Sephiri Seo se Bolokilwego ka Bokgwari

“Ga go na motho yo a tlago go išwa bokgobeng goba bohlankeng: bokgoba le kgwebo ya go gweba ka makgoba di swanetše go iletšwa ka dibopego tša tšona ka moka.”—Kgoeletšo Ya Ditšhaba-tšhaba Ya Ditshwanelo Tša Batho.

NAKO e tlago ge o tšhela swikiri ka kofing ya gago, o nagane ka Prevot, yo e lego mo-Haiti yo a ilego a holofetšwa mošomo o mobotse nageng e nngwe ya Caribbean. Go e na le moo, o ile a rekišwa ka R50.

Prevot o ile a ba gotee le dikete-kete tša batho ba nageng ya gabo bao ba bego ba dirilwe makgoba bao ba gapeletšwago go buna mmoba ka dikgwedi tše tshela goba tše šupago ka tšhelete e nyenyane goba ka ntle le tšhelete. Makgoba a a swerwe maemong ao go wona go tletšego le a šilafetšego kudu. Ka morago ga go tšeelwa dithoto tša bona, ba be ba newa ditsedi tše dikgolo. Ba swanetše go šoma e le gore ba tle ba hwetše dijo. Ge e ba ba leka go tšhaba, ba ka ba ba bethwa.

Nagana ka taba ya Lin-Lin, ngwanenyana yo a tšwago Borwa-bohlabela bja Asia. O be a e-na le nywaga e 13 ge mmagwe a be a e-hwa. Mokgatlo wa tša mošomo lefelong le le swanetšego o ile wa mo reka go tatagwe ka R2 940, wa mo holofetša mošomo o mobotse. Tefo yeo a bego a e lefša e be e bitšwa “ditefelo tša gagwe tšeo di lefšago e sa le pele”—tsela e kgonthišeditšwego ya go se mo lokolle go beng ba gagwe ba bafsa go ya go ile. Go e na le go newa mošomo o hlomphegago, Lin-Lin o ile a išwa lefelong la bagweba-ka-mmele moo bagoboši ba lefago mong wa gagwe R25 ka iri bakeng sa gagwe. Lin-Lin e tloga e le mogolegwa ka gobane ga a kgone go tloga go fihlela sekoloto sa gagwe se lefša. Se se akaretša tshenyagalelo ya gagwe go mong wa lefelo la bagweba-ka-mmele go okeletša go tšhelete ya tswalo le ditshenyagalelo. Ge e ba Lin-Lin a gana go dumelelana le dikganyogo tša mong-mošomo wa gagwe, mo gongwe a ka ba a bethwa goba a hlokofatšwa. Se sešoro le go feta, ge e ba a leka go tšhaba mo gongwe a ka bolawa.

Na go tla ba le Tokologo Bakeng sa Bohle?

Batho ba bantši ba nagana gore bokgoba ga bo sa le gona le gatee. Ka kgonthe, ka morago ga dikopano tše mmalwa, dikgoeletšo le melao, go ile gwa tsebišwa semmušo gore bo fedišitšwe dinageng tše dintši. Go tenwa ke bokgoba go bolelwa ka matla ka gohle. Melao ya setšhaba e thibela bokgoba gomme go iletšwa ga bjona go tšeelwa godimo mangwalong a molao a ditšhaba-tšhaba—e lego seo se begilwego go Sehlogo 4 sa Kgoeletšo ya Ditšhaba-tšhaba ya Ditshwanelo tša Batho ya 1948, seo se tsopotšwego ka godimo.

Lega go le bjalo, bokgoba bo gona e bile bo tšwela pele ka katlego—gaešita le ge go ba bangwe e le sephiri se se bolokilwego ka bokgwari. Go tloga Phnom Penh go ya Paris, go tloga Mumbai go ya Brasília, magagabo rena a dimilione—banna, basadi le bana—ba gapeletšega go phela le go šoma e le makgoba goba maemong a bjalo ka a bokgoba. Mokgatlo wa Ditšhaba-tšhaba wa go Lwantšha Bokgoba wo o theilwego London, e lego mokgatlo wa kgale wa lefase wa mošomo o gapeletšwago, o akanyetša palo ya batho ba lego bokgobeng go makgolo a dimilione. Ka kgonthe, go ka ba go e-na le makgoba a mantši lefaseng lehono go feta le ge e le neng pele!

Ke therešo gore diswantšho tše tlwaelegilego tša ditlemo, difepi le difantisi ga di swane le tša bokgoba bja mehleng yeno. Mošomo o gapeletšwago, lenyalo la bokgoba, bokgoba bja tša dikoloto, mošomo wo o dirwago ke bana, gantši le go gweba ka mmele e fo ba tše dingwe tša dibopego tša mehleng yeno tšeo di tsebjago kudu tša bokgoba. Makgoba mo gongwe e ka ba basadi ba direthe, banamedi ba dikamela, babuni ba mmoba, balogi ba mebete goba baagi ba ditsela. Ke therešo gore palo e ntši kudu ga e rekišwe difantising tša setšhaba, eupša ba tloga ba se kaone go feta kamoo makgoba a nakong e fetilego a bego a le ka gona. Maemong a mangwe maphelo a bona ke a nyamišago le go feta.

Ke bomang bao ba fetogago makgoba? Ba fetoga bjang makgoba? Go dirwa eng bakeng sa go ba thuša? Na go fediša bokgoba ka mo go feletšego go kgaufsi?

 [Lepokisi/Seswantšho go letlakala 4]

BOKGOBA BJA MEHLENG YENO KE ENG?

Ye ke potšišo yeo go bilego thata gaešita le go Ditšhaba tše Kopanego go e araba ka morago ga nywaga e mentši ya boiteko. Tlhaloso e nngwe ya bokgoba ke yeo e hlamilwego ke Molao wa tša Bokgoba wa 1926 wo o boletšego gore: “Bokgoba ke maemo a motho yoo matla le ge e le afe goba ka moka ga ona ao a kgokaganego le tshwanelo ya go ba mong a dirišwago go yena.” Lega go le bjalo, lentšu le ke leo le nabilego go ya ka tlhathollo. Go ya ka mongwadi wa ditaba Barbara Crossette, “bokgoba ke leswao leo le dirišwago go bašomi bao ba hwetšago megolo ya tlase diintasetering tša tša diaparo le tša diaparo tša dipapadi tša dinageng tša ka ntle le mabenkeleng ao a godišago megolo ya tlase e bile a le ka tlase ga maemo a šilafetšego a tša maphelo a metseng e megolo ya Amerika. Bo dirišetšwa go kgalemela intaseteri ya tša dikopano tša botona le botshadi le mošomo wa kgolegong.”

Mike Dottridge, molaodi wa Mokgatlo wa Ditšhaba-tšhaba wa go Lwantšha Bokgoba o dumela gore “ka ge bokgoba bo bonala bo tla tšea dibopego tše difsa—goba ka ge lentšu le dirišwa maemong a mantši—go na le kotsi ya gore seo bo se bolelago se tla fokodišwa goba gaešita le go nyenyefatšwa.” O dumela gore “bokgoba bo hlaolwa ka karolo ya go ba mong goba go laola bophelo bja motho yo mongwe.” Bo akaretša kgapeletšo le thibelo ya go sepela—therešo ya gore “motho yo mongwe ga a lokologe gore a tloge, gaešita le go fetoša mong-mošomo.”

A. M. Rosenthal, ge a ngwala ka go The New York Times, o re: “Makgoba a phela maphelo a bokgoba—modiro o bolayago, go katwa, tlala, tlhokofatšo, boemo bjo bo feletšego bja go nyenyefatšwa.” O okeditše ka gore: “Ditolara tše 50 [R300] di reka lekgoba, ka gona go tloga go se na taba e le ka kgonthe [go beng ba makgoba] gore a phela lebaka le lekaakang pele mebele ya ona e lahlelwa ka gare ga noka e itšego.”

[Mothopo]

Ricardo Funari