Go Ipolaya—Leuba Leo le Utegilego

JOHN LE MARY * ba nywageng ya bona ya bo-50 gomme ba dula tikologong ya magaeng ka ntlong e nyenyane kua United States. John o babja la go hwa ka baka la bolwetši bja go ruruga maswafo le go fokola ga pelo. Ge e le gabotse Mary ga a kgone go nagana ka bophelo ntle le John, e bile ga a kgone go kgotlelela bohloko bja go mmona a fokola go iša pele gotee le go hema ka go fegelwa ka nako e swanago. Mary o na le mathata a gagwe ka noši a tša maphelo e bile o tlaišegile ka lebaka la nywaga ka baka la kgateletšego. John o tshwenyegile ka ge morago bjale Mary a bolela ka go ipolaya. Go nagana ga gagwe go ferekantšhitšwe ka mo go oketšegilego ka baka la kgateletšego le dihlare ka moka tšeo a di nwago. O bolela gore a ka se kgone go kgotlelela taba ya go ipona a le noši.

Ntlo e tletše ka dihlare—diphilisi tša pelo, dithibela-kgateletšego le diokobatši. Mesong e mengwe e sa le ka pela, Mary o ya ka khitšhing gomme a fo thoma go nwa diphilisi. Ga a kgaotše go fihlela ge John a mo hwetša a mo tšeela tšona. O bitša ba sehlopha sa tša tlhakodišo ge a dutše a idibala. O rapela gore a se ke a ba a šiilwe ke nako.

Seo Dipalo-palo di se Utollago

Go na le go gontši mo go ngwadilwego nywageng ya morago bjale mabapi le dipalo tše di oketšegago tša go ipolaya magareng ga bafsa—le gona go ngwala mo ke mo go swanetšego, ka gobane ke masetla-pelo afe ao e lego a magolo go feta a lehu leo le sa nyakegego la mofsa yo a tletšego bophelo le yo a holofetšago? Lega go le bjalo, seo se tshedišitšwego mahlo dihlogong tša ditaba ke therešo ya gore tekanyo ya go ipolaya dinageng  tše dintši e gola ka go se kgaotše ka nywaga. Se ke therešo go sa šetšwe gore tekanyo yeo e akaretšago ya go ipolaya nageng e itšego e godimo goba e tlase, bjalo ka ge lepokisi leo le lego letlakaleng le fetilego le bontšha. Go lebeledišiša dipalo-palo tšeo gape go utolla sebopego sa lefase ka bophara sa leuba le leo le utegilego.

Ka 1996 U.S. Centers for Disease Control e begile gore palo ya go ipolaya magareng ga ma-Amerika ao a nago le nywaga e 65 le go feta moo e oketšegile ka 36 lekgolong ga e sa le go tloga ka 1980. Tše dingwe tša koketšego ye di bile gona ka baka la dipalo tše dikgolo tša ma-Amerika ao a tšofetšego—eupša e sego ka moka ga tšona. Ka 1996 tekanyo ya kgonthe ya go ipolaya magareng ga bao ba nago le nywaga ya ka godimo ga 65 le yona e ile ya oketšega ka 9 lekgolong e le lekga la mathomo ka nywaga e 40. Ge e le ka mahu ao a bakilwego ke dikgobalo, ke feela go wa le go thula ga dikoloi mo go ilego gwa bolaya ma-Amerika ao a tsofetšego a mantši. Ge e le gabotse, gaešita le dipalo-palo tšeo di tšhošago di ka ba di le tlase kudu. A Handbook for the Study of Suicide e bolela gore: “Go naganelwa gore go ipolaya go tšewa gabohwefo kudu dipalo-palong tšeo di theilwego bohlatseng bja seo se bakago lehu.” Puku ye e oketša ka gore ba bangwe ba akanyetša gore dipalo tša kgonthe di oketšegile gabedi go feta kamoo dipalo-palo di begilwego ka gona.

Ka mafelelo afe? Go swana le dinaga tše dingwe tše dintši, United States e tlaišwa ke leuba leo le utegilego la lefase ka bophara la go ipolaya ga badudi bao e lego batho bao ba godilego. Setsebi tabeng ye, e lego Dr. Herbert Hendin se ngwala gore: “Go sa šetšwe gore tekanyo ya go ipolaya United States e oketšega ka go se kgaotše le go lemogwa ka nywaga, go ipolaya magareng ga batho ba bagolo go neilwe šedi e nyenyane ke batho ka kakaretšo.” Ke ka baka la’ng go le bjalo? O šišinya gore karolo ya bothata ke gore ga e sa le go tloga ge tekanyo ya go ipolaya ga batho bao ba godilego ka mehla e dula e le godimo, “ga se ya baka tšhošetšo ya kapejana yeo e sepedišanago le go oketšega mo go makatšago ga go ipolaya ga bafsa.”

Bokgoni bjo bo Šiišago

Dipalo-palo tše gaešita le ge e le tše tšhošago, e fo ba dinomoro tšeo di sa tshwenyego maikwelo. Di ka se kgone go fetiša bodutu bja bophelo bjo bo phelwago ka ntle le molekane yo a rategago, kgakanego ya go ikemela mo go lobilwego, go hloka kholofelo ka bolwetši bjo bo phegelelago, go hloka mohola ka kgateletšego e fokodišago le go hloka kholofelo ka bolwetši bjo bo bolayago. Therešo e nyamišago ke gore le ge bafsa ba ka leka go ipolaya bjalo ka mogato o sa rego selo bakeng sa mathata a lebakanyana, batho bao ba godilego gantši ba lebeletšane le mathata ao a bonagalago e le a sa ruri le a sa rarollegego. Ka baka la seo, gantši ba retologela go go ipolaya mo go naganišišitšwego kudu go feta bafsa gotee le go go dira ka bokgoni bjo bo šiišago.

Pukung ya gagwe ya Suicide in America, Dr. Hendin o ngwala gore: “Ga se feela gore go ipolaya go apareditše kudu magareng ga batho bao ba godilego, eupša tiro ya go ipolaya e bontšha go fapana gabohlokwa magareng ga motho yo a godilego le mofsa. Ka tsela e itšego, karolelano ya go leka go ipolaya ga kgonthe e fetogela magareng ga batho ba bagolo ka mo go lemogegago kudu. Magareng ga batho ka kakaretšo, karolelano ya go ipolaya mo go lekilwego go ya go go ipolaya ga kgonthe go lekanyeditšwe gore ke 10 go 1; magareng ga bafsa (ba nywaga ya 15-24), go lekanyeditšwe gore ke 100 go 1; le magareng ga bao ba fetilego nywaga e 55, go lekanyeditšwe gore ke 1 go 1.”

A dipalo-palo tše šišinyago kgopolo gakaakang! Ke mo go nolago moko gakaakang go tšofala, go lahlegelwa ke matla a mmele le go tlaišwa ke bohloko le bolwetši! Ga go makatše ge ba bantši gakaakaa ba ipolaya. Lega go le bjalo, go na le lebaka le legolo la go tšea bophelo e le bjo bohlokwa—gaešita le ka tlase ga maemo a thata kudu. Nagana ka seo se diragaletšego Mary, yo go boletšwego ka yena matsenong.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Tšhate go letlakala 13]

Ditekanyo tša go Ipolaya go ya ka Batho ba 100 000, ka Nywaga le Bong

Nywaga e 15 go ya go 24 Nywaga e 75 go ya Godimo

Banna/Basadi Naga Banna/Basadi

8,0 / 2,5 Argentina 55,4 / 8,3

4,0 / 0,8 Greece 17,4 / 1,6

19,2 / 3,8 Hungary 168,9 /60,0

10,1 / 4,4 Japan 51,8 /37,0

7,6 / 2,0 Mexico 18,8 / 1,0

53,7 / 9,8 Russia 93,9 /34,8

23,4 / 3,7 United States 50,7 / 5,6