Bo-tate—Lebaka Leo ka Lona ba Timelelago

“Ga ke gopole mma le tate ba e-lwa goba ba phenkgišana. Sohle seo ke se tsebago ke gore tate o be a le gona, gomme ka morago—kapejana—ka letšatši le lengwe o be a se sa le gona. Ga ke tsebe mo tate a lego gona go fihla le lehono. Ke a tseba gore ga ke na maikwelo a itšego go yena.”—Bruce.

“E be e le nna feela ngwana sekolong yo a se nago batswadi ba babedi e bile ke sa dule ka ntlong . . . Ka mehla ke be ke ikwa eka ke šetše nyanyeng. Ka mehla ke be ke ikwa ke fapane le mang le mang yo a lego nywageng ya-ka.”—Patricia.

BOTHATA bja malapa ao a se nago tate bo thomile phetogong ya tša diintaseteri. Ge mešomo ya difeketori e be e thoma go goketša banna gore ba tloge magaeng a bona, tutuetšo ya tate ka lapeng e ile ya thoma go fokola; bo-mma ba ile ba tšea karolo e kgolo go godišeng bana. * Gaešita lega go le bjalo, bo-tate ba bantši ba ile ba dula le malapa a bona. Lega go le bjalo, bogareng bja bo-1960, tekanyo ya tlhalo e ile ya thoma go gola kudu United States. Mapheko a tša bodumedi, tša boiphedišo le a tša leago bakeng sa go hlala a ile a thoma go nyamelela. Banyalani ba ile ba dira phetho bakeng sa tlhalo ka dipalo tše phagamego kudu ka ge ba be ba hlohleletšwa ke keletšo ya bao ba bego ba ipolela gore ke ditsebi tšeo di bego di bolela gore tlhalo ga se feela gore ga se ya gobatša bana eupša ge e le gabotse e ka ba hola. Puku ya Divided Families—What Happens to Children When Parents Part yeo e ngwadilwego ke Frank F. Furstenberg, yo Monyenyane le Andrew J. Cherlin e re: “Belgium, Fora le Switzerland ditekanyo [tša tlhalo] di oketšegile gabedi [ga e sa le go tloga ka bo-1960], mola Canada, Engelane le Netherlands di oketšegile gararo.”

Gaešita le ge bana gantši ba dula le mmago bona ka morago ga tlhalo, bo-tate ba bantši bao ba tlogago ka gae ba nyaka go kgomarela tswalano le bana ba bona. Tshwanelo ya mohlakanelwa ke e nngwe ya ditharollo tše tumilego. Lega go le bjalo, bo-tate ba bantši bao ba hladilwego ka mo go makatšago ba ba le kgokagano e nyenyane le bana ba bona. Nyakišišo e nngwe e utolotše gore ke feela ngwana o tee go ba 6 yo a bonago tatagwe yo a hladilwego ka beke. Mo e nyakilego go ba seripa-gare sa bana ga se ba bona tatago bona ka lebaka la ngwaga ka moka!

 Go Palelwa ga Tshwanelo ya Mohlakanelwa

Bakeng sa banyalani bao ba hlalanego gore ba be le tshwanelo ya mohlakanelwa go nyakega tirišano le go botana—dika tšeo gantši di hlaelelago. Banyakišiši Furstenberg le Cherlin ba e bea ka tsela ye: “Lebaka le legolo leo ka lona bo-tate ba kgaotšago go etela bana ba bona ke ka gore ga ba nyake go ba le tirišano le ge e le efe le bao e kilego ya ba basadi ba bona. E bile le basadi ba bantši ba amogela boemo bjo bo swanago bja kgopolo ka bao e kilego ya ba banna ba bona.”

Ke therešo gore bo-tate ba bantši ba bona bana ba bona ka mehla. Eupša ka gobane ga ba sa akaretšwa maphelong a bana ba bona a letšatši le letšatši, go thata go bo-tate ba bangwe go itshwara bjalo ka bo-tate ge ba na le bona. Ba bantši ba dira kgetho bakeng sa karolo ya go ba mogwera yo go bapalwago le yena, ba fetša mo e nyakilego go ba nako ya bona ka moka ba le gotee go tša boithabišo goba ba le mabenkeleng. Ari wa nywaga e 14 o hlalosa diketelo tša gagwe tša mafelo-beke go tatagwe ka gore: “Ga go na thulaganyo e beilwego, ga go na ditaba tšeo go swanetšego go tshwenyegwa ka tšona tše bjalo ka ‘E-ba gae ka seripa-gare go tšwa go iri ya bohlano.’ Go bulegile. Go lokologilwe. E bile tate o fela a nthekela dimpho.”—How It Feels When Parents Divorce, ka Jill Krementz.

Tate yo lerato o swanetše go ‘tseba go nea bana ba gagwe dineo tše botse.’ (Mateo 7:11) Eupša dimpho ga di tšee sebaka sa tlhahlo le tayo tšeo di nyakegago. (Diema 3:12; 13:1) Ge e ba motho a fetoša karolo ya go ba tate go yeo ya go ba mogwera yo go bapalwago le yena goba moeti, tswalano ya tate le ngwana e tla senyega e le ka kgonthe. Nyakišišo e nngwe e phethile ka gore: “Tlhalo e ka kgaola tswalano ya tate le ngwana ka mo go sa felego.”—Journal of Marriage and the Family, May 1994.

Ka ge ba kwele bohloko le go befelwa ka baka la go se akaretšwe maphelong a bana ba bona—goba mohlomongwe go fo se kgomege ka mo go feletšego—banna ba bangwe ba lahla malapa a bona, ba palelwa ke go nea thekgo e nyakegago ya tša ditšhelete. * (1 Timotheo 5:8) Mošemane yo a lego mahlalagading yo a kwelego bohloko o re: “Ga ke nagane gore go na le selo seo ke se ratago ka tate. O tloga a se na le ka taba, ga a re hlokomele ka selo, gomme ke nagana gore seo se a tena.”

Batswadi Bao ba sa Nyalwago Goba go Nyala

Dipalo tše dikgolo tša bana bao ba belegwago ka ntle ga lenyalo di hlotše kgolo e kgolo kudu ya dipalo tša bana bao ba se nago bo-tate. Puku ya Fatherless America e bolela gore: “Mo e ka bago tee-tharong ya bana ka moka bao ba belegwago [United States] gona bjale e tšwelela ka ntle ga lenyalo.” Go tšwa go bana bao e ka bago ba 500 000 bao ba belegwago ngwaga o mongwe le o mongwe ke bao ba nago le nywaga e 15 go ya go 19, ba 78 lekgolong ke ba bao ba lego mahlalagading bao ba sa nyalago goba go nyalwa. Lega go le bjalo, go ima ga bafsa ba mahlalagading ke bothata bja lefase ka bophara. E bile mananeo ao a rutago ka thibela-pelego goba ao a bolelelago ka go tlogela a dirile mo gonyenyane bakeng sa go fetoša boitshwaro bja bafsa bao ba lego mahlalagading ka tša dikopano tša botona le botshadi.

Puku ya Teenage Fathers yeo e ngwadilwego ke Bryan E. Robinson e hlalosa gore: “Go ima ka ntle ga lenyalo ga go sa hlabiša dihlong le go nyatšega go swana le kamoo go bego go dira ka gona nywageng ya bo-1960 ka baka la boitshwaro bja tša leago bjo bo lokologilego kudu go tša dikopano tša botona le botshadi le go ima pele ga lenyalo. . . . Gape bafsa ba lehono ba hlaselwa ka go se kgaotše ka dikopano tša  botona le botshadi ka kwalakwatšo, mmino, difilimi le thelebišene. Methopo ya ditaba ya Amerika e botša bafsa bao ba lego mahlalagading gore dikopano tša botona le botshadi ke leratano, gomme di a thabiša ntle le go bontšha ditla-morago tša bophelo bja kgonthe bja boitshwaro bja tša kopano ya botona le botshadi bjo bo hlohleletšwago ke maikwelo a tlhago le bjo bo se nago boikarabelo.”

Bafsa ba bantši ba bonala ba sa lemoge ka mo go nyamišago ditla-morago tša dikopano tša botona le botshadi tše di gobogilego. Ela hloko tše dingwe tša ditlhaloso tšeo mongwadi Robinson a di kwelego: “‘O be a sa bonagale bjalo ka mohuta wa [bao ba imago]’; ‘Re bile le dikopano tša botona le botshadi gatee mo bekeng’; goba ‘Ke be ke sa nagane gore o tla ima ka letšatši la mathomo.’” Ke therešo gore masogana a mangwe a tseba gabotse gore dikopano tša botona le botshadi di ka feleletša ka go ima. Puku ya Young Unwed Fathers e bontšha gore: “Go bašemane ba bantši [ba lefelong le le tletšego kudu la ka toropong], dikopano tša botona le botshadi ke seka se bohlokwa sa maemo a tša leago a lefelong leo; phenyo ya tša botona le botshadi e fetoga taba e kgolo kudu ya go hlompšha ga motho. Banenyana ba bantši ba nea dikopano tša botona le botshadi bjalo ka mpho tumelelanong ya bona bakeng sa go hwetša tlhokomelo yeo e tšwago go lesogana.” Ditikologong tše dingwe tša lefelong le le tletšego kudu la ka toropong, bašemane bao ba se ba hlwago ba e-ba le bana ba ka ba ba kwerwa ka gore “ba lomilwe ke mmutla”!

Taba e befela pele le go feta ge re lekodišiša ditla-morago tša nyakišišo ya 1993 ya bo-mma bao ba lego nywageng ya go tsena sekolo kua California. Go bonala gore pedi-tharong ya banenyana ga se ba imišwa ke masogana a bona ao a lego mahlalagading, eupša ke banna bao ba lego nywageng e fetago 20! Ge e le gabotse, dinyakišišo tše dingwe di bontšha gore bo-mma ba bantši bao ba sa nyalwago bao ba lego mahlalagading ke bahlaselwa ba go katwa ba le nywageng ya go se kgone go ikemela—goba gaešita le tlaišo ya bana. Go dirišwa gampe moo mo go apareditšego go utolla kamoo lekoko la batho la mehleng yeno le gobogilego ka gona le kamoo le fetogilego le kgopo ka gona.—2 Timotheo 3:13.

Lebaka Leo ka Lona Banna ba Bafsa ba Tlogago

Bašemane bao ba lego mahlalagading bao ba fetogago bo-tate ga se gantši ba tšeago boikarabelo bja nako e telele bja bana ba bona. Mošemane yo mongwe yo kgarebe ya gagwe e ilego ya ima o itše: “Ke ile ka mmotša feela gore, ‘Šala o di bona.’” Lega go le bjalo, bjalo ka ge sehlogo seo se lego go Family Life Educator se bontšha, “bo-tate ba bantši ba bafsa ba bontšha kganyogo e kgolo ya go ba le tswalano ya kgaufsi le bana ba bona.” Go ya ka nyakišišo e nngwe ya bo-tate bao ba sa nyalago, ba 70 lekgolong ba ile ba etela ngwana wa bona gatee mo bekeng. Sehlogo seo se lemoša ka gore: “Lega go le bjalo, ge bana ba dutše ba gola tekanyo ya diketelo e a theoga.”

Tate yo mongwe yo a nago le nywaga e 17 o ile a akaretša lebaka ka gore: “Ge feela nkabe ke tsebile gore go be go tla ba thata bjalo, le ka mohla ke be nka se dumelele se se direga.” Bafsa ba sego kae ga se ba gola maikwelong goba go ba le phihlelo ya go rarolla dinyakwa tša go ba motswadi. Goba ba bantši ga ba na thuto goba tsebo ya mošomo yeo e nyakegago bakeng sa go iphediša. Banna ba bafsa go e na le gore ba lebeletšane le go leša dihlong ga go palelwa ga bona, ba tlogela bana ba bona. Tate yo mongwe yo mofsa o dumela ka gore: “Bophelo bja-ka bo tletše ka mathata.” Yo mongwe o lla ka gore: “Ga ke kgone le go itlhokomela; ga ke tsebe seo ke bego ke tla se dira ge nkabe ke swanetše go hlokomela le [morwa wa-ka].”

Dirara tše di Babago

Mehleng ya Beibele ba-Juda ba be ba na le seema seo se bego se re: “Batswadi ba lle dirara tše di babago, eupša bana ke bona ba babetšwego.” (Hesekiele 18:2, Today’s English Version) Modimo o ile a botša ba-Juda gore go be go sa swanela gore go be ka tsela yeo, gore diphošo tša nakong e fetilego di se bušeletšwe gape nakong e tlago. (Hesekiele 18:3) Lega go le bjalo, dimilione tša bana lehono di bonala di latswa go galaka ga “dirara tše di babago” tša batswadi ba bona—ba lefa kotlo ya go se gole ga batswadi ba bona, go hloka boikarabelo le go palelwa ga lenyalo. Nyakišišo e fo ba e gateletšago ge e bontšha gore bana bao ba golago ka ntle le tate ba lebeletšana le tlhaselo ya dikotsi tša mmele le tša maikwelo. (Bona lepokisi leo le lego go letlakala 7.) Seo se gateletšago kudu-kudu ke taba ya gore bohwa bja legae leo le se nago tate gantši bo fetišwa go tloga molokong o mongwe go ya go o mongwe—tshekamelo e tšwelago pele ya bohloko le manyami.

Na malapa ao a se nago tate a reretšwe go palelwa? Le gatee. Ge e le gabotse, ditaba tše dibotse ke gore tshekamelo ya malapa ao a se nago tate e ka fedišwa. Sehlogo se se latelago se tla bontšha gore bjang.

[Mengwalo ya ka tlase]

 [Lepokisi/Seswantšho go letlakala 7]

DIKOTSI TŠA GO GOLA KA NTLE LE TATE

Go gola ka ntle le tate go tliša dikotsi tše dikgolo go bana. Le ge tsebišo e latelago e ka ba bohloko go ba bangwe gore ba e hlahlobe, eupša go lemoga dikotsi ke mogato wa pele bakeng sa go thibela goba go fokotša tshenyego ganyenyane. Gape lemoga gore dinyakišišo tšeo di neago dipalo-palo di šoma go dihlopha e sego go batho ka o tee ka o tee. Bana ba bantši ba gola magaeng ao a se nago tate ka ntle le go lebeletšana le bothata le ge e le bofe bja mathata a. Bjale ka ge sehlogo sa rena sa mafelelo se tla bontšha, go tsena ditaba gare ga batswadi le go diriša melao ya motheo ya Beibele go ka dira go gontši bakeng sa go fokotša mathata a ao a ka bago gona. Ka gona, ela hloko tše dingwe tša dikotsi tše di ka bago gona tšeo ngwana yo a se nago tate a ka lebeletšanago le tšona.

▪ Dikotsi tše Oketšegilego tša go Tlaišwa ka Dikopano tša Botona le Botshadi

Dinyakišišo di bontšha gabotse gore go hloka tate go oketša kotsi ya go tlaišwa ga bana ka dikopano tša botona le botshadi. Nyakišišo e nngwe e utollotše gore go melato e 52 000 ya go tlaišwa ga bana, “72 lekgolong e be e akaretša bana bao ba dulago lapeng leo le se nago motswadi o tee goba ba babedi ba madi.” Puku ya Fatherless America e tiišetša ka gore: “Kotsi yeo e golago ka tekanyo e itšego ya go tlaišwa ga bana ka dikopano tša botona le botshadi mo setšhabeng sa gabo rena e tšwelela kudu-kudu go palo e golago ya go se be gona ga bo-tate ba nyetšego, palo e golago ya go ba gona ga bo-tate ba bagodiši, masogana le banna ba bangwe bao ba sa tswalanego le bona goba bao ba sa dulego nako e telele.”

▪ Kotsi e Oketšegilego ya Boitshwaro bja tša Kopano ya Botona le Botshadi Tšeo di Thongwago Pele ga Nako

Ka ge go se na tlhokomelo e lekanego ya botswadi malapeng ao a nago le motswadi o tee, bafsa gantši ba na le dibaka tše dintši tša go kopanela boitshwaro bjo bo gobogilego. Tlwaetšo e nyenyane ya botswadi e ka ba lebaka le lengwe. Lefapha la tša Maphelo le Ditirelo tša Batho la United States le bolela gore: “Banenyana bao ba se nago tate bophelong bja bona go bonala ba tla ima ka makga a mabedi le seripa.”

▪ Bodiidi

Nyakišišo ya bafsa ba baso bao ba lego mahlalagading ba Afrika Borwa e phethile ka gore bodiidi ke ditla-morago tše tlwaelegilego tša batswadi bao ba sa nyalago goba go nyalwa. Bangwadi ba dinyakišišo ba bolela gore: “Melatong e ka bago 50%, mofsa yo a lego mahlalagading ga se gantši a boelago sekolong.” Bo-mma ba bantši bao ba sa nyalwago ba feleletša ka maphelo a go gweba ka mmele le kgwebo yeo e sego ya molao ya dihlare-tagi. Maemo a ka no ba a se kaone dinageng tša Bodikela. United States, “10 lekgolong ya bana ba lego malapeng a nago le batswadi ba babedi ba be ba le bodiiding [ka 1995], ge go bapišwa le ba 50 lekgolong ba lego malapeng ao go nago le bo-mma.”—America’s Children: Key National Indicators of Well-Being 1997.

▪ Go Hlokomologa

Ba gapeletšega gore ba iphediše ka noši, batswadi ba bangwe bao ba sa nyalwago ba fenywa ke boikarabelo bja bona e bile ga ba kgone go tšea nako e lekanego le bana ba bona. Mohlalwa yo mongwe o gopola ka gore: “Ke be ke šoma mosegare e bile ke e-ya sekolong bošego—ke ipakela kgateletšo le go lapa. Ruri ke ile ka hlokomologa bana.”

▪ Go Senyega ga Maikwelo

Go fapana le boipolelo bja ditsebi tše dingwe bja gore bana ba tielela ka pela ka morago ga tlhalo, banyakišiši ba bjalo ka Dr. Judith Wallerstein ba hweditše gore tlhalo e tlogela mabadi a maikwelo ao a tšeago lebaka le letelele. “Banna le basadi ba bafsa bao ba fetago tee-tharong bao ba nago le nywaga e lesome-senyane le e masomepedi-senyane ba kgomega ganyenyane goba ga ba kgomege nywageng e lesome ka morago ga tlhalo ya batswadi ba bona. Ba hlahlatha le bophelo ba se na dipakane tšeo ba di beilego . . . le maikwelo a go hloka thušo.” (Second Chances, ka Dr. Judith Wallerstein le Sandra Blakeslee) Go se itlhomphe, kgateletšego, boitshwaro bja go hloka tsebe le pefelo yeo e tšwelago pele di ile tša lemogwa baneng ba bantši bao batswadi ba bona ba hlalanego.

Puku ya The Single-Parent Family e re: “Dinyakišišo tše dintši di bontšha gore bašemane bao ba godišitšwego ka ntle le go ba gona ga monna yo a tiilego maphelong a bona ba bontšha go se šireletšege mabapi le go tsebja ga bona e le banna, go se itlhomphe gomme ka morago maphelong a bona ke bao ba bago le ditswalano tša bogwera tšeo di nago le mathata. Mathata ao a ka tšwelelago go banenyana bao ba phelago ka ntle le mehlala yeo e ka ekišwago ya banna ga se gantši a tšwelela go fihlela nywageng ya go tsena mahlalagading goba ka morago ga moo, e bile go akaretša go ba le mathata a go ba le ditswalano tšeo di atlegago tša monna/mosadi ge ba šetše ba godile.”