Monna yo a bitšwago Alexander o re: “Lekga la mathomo leo nna le mosadi wa ka re ilego ra bolela le morwedi wa rena ka bjala ke ge a be a na le mengwaga e tshela. Re ile ra makatšwa ke gore o tseba dilo tše dintši ka bjala go feta kamoo re bego re nagana ka gona.”

•  Seo o swanetšego go se tseba

•  Seo o ka se dirago

•  Seo Beibele e se bolelago ka bjala

 Go bolela le bana ba gago ka bjala go bohlokwa. O se ke wa leta go fihlela ngwana wa gago e eba mofsa gore o bolele le yena ka bjala. Monna yo a bitšwago Khamit, wa kua Russia o re: “Ke duma okare nkabe nna le mosadi wa ka re ile ra bolela le morwa wa rena e sa le yo monyenyane mabapi le tsela e botse ya go nwa bjala. Ke ithutile go tšwa lebading. Ke ile ka kwa gore morwa wa rena o thomile go nwa bjala ka mehla a na le mengwaga e 13.”

 Ke ka baka la’ng o swanetše go tshwenyega?

•   Bana bao ba tsenago le ngwana wa gago ka klaseng, dipapatšo le TV, di ka dira gore ngwana wa gago a thome go lebelela bjala ka tsela e fošagetšego.

•   Go ya ka pego ya mokgatlo wa U.S. Centers for Disease Control and Prevention, bana bao ba nwago bjala e sa le ba banyenyane ba fihla go diperesente tše 11 kua United States.

 Ga go makatše ge ba kgoro ya tša maphelo ba kgothaletša batswadi gore ba rute bana ba bona e sa le ba banyenyane ka dikotsi tša bjala. Wena o ka dira seo bjang?

 Nagana gore ke dipotšišo dife tšeo ngwana wa gago a ka go botšišago tšona. Bana ba banyenyane ba rata go tseba, mola bafsa bona ba rata go tseba le go feta. Ka gona, dula o itokišeleditše gore o tlo ba araba bjang. Ka mohlala:

•   Ge e ba ngwana wa gago a nyaka go tseba gore bjala bo kwagala bjang ka ganong, o ka mmotša gore beine okare ke jusi ya go galaka, gomme piri yona e galaka go feta beine.

•   Ge e ba ngwana wa gago a nyaka go kwa gore bjala bo kwagala bjang, o ka mmotša gore bjala ga se bja lokela mebele ya bana. Mmotše ditlamorago tša go nwa bjala: Bjala bo ka dira gore motho a ikwe a iketlile, eupša ge a enwa bjo bontši, a ka thoma go ikwa a dikologa, a thoma go dira dilo tša botlaela goba a dira dilo tšeo a tlago go itsholela tšona ka morago.​—Diema 23:29-35.

 Tseba gore molao o reng ka bjala. Beibele e re: “Yo mongwe le yo mongwe yo bohlale o tla dira dilo ka tsebo.” (Diema 13:16) Ka ge o le motswadi o swanetše go tseba ditlamorago tša go nwa bjala o be o tsebe gore molao wa nageng ya geno o dumelela gore bjala bo nwewe ke batho ba mengwaga e mekae. Ge o ka dira bjalo o tlo kgona go thuša ngwana wa gago.

 Ke wena o swanetšego go thoma go boledišana le ngwana wa gago ka taba ya bjala. Tate yo a bitšwago Mark, wa kua Britain o re: “Bana ba ka no se kwešiše gore bjala bo swanetše go dirišwa bjang. Ke ile ka botšiša morwa wa ka yo a bego a na le mengwaga e seswai gore o bona okare go nwa bjala go lokile goba ga se gwa loka. Ke ile ka mmotšiša ge re be re iketlile e bile re itshwaretše magang. Ka baka leo, o ile a kgona go mpotša seo yena a se naganago.”

 Ge o ka bolela le ngwana wa gago ka bjala ka makga a mantši o tlo iteboga. Go ithekgile ka gore ngwana wa gago o na le mengwaga e mekae, ge o mo ruta ka dikotsi tša bjala, mo rute le ka thobalano gotee le ka dikotsi tše dingwe tšeo a swanetšego go di tseba tše bjalo ka dilo tšeo di ka diregago ge a sa latele melao ya tsela.

 Beela bana ba gago mohlala. Bana ba rata go ekiša tsela yeo ba bangwe ba dirago dilo ka yona. Ka gona, go ya ka dinyakišišo bana ba rata go ekiša kudu batswadi ba bona. Se se ra gore ge e ba o enwa bjala gore o theoše maswafo goba o ntšhe stress, gona o tla be o ruta ngwana wa gago gore go ntšha stress ka bjala go lokile. Ka gona, beela bana ba gago mohlala o mobotse. Kgonthišetša gore o nwa bjala gabotse.