Bafsa ba a Botšiša . . .

Na ke Swanetše go ba le Karata ya Mokitlana?

“Ke ile ka hwetša mpho ya-ka ya mathomo ya karata ya mokitlana posong ge ke be ke e-na le nywaga e 16. . . . Ge ke e-ba le nywaga e 18, sekoloto sa-ka se be se fihla mo e ka bago go $60 000 [R364 000].”—Kristin.

MATHOMONG, Kristin o be a rulagantše go diriša karata ya gagwe ya mokitlana bakeng sa maemo a tšhoganetšo feela—le mohlomongwe bakeng sa selo seo ka sewelo a bego a nyaka go se reka eupša a ka se kgone go se lefelela ka tšhelete. Ka gona dilo di ile tša tšwa taolong. Kristin o dumela gore: “Ke ile ka thoma go reka ka mo go sa laolegego gomme ka fišegela ka mo go feteletšego go otara dipukung tšeo di bapatšago. Ke ile ka reka dilo tšeo ke bego ke sa di rate.” Gona bjale Kristin o na le pono e fapanego ka dikarata tša mokitlana. O re: “Ke be ke sa tsebe kamoo karata yeo e nyenyane ya polasitiki e ka senyago bophelo bja-ka ka gona.”—Makasine wa Teen.

Phihlelo ya Kristin ga se ya moswananoši. Palo e golago ya bafsa e lokiša tsela ya go ya kotsing ya tša ditšhelete ka go diriša setsekana seo se senyenyane sa polasitiki, karata ya mokitlana. Mabakeng a mangwe, dikhamphani di fekeetša bafsa gasehlogo. Mohlomongwe ba a tseba gore bakeng sa bao ba fišegelago go reka, dikarata tša go reka ka mokitlana di ka ba “sehlare-tagi sa tša ditšhelete,” go etša ge moeletši wa tša ditšhelete Jane Bryant Quinn a se bitša bjalo. O re: “Ge o tšwela pele o di diriša, go ba bothata kudu go kgaotša.”

Go ba gona, go ba le karata ya go reka ka mokitlana go ka ba le mohola—ka mohlala, ge go tšwelela boemo bja tšhoganetšo goba ge e ba e se gabohlale go sepela le tšhelete. Leo ke lebaka le lengwe leo ka lona dikarata tša go reka ka mokitlana e lego tše tumilego kudu United States, gotee le dinageng tše dingwe. Lega go le bjalo, ge e ba karata ya go reka ka mokitlana e sa dirišwe ka tshwanelo e ka wišetša modiriši wa yona ka moleteng wo o išago kudu wa tša ditšhelete. Ka gona, pego yeo e gatišitšwego ka go Globe and Mail ya Toronto e ile ya bega koketšego yeo e lego gararo “palong ya bafsa ba nywaga e 20-23 bao ba imelwago ke dikoloto bao ba ilego ba ya go Tirelo ya tša Keletšo ya go Reka ka Mokitlana ya Toronto bakeng sa thušo.” Pego e bontšhitše gore ba bantši ba be ba kolota go fihla go $25 000 [R99 000], gomme dikoloto tša dikarata tša mokitlana e be e le se sengwe sa dibaki tše dikgolo tša sekoloto.

Na o swanetše go ba le karata ya mokitlana? Seo se swanetše go phethwa ke batswadi ba gago. Ge e ba ba nagana gore o swanetše go leta, o se ke wa fela pelo. Ge o ipontšha o le bohlale mekgweng ya gago ya go diriša tšhelete, mohlomongwe go ka se tšee nako e telele pele batswadi ba gago ba go nea boikarabelo bjo bogolo bja tša ditšhelete. (Bapiša le Luka 16:10.) Go sa dutše go le bjalo, o swanetše go tseba gore go diriša karata ya go reka ka mokitlana—go fo swana le go otlela koloi—go na le meputso le dikotsi.

Go Bala Ditshenyagalelo

Go reka ka karata ya go reka ka mokitlana ka kgonthe go swana le go adima tšhelete. Go fo swana le maemong ka moka a go adima, o swanetše go bušetša seo o se adimilwego. (Diema 22:7) Eupša o lefelela  bjang dilo tšeo o di rekilego ka karata ya go reka ka mokitlana?

Ka mo go tlwaelegilego, pele ga mafelelo a kgwedi e nngwe le e nngwe o romelwa setatamente, bakeng sa go bontšha dilo tšeo di rekilwego ka karata gotee le palo-moka ya tšhelete yeo o e kolotago. Setatamente gape se bontšha tekanyo yeo o letetšwego gore o e lefe gona bjale. Gantši tšhelete ye e tlase kudu. Ka baka la seo, o ka re, ‘Ga e nyamiše gakaalo. Ge feela nka lefa bonyenyane bjo bo nyakegago mafelelong a kgwedi e nngwe le e nngwe, ge nako e dutše e e-ya sekoloto sa-ka se tla ba se lefeletšwe.’ Lega go le bjalo, bothata ke gore ka morago ga nako ya go tšea selo ka sekoloto, o tla nyakwa tšhelete—tšhelete ya tswalo—go tšhelete yeo o sa dutšego o e kolota. E bile ditekanyo tša tswalo karateng ya gago ya go reka ka mokitlana di ka ba godingwana. *

Nagana ka Joseph yo tšhelete yeo e kolotwago ya setatamente sa kgwedi e tee e bego e ka ba R6 000. Ke therešo gore Joseph o be a swanetše go lefa feela tšhelete e nyenyane yeo e nyakegago yeo e bego e le R121. Eupša ge Joseph a lebeledišiša ka kelohloko setatamente sa gagwe, o ile a hwetša gore go tšhelete yeo e kolotwago ya kgwedi yeo go be go tsentšhitšwe tefišo yeo e nyakilego go ba R103! Seo se be se bolela gore gaešita le ge Joseph a lefile bonyenyane R121, o be a tla be a fokoditše sekoloto sa gagwe sa R6 000 ka R18 feela!

Na go tšea nako e kaaka’ng go fetša sekoloto sa karata ya go reka ka mokitlana ge o lefa feela tšhelete e nyenyane e nyakegago? Pukwana yeo e gatišitšwego ke Federal Trade Commission le American Express ge e nea mohlala o sa kgonthišetšwago e re: “Ge e ba o na le tšhelete yeo o e kolotago ya $2 000 [R12 000] yeo e nago le tswalo ya 18,5% le tefo ya tlase ya kgwedi le kgwedi, gona go tla go tšea nywaga e 11 gore o lefe sekoloto gomme gwa go bitša $1 934 [R11 720] e oketšegilego bakeng sa tswalo feela, yeo e nyakilego e lekana gabedi le palo-moka ya tshenyagalelo ya selo seo se rekilwego mathomong.”

Bjale ka ge o bona, ge e ba o sa hlokomele o ka ikepela ka moleteng o išago tlase kudu wa tša ditšhelete ka baka la karata ya go reka ka mokitlana. Kristin o re: “Ge e le gabotse ke be ke lefa mo e nyakilego go ba gabedi go selo se sengwe le se sengwe. Ge ke be ke thoma go ba le mathata a go lefa, baadimiši ba be ba tsenya ditefo tša go lefa ka morago ga nako. Ke be ke sa tsebe seo nka se dirago.”

Go Dirišwa ka Tshwanelo ga Karata ya go Reka ka Mokitlana

Kristin o ithutile go tšwa lebading gore mokgwa wa “reka gona bjale, o lefe ka morago” ge o reka e ka ba o kotsi. Dikoloto di ka oketšega ka lebelo e bile pele o lemoga, tefo ya gago e nyenyane ya kgwedi le kgwedi e ka ba e lefelela bonyenyane bja ditefelo tša gago tša tša ditšhelete. Na badiriši ba dikarata bao ba nago le  boikarabelo ba phema bjang go wela molabeng o bjalo wa tša ditšhelete?

● Ba lekodišiša dilo tša bona tše ba di rekilego gomme ba hlahloba ka kelohloko setatamente sa bona sa kgwedi le kgwedi bakeng sa go kgonthišetša ge e ba go lefišitšwe feela bakeng sa dilo tšeo ba di rekilego.

● Ba lefa dikoloto tša bona e sa le semeetseng, ba lemoga gore pego e botse ya mokitlana e tla ba e thušago ka morago—mohlomongwe ge ba dira dikgopelo tša mošomo le bakeng sa tša phemelo goba ge ba hlokomela koloi goba legae ka tša ditšhelete.

● Ge e ba go kgonega, ba lefa tšhelete ka moka yeo ba e kolotago e le gore ba pheme go lefišwa tekanyo e phagamego ya ditswalo tšheleteng yeo e kolotwago.

● Ga ba neelane ka nomoro ya karata ya bona ya go reka ka mokitlana le letšatši la mafelelo ka mogala ka ntle le ge ba tseba motho yo ba dirišanago le yena goba khampani yeo ba dirišanago le yona.

● Le ka mohla ga ba adime motho le ge e le ofe karata ya bona ya go reka ka mokitlana, e sego gaešita le go mogwera. Go ba gona, ke pego ya mokitlana ya mong wa karata yeo e tla kgomegago ge e ba karata e dirišwa ka bošaedi.

● Ba phema go diriša karata ya bona ya go reka ka mokitlana bjalo ka yeo e ba thušago go hwetša tšhelete ka pela, bjalo ka ge eka ke karata ya panka. Gopola gore go tšwela pele ga tšhelete gantši go na le tekanyo e phagamego ya tswalo go feta dilo tšeo di rekilwego.

● Ga ba tlatše pampiri e nngwe le e nngwe ya kgopelo ya karata ya go reka ka mokitlana yeo ba e hwetšago. Go bafsa ba bantši, karata e tee e lekane.

● Ba diriša karata ya bona ya go reka ka mokitlana ka tlhompho, ba lemoga ka mo go tletšego gore ge ba reka ka yona ba sa dutše ba diriša tšhelete ya kgonthe gaešita le ge ba sa diriše tšhelete ya pampiri goba ya tšhipi.

Go Thabela Mehola

Go sa šetšwe gore gona bjale o na le karata ya go reka ka mokitlana goba o sa naganišiša gore o e hwetše nakong e tlago, tseba bobedi mehola le dikotsi gabotse. Ipotšiše dipotšišo tše di latelago: Ke ka baka la’ng ke nagana gore ke nyaka karata ya go reka ka mokitlana? Na ke bakeng sa go hwetša dilo tše di bonagalago, go ba le diaparo tša morago-rago tše di lego nakong, go kgantšhetša bagwera ba-ka? Na ke swanetše go ithuta go kgotsofatšwa kudu ke dilo tša motheo, tšeo moapostola wa Mokriste Paulo a di bitšago “dijô le diaparô”? (1 Timotheo 6:8) Na dikoloto tša karata ya go reka ka mokitlana di tla lebiša go merwalo yeo e imelago ya tša ditšhelete yeo e tla mpakelago gore ke lahlegelwe ke pono ya dilo tše bohlokwa kudu bophelong?—Mateo 6:33; Ba-Filipi 1:8-11.

Naganišiša ka dipotšišo tše, gomme o di ahla-ahle le batswadi ba gago. Ge o dira bjalo, go sa šetšwe gore o na le karata ya go reka ka mokitlana goba go se bjalo, o tla phema bohloko bja tša ditšhelete bjo batho ba bantši ba ipileditšego bjona.—Diema 22:3.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi go letlakala 30]

Mohola wa Tumelelo ya Batswadi

Bafsa ba bantši ka lekga la mathomo ba newa sebaka sa go ba le karata ya bona ka noši ya mokitlana ge ba hwetša kgopelo posong. Ge e le gabotse, ge nako e dutše e e-ya ba bangwe ba hwetša dikgopelo tše mmalwa. Jane Bryant Quinn o hlalosa gore: “Go na le phadišano e kgolo magareng ga banei ba dikarata tša mokitlana e le gore di be ka diatleng tša bafsa, ka gobane dinyakišišo di bontšha gore re tle re nyake go boloka karata yeo re thomago ka yona.”

Gantši motswadi goba motho yo mongwe yo a godilego yo a nago le pego e tiilego ya mokitlana o swanetše go saena kgopelo ya karata ya mokitlana e le gore monei wa karata a be le kgonthišego e itšego ya gore dilo tšeo di rekwago di tla lefelelwa. Ka mo go nyamišago, bafsa ba bantši ba retologela boforeng bja go hlokomologa mogato wo. Mofsa yo mongwe o ile a ngwala leina la makgolo wa gagwe e le mokgopedi yo mogolo wa karata gomme a ngwala leina la gagwe bjalo ka mokgopedi-gotee le yena ka ntle le go tsebiša makgolo wa gagwe. Akanya go makala ga makgolo wa gagwe ge a lemoga gore o kolota masome a dikete a diranta!

Go saena mosaeno wa bofora wa motswadi goba motho yo mongwe yo a godilego kgopelong ya karata ya mokitlana ke go se botege, gomme go se botege go solwa ke Modimo. (Diema 11:1; Ba-Hebere 13:18) Ka gona ge e ba o nyaka karata ya mokitlana, boledišana le batswadi ba gago mabapi le yona. Go hwetša tumelelo ya bona mafelelong go kaone kudu go wena. Gopola, batswadi ba gago mo gongwe ba na le phihlelo tabeng ya go lefa dikoloto, gomme ba ka go nea keletšo e kwagalago. Ka gona boledišana le bona, gomme le ka mohla o se ke wa retologela mekgweng ya go hloka potego bakeng sa go hwetša karata ya mokitlana.

[Seswantšho go letlakala 31]

Go dirišwa ga karata ya go reka ka mokitlana mo go sego gabohlokwa go lebiša kotsing ya tša ditšhelete