
Letšatši la July 8, 1985, le ile la thoma go swana le matšatši a mangwe a sekolo baneng ba bararo ba torotswaneng ya Kerala, yeo e lego ka borwabodikela bja India. Eupša letšatšing le, hlogo ya sekolo e ile ya laela gore koša ya setšhaba ya “Jana Gana Mana,” e opelwe ka klaseng. Ka moka bao ba lego ka klaseng ba ile ba laelwa gore ba eme ba opele. Eupša Bijoe wa mengwaga e 15 le dikgaetšedi tša gagwe Binu Mol wa mengwaga e (13) le Bindu wa mengwaga e (10), ga se ba ka ba dira seo. Ka ge e le Dihlatse tša Jehofa, matswalo a bona a be a sa ba dumelele go opela ka gore ba tloga ba dumela gore go dira se ke borapedi bja medimo ya diswantšho le gore ke tiro ya go se botegele Modimo wa bona Jehofa.
V. J. Emmanuel, e lego tatago bana ba o ile a bolela le hlogo ya sekolo le barutiši ba bangwe ba phagamego, bao ka moka ga bona ba ilego ba dumela gore ba tla dumelela bana ba go tsena sekolo ntle le go latela taelo ye. Eupša motho yo mongwe yoo a šomago sekolong se o ile a utswa ka tsebe poledišano ye gomme a yo bega taba ye. Taba ye ile ya fihla ditsebeng tša setho sa Lekgotla Taolo moo se ilego sa iša taba ye Lekgotleng la Taolo ka ge se be se dumela gore tiro ya bana ba ke go bontšha go se rate naga. Gateetee ka morago, mohlahlobi wa sekolo o ile a laela hlogo ya sekolo go koba bana ba sekolong ge e ba ba sa nyake go opela koša ya setšhaba. Boipiletšo bja Mna. Emmanuel go balaodi ba sekolo bja gore ba bušetše bana ba gagwe sekolong e ile ya ba bja lefela. O ile a dira boipiletšo Kgorongkgolo ya Tsheko ya Kerala. Ka morago ga gore kgoro e dire phetho kgahlanong le yena, o ile a dira boipiletšo Kgorongkgolo ya Tsheko ya Boipiletšo ya India.
Kgorokgolo ya Tsheko ya Boipiletšo e Thekga Ditokelo tša Molaotheo wa Naga
Ka August 11, 1986, Kgorokgolo ya Tsheko ya Boipiletšo e ile ya fetola phetho ya kgorokgolo ya Tsheko ya Kerala molatong wa Bijoe Emmanuel v. State of Kerala. Kgoro e boletše gore go koba bana sekolong ka baka la go “kgomarela tumelo ya bona” go thulana le Molaotheo wa Naga ya India. Justice O. Chinnappa Reddy o boletše gore: “Ga go na mo molao . . . o gapeletšago go opela.” Kgoro e ile ya hlokomela taba ya gore tokelo ya tokologo ya polelo e akaretša tokelo ya go homola, le gona go emelela ge go opelwa koša ya setšhaba go bontšha hlompho ya maleba. Kgoro e ile ya laela gore balaodi ba sekolo ba bušetše bana ba sekolong.
Justice Reddy o lemogile gore: “Tšona [Dihlatse tša Jehofa] ga di opele Koša ya Setšhaba go sa šetšwe gore ke ya kae, e ka ba ‘Jana Gana Mana’ ya India, ‘God save the Queen’ ya Brithania, ‘The Star-Spangled Banner’ ya United States le tše dingwe. . . . Di kgetha go se opele feela ka baka la tumelo ya tšona le gore bodumedi bja tšona ga bo di dumelele go dira mediro e mengwe ya borapedi ge e se feela go rapela Jehofa Modimo wa tšona.”
Molato wo o Bea Mohlala go e Mengwe Yeo e sa Tlago ya Ditokelo tša Bodumedi
Molato wa Bijoe Emmanuel v. State of Kerala e bile o mogolo kudu ka gore o kgonthišeditše gore ga go na motho yo a ka gapeletšwago ke molao go dira selo seo se thulanago le ditumelo tša gagwe. Ka ge go tsebega gore ditokelo tša motheo di lekanyeditšwe go ya ka mokgwa wo setšhaba se bopegilego ka gona, boitshwaro le maemo a tša maphelo, Kgoro e ile ya lekanyetša matla a Mmušo a go nea badudi ba naga ya wona dithibelo tšeo di sa thewago molaong le tšeo di sa kwagalego. Phetho ya kgoro e itše: “Go gapeletša morutwana yo mongwe le yo mongwe go opela Koša ya Setšhaba le ge a thibelwa ke ditumelo tša bodumedi bja gagwe . . . ruri go tloga go thulana le ditokelo tšeo di kgonthišeditšwego ke Art. 19(1)(a) le Art. 25(1) [tša Molaotheo wa Naga ya India].”
Phetho ye e šireletša ditokologo tšeo di thekgwago ke molaotheo wa naga go dihlotswana tše nyenyane tša bodumedi. Kgoro e okeditše gape ka gore: “Mmušo wo o kgethilwego ke batho o bewa tekong ka bokgoni bja wona bja go lemoga le sehlotswana se senyenyane seo se thekgwago ke Molaotheo wa Naga.” Justice Reddy o okeditše ka gore: “Gore pono ya motho ke efe ga go bohlokwa. Ge e ba motho a sa dumele go dira selo se itšego ka baka la ditumelo tša gagwe goba letswalo la gagwe gona se se šireletšwa ke Art. 25 [ya Molaotheo wa Naga].”
“Setšo sa rena se ruta go amogela batho ba mehuta ka moka; filosofi ya rena le yona e bolela gore re amogele batho ba mehuta ka moka; molaotheo wa naga ya rena o thekga taba ya go amogela batho ba mehuta ka moka; ka gona a re se senyeng taba ye.”—Justice O. Chinnappa Reddy
Kamoo Phetho ye e Kgomilego Setšhaba
Molato wa Bijoe Emmanuel v. State of Kerala o ile wa phatlalatšwa le go bolelwa kudu palamenteng. Phetho ye ke karolo ya lenaneo la thuto leo le rutwago dikolong tša molao ge go ithutwa ka molaotheo wa naga. Go sa dutšwe go bolelwa ka phetho ye dipukung tša molao le dikuranteng e le taba ya go tuma le yeo e ketekwago le gore molato wo o beile mohlala wa gore naga ya India e swanetše go hlompha ditokelo tša batho. Phetho ye e kgathile tema e kgolo tabeng ya go lemoga tokologo ya bodumedi setšhabeng seo se na go le batho ba ditšo le ditlogo tše fapafapanego. Phetho ye e ile ya šireletša tokologo ya polelo kua India ge e be e sa tšeelwe godimo.
Go Šireletša Tokelo ya Molaotheo wa Naga go Hola Bohle
Nakong ye lapa la ga Emmanuel le be le dutše le kgotleletše go kwerwa, go gatelelwa ke bahlankedi ba mmušo le go tšhošetšwa ka go bolawa, eupša go sa šetšwe tše ka moka ga se ba ka itsholela go ema ba tiile tumelong ya bona. Bindu, e lego morwedi wa Mna. Emmanuel ga bjale o nyetšwe e bile o na le bana ba gagwe, o bolela gore: “Ke ile ka makala ge ke be ke kopana le ramolao yoo a ilego a ithuta ka molato wa ka sekolong sa molao. O ile a bolela gore o leboga ka mokgwa woo Dihlatse di ilego tša lwela ditokelo tša batho ka gona.”
V. J. Emmanuel o hlalosa gore: “Malobanyana mo ke ile ka kopana le Justice K. T. Thomas, yoo e kilego ya ba moahlodi wa Kgorokgolo ya Tsheko ya Boipiletšo. Ge a ekwa gore ke nna tatago bana ba bararo bao ba ilego ba ba molatong wa go opela koša ya setšhaba, o ile a ntebogiša gomme a mpotša gore ka mehla ge a hwetša sebaka sa go bolela sebokeng sa boramelao, o dula a bolela ka molato wa koša ya setšhaba, ka ge a re o bona molato wo e ile ya ba phenyo e kgolo ya go lwela ditokelo tša batho.”
Mo e ka bago mengwaga e 30 ka morago ga phetho ya molato wa Bijoe Emmanuel v. State of Kerala, phenyo ye e lebelelwa e le kokwane ya tokologo ya polelo kua India. Dihlatse tša Jehofa di thabetše gore di tšere karolo tabeng ya ditokologo tšeo di thekgwago ke molaotheo wa naga bakeng sa badudi ka moka ba India.