Bo-mma Bao ba Nago le AIDS ba Lebeletšane le Bothata

CYNTHIA,  * mosadi yo a dulago West Indies o be a na le kgetho magareng ga go amuša ngwana wa gagwe yo a sa tšwago go belegwa letswele goba go mo amuša lepotlelo. Phetho e ka bonala e le bonolo. Go ba gona, nywaga-someng ditsebi tša maphelo di be di dutše di bolelela godimo mafsi a mma e le “dijo tša motheo tša bophelo bjo bobotse” bakeng sa bana. Ka ntle le moo, bana bao ba fepšago ka lepotlelo ditšhabeng tšeo di diilago go bonala ba tla hwa ka baka la bolwetši bja letšhollo mo e ka bago ka makga a 15 go feta bao ba amušwago letswele. Ge e le gabotse, mokgatlo wa Sekhwama sa Bana sa Ditšhaba tše Kopanego (UNICEF [United Nations Children’s Fund]) o bega gore bana ba ka bago 4 000 ba a hwa letšatši le letšatši ka baka la dikotsi tšeo di tswalanego le dilo tšeo di tšeago legato la matutu.

Lega go le bjalo, tabeng ya Cynthia phetho mabapi le go amuša letswele e be e akaretša kotsi e nngwe gape. Monna wa gagwe o mo feteditše twatši e fokodišago tshepedišo ya mmele ya go lwantšha malwetši (HIV [human immunodeficiency virus]), yeo e bakago AIDS. Ka morago ga go belega, Cynthia o ile a lemoga gore ngwana yo mmagwe a nago le HIV o na le kgonagalo e tee go tše 7 ya go fetetšwa ka baka la matutu. * Ka gona o be a swanetše go dira kgetho e kwešago bohloko: go se šireletše ngwana wa gagwe dikotsing tša go amuša letswele goba go mo tsenya kotsing ya go mo fepa ka lepotlelo.

Dikarolong tša lefase moo leuba la AIDS le hlasetšego ka matla, basadi ba 2 goba 3 go ba bangwe le ba bangwe ba 10 bao ba imilego ba na le HIV. Nageng e nngwe, basadi ba fetago seripa sa basadi ka moka bao ba imilego bao ba dirilego diteko go hweditšwe ba fetetšwe. Radio ya UN e bega gore: “Dipalo tše tše di tšhošago di dirile gore bo-rathutamahlale ba akgofiše go hwetša pheko.” E le bakeng sa go arabela tšhošetšong ye, mekgatlo e tshelelago ya UN e ile ya tlaleletša ka diphihlelo tša yona, maiteko le matlotlo a yona bakeng sa go hloma Lenaneo le le Tlemagantšwego la Ditšhaba tše Kopanego la HIV/AIDS leo le tsebjago e le UNAIDS. * Eupša seo UNAIDS e se hweditšego ke gore tharollo ya bothata bja AIDS ga e bonolo.

Mapheko ao a Raraganego ao a Thibelago Tharollo e Bonolo

Go ya ka Edith White, setsebi sa tša go amuša letswele le go fetetšwa ga ngwana HIV ke mmagwe, badiredi ba tša maphelo ba eletša basadi bao ba nago le twatši ya HIV dinageng tše di hlabologilego gore ba se ke ba amuša bana ba bona matswele, ka ge se se nyakile se oketša gabedi kotsi ya gore  ngwana a fetetšwe. Go dirišwa ga mafsi a masea go bonala e le kgetho e kwagalago. Eupša mafaseng a hlabologago—moo dikgopolo tša boikgopolelo di šuthelelago ditherešo tše bohloko—tharollo ye e bonolo e thata go e šomiša.

Le lengwe la mapheko ke tša leago. Dinageng tšeo go amuša e lego tlwaelo, basadi bao ba amušago bana ba bona lepotlelo ba ka ba ba bapatša taba ya gore ba bile le HIV. Mosadi a ka boifa gore a ka bewa molato, a furalelwa goba gaešita le go bethwa ge e ba maemo a gagwe a ka tsebja. Basadi ba bangwe boemong bjo ba nagana gore ga ba na kgetho ge e se go amuša bana ba bona bakeng sa go boloka boemo bja bona bja go ba le HIV e le sephiri.

Go na le mapheko a mangwe gape. Ka mohlala, ela hloko Margaret wa nywaga e 20. Yena go fo swana le bonyenyane 95 lekgolong ya basadi ba motsaneng wa Uganda, le ka mohla ga se a ka a dira diteko tša HIV. Eupša Margaret o na le lebaka la go tshwenyega. Ngwana wa gagwe wa mathomo o ile a hwa, gomme wa bobedi o a fokola le go babja. Margaret o amuša ngwana wa gagwe wa boraro ga lesome ka letšatši, go sa šetšwe taba ya gore a ka ba a na le twatši ya HIV. O re: “Le ka mohla ke be nka se kgone go fepa ngwana wa-ka ka mafsi a bana.” Ka baka la’ng? Margaret o re, theko ya mafsi a masea a go fepa lesea le tee e feta tšhelete yeo lapa le tee motsaneng wa gabo le e hwetšago ngwaga ka moka ka lekga le tee le seripa. Gaešita le ge mafsi a be a hwetšagala ka ntle le tefo, go be go sa dutše go tla ba le bothata bja go hwetša meetse ao a hlwekilego bakeng sa go dira mafsi a bana go ba dijo tša bana tšeo di bolokegilego. *

A mangwe a mapheko a a ka fokotšwa ge e ba bo-mma bao ba nago le HIV ba be ba ka newa boemo bjo bo swanetšego bja bohlweki, tšhelete e lekanego ya dilo tšeo di tšeago legato la matutu le kgonagalo ya meetse ao a bolokegilego. Na di a bitša? Mohlomongwe. Lega go le bjalo, ke mo go makatšago gore go dira ditokišetšo tše bjalo go bonala e le taba feela ya go rulaganya dilo tše di tlago pele go feta go hwetša tšhelete. Ka kgonthe, UN e bega gore tše dingwe tša dinaga tše di diilago tšeo di hlabologago di diriša tšhelete ya mo e nyakilego go ba gabedi go tša bohlabani go feta kamoo di dirago ka gona go tša maphelo le thuto.

Go Thwe’ng ka Diokobatši tša go Lwantšha AIDS?

Bo-rathutamahlale ba UN ba begile gore seokobatši se bonolo le seo ka tekanyo e itšego se sa bitšego kudu seo se bitšwago AZT se ka fokotša go fetetša ga mma HIV go lesea ka tekanyo e kgolo. Ka thušo ya UNAIDS, theko ya sehlare se e ile ya theošetšwa fase go R300. Go oketša moo, banyakišiši ba AIDS ba ile ba tsebiša ka July 1999 gore go alafa bo-mma bao ba nago le HIV le masea a bona ka seokobatši sa nevirapine seo se bitšago R18 go bonala go tla ba kaone kudu go feta go šomiša AZT bakeng sa go thibela go fetelwa ke HIV. Ditsebi tša tša maphelo di bolela gore nevirapine e ka thibela bana ba fihlago go 400 000 bao ba sa tšwago go belegwa ngwaga o mongwe le o mongwe gore ba se thome maphelo a bona ba fetetšwe ke HIV.

Lega go le bjalo, ba bangwe ba swaya dikalafo tše tša diokobatši diphošo, ba bolela gore ka ge di lekanyeditšwe feela bakeng sa go thibela go fetela ga HIV go tloga go mma go ya go ngwana, mafelelong mma o tla fenywa ke AIDS gomme a tlogela ngwana e le tšhiwana. UN e ganetša ka gore kgetho e boifišago ke go dira bana gore ba fetelwe ke HIV, gomme seo se tla lebiša bahlaselwa ba ba se nago molato lehung leo le nanyago le leo le nyamišago. Ba bile ba ganetša gore bo-mma bao ba nago le HIV ba ka tšwela pele ba phela lebaka la nywaga e mentši. Nagana ka Cynthia yo go boletšwego ka yena pejana. O ile a lemoga gore o na le HIV ka 1985 ge ngwana wa gagwe a belegwa, eupša ga se a ka a babja go fihlela ka morago ga nywaga e seswai. Gape gaešita le ge ngwana wa gagwe a be a fetetšwe ke HIV ge a be a belegwa, ge a na le nywaga e mebedi e be e se gona.

Kgonthišetšo e kgothatšago ya Beibele ke ya gore tikologo yeo e šireletšegilego e le ka kgonthe le tharollo yeo e swarelelago go ditlaišo tše swanago le AIDS ke tše di lego kgaufsi. (Kutollo 21:1-4) Jehofa Modimo o holofetša lefase le lefsa moo e lego gore “mo xo ba ba axilexo fá xo ka se bê le e a rexo: Ke a babya!” (Jesaya 33:24) Dihlatse tša Jehofa di tla rata go go botša ka tharollo ye e swarelelago. Bakeng sa tsebišo e oketšegilego, hle ikopanye le bagatiši ba makasine wo goba Dihlatse tša Jehofa tša lefelong la geno.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 12]

WHO/E. Hooper