Go Thopa—Tšhošetšo Yeo e Dirilwego Kgwebo

MARK BLES o bolela ka pukung ya gagwe ya The Kidnap Business gore: “Go thopa ga go swane le bosenyi malebana le thoto. Ke tshwaro yeo e nago le bohwirihwiri, e šoro le ya go se naganele mabapi le sehlopha sa batho sa motheo, e lego lapa.” Go thopa go baka khuduego ya maikwelo go ditho tša lapa. Motsotso ka motsotso le iri ka iri, ba ba magareng ga go ba le kholofelo le go hloka kholofelo ge ba dutše ba lwantšhana le maikwelo a go ba le molato, lehloyo le go hloka thušo. Poifo e ka ba gona matšatši a mantši, dibeke, dikgwedi goba ka dinako tše dingwe gaešita le nywaga e mentši.

Ka baka la go nyaka tšhelete ga bona mo go se nago kwelobohloko, bathopi ba ikhola ka maikwelo a lapa. Sehlopha sa bathopi se ile sa gapeletša mohlaselwa wa sona go ngwalela dikuranta se se latelago lengwalong la go dira boipiletšo: “Ke kgopela Kuranta gore e phatlalatše se kae le kae e le gore ge ke sa boe, molato e tla ba e le wa bathopi ba-ka eupša gape le wa lapa la-ka ka ge le bontšhitše go rata tšhelete go mpheta.” Bathopi ba Italy ba ile ba diriša kgateletšo bakeng sa tefelo ya topollo ka go ripa ditho tša mmele gomme ba di romela ba leloko goba diteišene tša TV. Mothopi wa mo-Mexico o be a bile a hlokofatša bahlaselwa ba gagwe ge a dutše a rerišana le ba malapa a bona mogaleng.

Ka lehlakoreng le lengwe, bathopi ba bangwe ba leka go ithatiša ka bahlaselwa ba bona. Ka mohlala, kua Philippines rakgwebo yo a thopilwego o be a beilwe hoteleng ya maemo a phagamego Manila, moo bathopi ba gagwe ba bego ba mo nea beine le go mo thabiša ka bagweba-ka-mmele go fihlela tefelo ya topollo e lefša. Lega go le bjalo, bahlaselwa ba bantši ba a notlelelwa go sa elwe hloko dinyakwa tša bona tša nama le tša maphelo. Ba bantši ba swarwa gampe ka tsela e šoro. Mabakeng le ge e le afe, mohlaselwa o swanetše go dula a tlaišwa ke poifo ya go ipotšiša gore ke eng seo se tla diregago go yena.

Go Lebeletšana le Bohloko

Gaešita le ka morago ga ge bahlaselwa ba lokolotšwe, ba ka ba le mabadi a maikwelo ao a diegago go fela. Mooki wa mo-Sweden yo a bego a thopilwe Somalia o boletše kgopolo ye: “Selo ke se tee feela se bohlokwa kudu go feta selo se sengwe le ge e le sefe. O swanetše go boledišana le bagwera le ba leloko le go hwetša thušo ya ditsebi ge e ba o e nyaka.”

 Dingaka tša kalafo di tšweleditše mokgwa wa go thuša bahlaselwa ba bjalo. Ka nako e sego kae e kopana, bahlaselwa ba hlahloba diphihlelo tša bona ka thušo ya ditsebi pele ga ge ba kopana le malapa a bobona le go boela bophelong bjo bo tlwaelegilego. Rigmor Gillberg, yo e lego setsebi sa tša kalafo ya tšhoganetšo sa Red Cross o re: “Kalafo yeo e newago kapejana ka morago ga tiragalo e fokotša kotsi ya kgobalo ya ruri.”

Ditla-morago tše Oketšegilego

Bahlaselwa le ba malapa a bona ga se bona feela bao ba kgongwago ke go thopša. Go boifa go thopša go ka emiša maeto a go boga naga le go fokotša dipeeletšo tša tšhelete; e bile gape go hlola kgopolo ya go se šireletšege setšhabeng. Lebakeng la dikgwedi tše sego kae ka 1997, dikhamphani tše tshelelago tša ditšhaba-tšhaba di ile tša huduga Philippines ka baka la tšhošetšo ya go thopša. Mosadi wa kua Philippines yo a šomelago sehlopha se se bitšwago Badudi ba Lwantšhago Bosenyi o ile a bolela gore: “Re phela re le poifong.”

Sehlogo seo se lego go The Arizona Republic se re: “Gare ga balaodi ba Mexico, go boifa go thopša go kgaufsi le go hlola khuduego, e bile ka tshwanelo go bjalo.” Makasine wa Brazil wa Veja o bega gore bathopi le bahlakodi ba tšere sebaka sa dintatawane tšeo di tšhošetšago bana ba Brazil. Taiwan, go thibela go thopša go rutwa sekolong gomme United States, dikhamera tša tša polokego di tsentšhitšwe dikolong tša bomapimpane bakeng sa go thibela go thopša.

Koketšego e Akgofilego ya Baeletši ba tša Tšhireletšego

Koketšego ya go thopša le ditabana tše di nyakago go hlekesetšwa tšeo di go dikologilego di hlotše koketšego e akgofilego ya difeme tša ka thoko tša tša tšhireletšego. Toropong ya Brazil ya Rio de Janeiro, go na le difeme  tše bjalo tše fetago 500 tšeo di nago le ditseno tše di balelwago go diranta tše dimilione tše dikete tše 11.

Palo e golago ya difeme tša tšhireletšo tša ditšhaba-tšhaba e ruta ka thibelo ya go thopša, go phatlalatša dipego ka mafelo ao a lego kotsi le go rerišana ka ditefelo tša ditopollo. Di eletša malapa le dikhamphani, di ba ruta ka maano a bathopi le go ba thuša go lebeletšana le maemo a tša monagano ka katlego. Difeme tše dingwe di bile di leka go swara bathopi le go hwetša tefelo ya topollo gape ka morago ga ge mothopša a lokolotšwe. Lega go le bjalo, ditirelo tša tšona ga se tšeo di sa lefelelwego.

Go sa šetšwe maiteko a bjalo, go thopa go a oketšega dinageng tše dintši. Richard Johnson yo e lego motlatša-mopresidente wa Seitlin & Company ge a hlalosa ka maemo a Latin America o re: “Seo se ka letelwago ka moka ke gore go thopa go tla oketšega.”

Mabaka a Kgolo

Ditsebi di akanya ka mabaka a mantši a kgolo ya morago bjale. Maemo a hlobaetšago a tša boiphedišo mafelong a mangwe ke le lengwe la mabaka. Monna yo a šomago go tša tlhakodišo toropong ya Nal’chik, Russia o itše: “Tsela e kaone ya go hwetša tšhelete ke sedirišwa se se tumilego, go thopa.” Go tše dingwe tša tšeo e kilego ya ba direpabliki tša Soviet, go thopa go thwe go be go dirišetšwa go lefa madira a ka thoko a balaodi ba tša bohlabani ba lefelong leo.

Batho ba bantši ba tšea maeto go feta le ge e le neng pele ka mabaka a kgwebo goba bjalo ka baeng ba go boga naga, ka go rialo ba bula mafelo a mafsa bakeng sa bathopi bao ba nyakago bao ba ka ba thopago. Palo ya batšwa-ntle bao ba ilego ba thopša e oketšegile gabedi lebakeng la nywaga e mehlano. Magareng ga 1991 le 1997, baeng ba go boga naga ba ile ba thopša dinageng tše ka bago tše 26.

Na bathopi ba ka moka ba tšwa kae? Dintwa tše dingwe tša tša bohlabani di a felela, gomme di tlogela mašole a nako e fetilego a se na mošomo, e bile a se na tšhelete. Batho ba ba na le bokgoni ka moka bjo bo nyakegago bakeng sa go tšwetša pele kgwebo ye yeo e humišago ya go thopa.

Ka mo go swanago, go dirišwa ga megato e atlegago kudu malebana le bohodu bja dipankeng le mogato o gatwago bakeng sa bao ba dirišago dihlare-tagi go dirile gore disenyi di tšee go thopa e le mothopo wo o emelago legato wa go hwetša tšhelete. Mike Ackerman yo e lego setsebi sa tša go thopa, o hlalositše gore: “Ge re dutše re dira gore bosenyi malebana le thoto bo be thata ditšhabeng ka  moka, seo se gapeletša bosenyi malebana le batho.” Go phatlalatša ditefelo tše phagamego tša topollo gape go ka hlohleletša bathopi bao ba oketšegilego.

Maikemišetšo ga se a Swanago ka Mehla

Bathopi ba bantši ba nyaka tšhelete feela e sego selo se sengwe. Go nyakwa ga tefelo ya topollo go fapana ka go tloga feela go diranta tše sego kae go ya go diranta-ranta tše dimilione tše 364 tša tefelo ya topollo tšeo di ilego tša lefelelwa bakeng sa rakgwebo yo mogolo wa Hong Kong yo a sa kago a lokollwa go sa šetšwe tefo.

Ka lehlakoreng le lengwe, bathopi ba bangwe ba dirišitše bahlaselwa ba bona bakeng sa go dira tumelelano ya theko ya tlase go setšhaba, dijo, dihlare, diradio, dikoloi gotee le dikolo tše difsa, ditsela le dipetlele. Molaodi yo mongwe yo a bego a thopilwe Asia o ile a lokollwa ka morago ga ge bathopi ba neilwe yunifomo ya kgwele-ntlatlana le dikgwele-ntlatlana. Dihlopha tše dingwe gape di diriša go thopa bakeng sa go tšhošetša babeeletši ba dinaga tša ka ntle le baeng ba go boga naga, ka maikemišetšo a go emiša tšweletšo ya naga le ditšweletšwa tša tlhago.

Ka gona ga go na go hlaelela ga maikemišetšo, ga go na go hlaelela ga ditšweletšwa, ga go na go hlaelela ga bao e ka bago bathopi goba bahlaselwa. Na ditharollo ke tše dintši ka mo go lekanego? Tše dingwe tša tšona ke dife, le gona na ruri di ka rarolla bothata? Pele re araba dipotšišo tše bjalo, a re hlahlobeng tše dingwe tša dibaki tša motheo tšeo di tseneletšego tša koketšego e akgofilego kgwebong ya go thopa.

[Lepokisi go letlakala 21]

Ge e ba o Thopilwe

Bao ba ithutilego ka taba ye ba nea ditšhišinyo tše di latelago go batho bao ba ka bago ba thopilwe.

• E-ba le tirišano; phema boitshwaro bja bonganga. Bagolegwa bao ba nago le bonganga ke bona bao ba swarwago o šoro mabakeng a mantši, e bile ba ba kotsing ya go bolawa goba go kgethwa ba le noši bakeng sa go otlwa.

• O se ke wa tšhoga. Gopola gore bahlaselwa ba bantši ba phologa go thopšeng.

• Hlalefela mokgwa wa go boloka nako ya ditiragalo.

• Leka go thoma mohuta o itšego wa tsela ya letšatši le letšatši.

• Ithobolle gaešita le ge dibaka tša gago tša go šutha di ka ba di lekanyeditšwe.

• E-ba yo a elago hloko; leka go gopola ditaba ka botlalo, medumo le menkgo. Ithute ditaba ka botlalo mabapi bathopi ba gago.

• Tsenela poledišano e nyenyane ge e ba go kgonega gomme o leke go thoma poledišano. Ge e ba bathopi ba go bona bjalo ka motho ka noši, ga se gantši ba ka go ntšhago kotsi goba go go bolaya.

• Ba dire gore ba lemoge dinyakwa tša gago ka tsela ya boikokobetšo.

• Le ka mohla o se ke wa leka go rerišana le bona ka tefo ya topollo ya gago.

• Ge e ba o ikhwetša o le ka gare ga teko ya gore o ka phonyokga, ikwišetše fase gomme o lete ka go se dire selo ge ditiragalo di dutše di utologa.

[Lepokisi go letlakala 22]

Phemelo ya tša go Thopa—Taba Yeo go Ganetšanwago ka Yona

Intaseteri yeo e golago ka lebelo yeo e kgokaganego le go oketšega ga go thopa ke phemelo. Lloyd’s of London e bile le koketšego ya ngwaga le ngwaga ya 50 lekgolong go phemelo ya go thopa nakong ya bo-1990. Dikhamphani tše oketšegilego di nea diphemelo tše bjalo. Phemelo yeo e akaretša thušo ya mmaditsela wa tša go thopa, tefo ya topollo gomme ka dinako tše dingwe le ka maiteko a ditsebi a go hwetša tefo ya topollo gape. Lega go le bjalo, taba ya phemelo ke yeo go ganetšanwago ka yona.

Baganetši ba phemelo ya tša go thopa ba bolela gore e fetola bosenyi kgwebo le gore go gobogile go dira tšhelete ka go thopa. Ba bolela gape gore motho yo a nago le phemelo ya tša go thopa a ka ba yo a sa šetšego mabapi le tšhireletšego ya gagwe le gore ba tša phemelo ba tla nolofaletša bathopi modiro wa go ba amoga tšhelete, ka gona ba kgothaletša modiro wa bosenyi. Ba bangwe ba bile ba tšhoga gore go ba gona ga phemelo go tla kgothaletša batho go rulaganyetša go thopša ga bona e le gore ba tle ba hwetše tšhelete ya phemelo. Phemelo ya tša go thopa e a iletšwa Colombia, Italy le Jeremane.

Bathekgi ba phemelo ya tša go thopa ba bontšha gore go fo swana le phemelo le ge e le efe, e dira gore ba bantši ba lefe bakeng sa ditshenyagalelo tše sego kae. Ba bolela gore phemelo e hlola tekanyo e itšego ya tšhireletšego, ka ge e dira gore malapa ao a phemetšwego le dikhamphani di kgone go fihlelela thušo ya ditsebi tšeo di nago le bokgoni, tšeo di ka nolofatšago kgohlano, tša rerišana ka ditefo tša topollo tša tlasana le go dira gore go be bonolo go swara bathopi.

[Lepokisi go letlakala 23]

Kgateletšego ya Stockholm

Ka 1974 go thopša ga Patty Hearst, morwedi wa ra-dibilione Randolph A. Hearst, o ile a gata mogato o makatšago ge a ema le bathopi ba gagwe gomme a tšea karolo le sehlopha seo bohodung bja go itlhama ka dibetša. Tiragalong e nngwe sebapadi sa kgwele ya maoto sa Mosepaniši se ile sa lebalela bathopi ba sona gomme sa ba lakaletša mahlatse.

Mathomong a bo-1970, tiragalo ye e ile ya bitšwa gore ke kgateletšego ya Stockholm ka morago ga tiragalo ya go thopa ka 1973 pankeng ya Stockholm, Sweden. Tiragalong yeo ba bangwe ba mathopša ba ile ba godiša bogwera bjo itšego le bathopi ba bona. Tswalano yeo e ile ya šoma e le tšhireletšo go bao ba bego ba thopilwe, ka ge puku ya Criminal Behavior e hlalosa: “Ge mohlaselwa le mothopi ba tsebana ka mo go oketšegilego, e ba moo ba ratanago kudu ka mo go oketšegilego. Tswalano ye e bontšha gore ka morago ga nako mohlasedi ga se gantši a ka gobatšago mothopša.”

Mohlaselwa wa Leisemane wa Chechnya yo a ilego a katwa o rile: “Ke dumela gore ge mohlokomedi a be a thoma go re tseba bjalo ka batho o ile a lemoga gore go be go fošagetše go nkata. Go kata go ile gwa emiša gomme a kgopela tshwarelo.”

[Seswantšho go letlakala 20]

Go thopa ke e nngwe ya dikhuduego tšeo di nolago moko kudu le maikwelo tšeo go ka naganwago ka tšona go ditho tša lapa

[Seswantšho go letlakala 21]

Bahlaselwa ba nyaka khomotšo

[Seswantšho go letlakala 23]

Bahlaselwa ba bantši ba a notlelelwa go sa elwe hloko dinyakwa tša bona tša mmele le tša maphelo