A re re morwa wa gago o go botša gore o tlaišwa ke mphenyašilo sekolong. O ka dira eng? Na o ka nyaka gore barutiši ba otle ngwana yoo a tlaišago morwa wa gago? Goba na o tla ruta morwa wa gago gore a itwele? Pele o ka dira phetho, ithute dilo tše itšego mabapi le bomphenyašilo (bullying). a

•  Ke eng seo ke swanetšego go se tseba ka bomphenyašilo?

•  Nka thuša bjang?

 Go tlaišwa ke bomphenyašilo ke eng? Ke ge motho a tlaišwa ka boomo mmeleng goba maikwelong ka mehla. Eupša ga se gore nako e nngwe le e nngwe ge motho yo a itšego a rogwa goba a sa swarwe gabotse, go ra gore o tlaišwa ke mphenyašilo.

 Ke ka baka la eng go le bohlokwa go tseba gore go tlaišwa ke bomphenyašilo ke eng? Ka gobane batho ba bangwe ba nagana gore go tlaišwa ke bomphenyašilo ke selo le ge e le sefe seo se go tenago, go sa šetšwe gore ke se senyenyane gakaakang. Eupša ge o ka tsoša tshele ka dilo tše dinyenyane, o tla be o sa rute ngwana wa gago go itharollela mathata, e lego bokgoni bjo a bo hlokago gona bjale e bile a tlago go bo hloka ge a godile.

 Molao wa motheo wa Beibele: “O se ke wa akgofela go kgopišega moyeng.”—Mmoledi 7:9.

 Taba e bohlokwa še: Gaešita le ge go na le maemo a mangwe ao a ka nyakago gore o tsene ditaba gare, maemo a mangwe a ka nea ngwana wa gago sebaka sa gore a ithute go ikemela le go dirišana le batho.—Bakolose 3:13.

 Eupša o tla dira eng ge e ba ngwana wa gago a re o phela a tlaišwa, e bile seo se no dirwa ka boomo?

•   Theetša ngwana wa gago o sa mo felele pelo. Leka go kwešiša gore (1) go diragetše eng le gore (2) ke ka baka la eng a tlaišwa. O se ke wa dira phetho pele o ekwa ditaba ka botlalo. Ipotšiše gore: ‘Na go ka ba go na le se sengwe seo ke sa se tsebego?’ E le gore o hwetše ditaba ka botlalo tša mabapi le seo se diragetšego, o ka swanelwa ke go bolela le morutiši wa ngwana wa gago goba batswadi ba ngwana yoo a tlaišago ngwana wa gago.

   Molao wa motheo wa Beibele: “Ge motho a fetola taba pele a ka ekwa, o bontšha bošilo gomme o a inyatšiša.”—Diema 18:13.

•   Ge e ba ngwana wa gago a tlaišwa ke bomphenyašilo, mo thuše go lemoga gore seo a se dirago goba a se bolelago, se ka dira gore dilo di be kaone goba sa gakatša boemo. Ka mohlala, Beibele e re: “Karabo ge e le boleta e phohliša pefelo, eupša lentšu leo le hlabago le tsoša bogale.” (Diema 15:1) Therešo ke gore go itefeletša go ka dira gore maemo a be thata le go feta, seo sa dira gore mphenyašilo a go tlaiše le go feta go e na le gore a go tlogele.

   Molao wa motheo wa Beibele: “Le se lefeletše bobe ka bobe goba go roga ka go roga.”—1 Petro 3:9.

•   Hlalosetša ngwana wa gago gore go se itefeletše ga go re gore ke lefšega. Eupša seo se mo nea matla ka gobane o gana go laolwa ke motho yo mongwe. Ge e le gabotse, o kgona go fenya mphenyašilo ntle le gore yena a fetoge mphenyašilo.

   Go bohlokwa kudu gore ngwana wa gago a dule a gopola se ge e ba motho yo a mo tlaišago a diriša Inthanete. Go lwa le mphenyašilo Inthaneteng go mo nea matla a gore a tšwele pele, le gona go ka dira gore ngwana wa gago le yena a nyake go ba mphenyašilo. Ka baka leo, selo se sekaone seo motho a ka se dirago ke go se arabe, e lego seo se ka dirago gore mphenyašilo a felelwe ke matla gomme ngwana wa gago a kgone go laola boemo.

   Molao wa motheo wa Beibele: “Moo go sego dikgong mollo o a tima.”—Diema 26:20.

•   Ka dinako tše dingwe ngwana wa gago a ka phema batho le mafelo ao go ona a ka feleletšago a tlaišwa ke bomphenyašilo. Ka mohlala, ge e ba a tseba moo motho yo a itšego goba sehlopha se itšego se lego gona, a ka phema mathata ka go diriša tsela e nngwe.

   Molao wa motheo wa Beibele: “Yo bohlale ke yo a bonego kotsi a ikuta, eupša ba se nago temogo ba fetile ba wela kotsing.”—Diema 22:3.

 LEKA SE: Thuša ngwana wa gago gore a naganišiše ka mehola le mafelelo a sa kgahlišego a phetho yeo a ka e dirago. Ka mohlala:

•  Go ka direga eng ge a ka no se iše felo ka mphenyašilo?

•  Go ka direga eng ge e ba ka sebete a ka botša mphenyašilo gore a tlogele go mo tlaiša?

•  Go ka direga eng ge a ka botša barutiši ka mphenyašilo yoo?

•  Na a ka fetša mphenyašilo matla ka go bolela le yena gabotse le ka go dira metlae le yena?

 Go sa šetšwe gore mphenyašilo o tlaiša ngwana wa gago ba bonana goba o mo tlaiša Inthaneteng, maemo ga a swane. Ka gona, thušana le ngwana wa gago gore le hwetše tharollo. Mo kgonthišetše gore o tla dula o mo thekga.

 Molao wa motheo wa Beibele: “Mogwera wa kgonthe o dula a na le lerato ka dinako tšohle, e bile ke ngwanabo motho yo o ka ithekgago ka yena mohlang wa tlalelo.”—Diema 17:17.