Bafsa ba a Botšiša . . .

Go Thwe’ng ka go Phunya Mmele?

‘Nakong ya ge ke bona la mathomo batho bao ba nago le melomo e phuntšwego le dikarolo tše dingwe tša mmele tše phuntšwego, ke ile ka nagana gore “Mmalo! Seo se kgethegile.”’—Lisa.

LISA ga a noši. Dipalo tše di oketšegago tša bafsa di apara mangina le dikonopi dikarolong tše fapa-fapanego tša mmele, gaešita le dintšhing tša bona, lelemeng, melomong le mokhubong. Ke mokgwa wo o bitšwago go phunya mmele. *

Heather wa nywaga e 16 o fišegela go tsenela tiro e swanago. O kgodišegile gore lengina mo mokhubong wa gagwe le tla bonala e le “le le kgahlišago e le ruri.” Lega go le bjalo, Joe wa nywaga e 19 o šetše a na le barbell ya gauta mo lelemeng la gagwe. Gape ngwanenyana yo mongwe yo monyenyane o kgethile go phunya dintšhi tša gagwe ka gobane o be a nyaka selo se sengwe seo se “tanyago” seo se bego se tla “makatša batho.”

Kgopolo ya go tsenya mabenyabje mo mmeleng ga se e mpsha le gatee. Morago kua mehleng ya Beibele, mosadi yo a boifago Modimo yo a bego a bitšwa Rebeka o be a apara lengina mo nkong. (Genesi 24:22, 47) Ge ba e-tšwa Egipita, ba-Isiraele ba be ba apere mangina. (Ekisodo 32:2) Lega go le bjalo, ga go tsebje gore mabenyabje ao a be a tsentšhitšwe ka mokgwa wa go phunya ditsebe goba dinko. Lega go le bjalo, makgoba a botegago a be a phutše ditsebe tša ona, e le seka sa gore a botegela beng ba ona ka go se kwanantšhe. (Ekisodo 21:6) Go phunya go be go tumile gape le ditšong tše dingwe tša bogologolo. Ma-Aztec le ba-Maya ba ile ba phunya maleme a bona ka mabaka a moya. Go phunya lešoba molomong go sa dutše go aparetše Afrika le magareng ga ma-India a Amerika Leboa. Go tsenya dilo tša go ikgabiša nkong go tlwaelegile magareng ga ba-Melanesia le badudi ba India le Pakistan.

Go ba go fihla nywageng e sego kae e fetilego, go phunya lefaseng la Bodikela go be go lekanyeditšwe ka kakaretšo dithinaneng tša basadi. Eupša gona bjale bafsa bao ba lego mahlalagading le batho bao ba godilego ba bafsa ba bong ka bobedi ba apara mabenyabje mo e ka bago karolong e nngwe le e nngwe ya mmele mo a ka tsenywago gona.

Lebaka Leo ka Lona ba Iphunyago

Ba bantši ba a iphunya ka gobane ba nagana gore ke selo seo se lego nakong—selo seo se lego nakong seo se swanetšego go dirwa. Ba bangwe ba nagana gore go tla kaonefatša ponagalo ya bona. Ka ntle le pelaelo, mokgwa wo wo o lego nakong o hlohleleditšwe ke go dirišwa ga mabenyabje a mmele ke dimotlelara tše phagamego, dinaletšana tša dipapadi le diopedi tše tumilego. Le gona go bafsa ba bangwe, gape go phunya go šoma e le pontšho ya boipušo, go nyaka go ba moswana-noši,  tsela ya bona ya go bolela gore ga ba swane le batho ba bangwe ka moka. Mongwadi wa dikuranta John Leo o re: “Tlhologelo ya go tena batswadi le go tšhoša bao ba lego maemong a magareng e bonagala e golela godimo bjalo ka maikemišetšo a go phunya leboelela.” Go se kgotsofale, go se šireletšege, lenyatšo le borabele di bonagala e le tšona tšeo di hlohleletšago senyakwa se sa go ipontšha seo ba lego sona.

Go na le gaešita le bao ba iphunyago bakeng sa go kgotsofatša dinyakwa tša bona tše di tseneletšego tša monagano le maikwelo. Ka mohlala, bafsa ba bangwe ba nagana gore go tla godiša boitlhompho bja bona. Bahlaselwa ba bangwe ba go tlaišwa ga bana ba bone e le thušo bakeng sa go laola mebele ya bona.

Dikotsi tša tša Maphelo

Eupša na go phunya mo go bjalo ga mmele go bolokegile? Dingaka tše dintši tša tša kalafo di bolela gore tše dingwe ga se di šireletšege. Ka ntle le pelaelo, go iphunya go kotsi. E bile go ya go yo a bitšwago mophunyi wa setsebi go ka ba le dikotsi tša gona. Ba bantši ga ba tlwaetšwa ka mo go tseneletšego, ba ithutile bokgoni bja bona go bagwera, dimakasineng goba dibidiong. Ka baka la seo, ba ka no se diriše mekgwa ya bohlweki goba gaešita le go kwešiša dikotsi tša go phunya. Gape baphunyi ba bantši ga ba kwešiše kagego ya mmele. Se ga se bothata bjo bonyenyane, ka ge go phunya lešoba lefelong leo le fošagetšego go ka baka go tšwa madi a mantši. Go phunya megala-tšhika go ka baka tshenyo ya sa ruri.

Kotsi e nngwe e kgolo ke go fetetšwa ka bolwetši. Sedirišwa seo se sa hlwekišwago se ka fetetša malwetši a bolayago a bjalo ka bolwetši bja sebete, AIDS, bolwetši bja mafahla le kgohlanyo ya mehlagare. Gaešita le ge mekgwa ya bohlweki e dirišwa, tlhokomelo ka morago ga mogato woo e sa dutše e le ya bohlokwa. Ka mohlala, go phunya mokhubo ke mo go ka bakago bohloko ka gobane go fogohlwa ke diaparo ka mo go tšwelago pele. Ka gona go ka tšea lebaka la dikgwedi tše senyane go fola.

Dingaka di bolela gore go phunya lehihiri la nko ya motho goba la ditsebe go kotsi kudu go feta go phunya thinana ya tsebe. Lengwalo la ditaba leo le tšwago go American Academy of Facial Plastic and Reconstructive Surgery le hlalosa gore: “Mašoba a mantši a go tsenya mangina ao a dikologilego ka godimo ga tsebe ke lona lebaka leo go swanetšego go tshwenyegwa ka lona—go fetelwa ke malwetši go ka baka go lahlegelwa ke bokagodimo ka moka bja tsebe. Dikonopi tša nko le tšona di kotsi—go fetelwa lefelong le go ka akaretša megala-tšhika ya madi yeo e lego kgaufsi gomme gwa fetela le bjokong.” Lengwalo leo la ditaba le phetha ka gore: “Ge e le gabotse, [go phunya] go swanetše go lekanyetšwa thinaneng ya tsebe.”

Dikotsi tše dingwe ke go ikgobatša mo gobe le go arabela mo gobe ga mmele go go phunya ka go tsentšha mabenyabje. Ge e ba mangina a tsentšhitšwe  dikarolong tšeo di lego boleta kudu, bjalo ka matswele, di ka swarwa goba tša gogwa ke diaparo, go phunya go ka gagola nama gabonolo. Mabadi ao a dirilwego matsweleng a ngwanenyana yo monyenyane a ka thiba mašobana a mafsi, ka gona ge e ba a sa nyake kalafo, a ka hwetša gore go thata goba ga go kgonege go nyantšha ngwana nakong e tlago.

Mokgatlo wa tša Meno wa Amerika morago bjale o ile wa bitša go phunya molomo gore ke kotsi yeo e lego ya phatlalatša ya tša maphelo. Dikotsi tšeo di oketšegilego tša go phunya karolo ya molomo di akaretša go kgangwa ka morago ga go metša mabenyabje, bogašu le go lahlegelwa ke go ba le tatso ga leleme, go tšwa madi lebaka le letelele, meno a gohlegilego goba a robegilego, go elela ga mare mo go oketšegilego, go theoga ga ditete mo go sa laolegego, go gobala ga marinini, go palelwa ke go bolela gabotse le go thatafalelwa ke go hema, go sohla le go metša. Ge mosadi yo mofsa yo a bitšwago Kendra a be a dirile gore leleme la gagwe le phulwe, le ile la “kokomoga bjalo ka paluni.” Go befiša boemo go ya pele, mophunyi o ile a diriša konopi yeo e diretšwego seledu, gomme e ile ya sega leleme la Kendra ya ba ya fetela le tlhalenameng ya ka tlase. O ile a nyaka a lahlegelwa ke bokgoni bja gagwe bja go bolela.

Modimo o rutile batho ba gagwe, e lego ba-Isiraele go hlompha mebele ya bona le go phema go ikgolofatša. (Lefitiko 19:28; 21:5; Doiteronomio 14:1) Le ge Bakriste lehono ba se ka tlase ga Molao wa Moše, ba sa dutše ba kgothaletšwa go swara mebele ya bona ka tlhompho. (Ba-Roma 12:1) Ka gona, na ga se ga tlhaologanyo go phema dikotsi tšeo di sa nyakegego tša tša maphelo? Lega go le bjalo, go na le mabaka a mangwe ao o swanetšego go a lemoga ka ntle le tša maphelo.

Go Fetiša Molaetša Ofe?

Beibele ga e nee taelo e lebanyago mabapi le go phunya mmele. Eupša e re kgothaletša gore re itlhophe ka “bothakga le go hlaphogelwa monaganong.” (1 Timotheo 2:9, bapiša le NW.) Gaešita le ge selo se sengwe se ka tšewa e le sa bothakga karolong e nngwe ya lefase, taba e kgolo ke kamoo se lebelelwago ka gona mo o dulago gona. Ka mohlala, karolong e nngwe ya lefase basadi ba phuntšwego dithinaneng ba ka lebelelwa e le ba amogelegago. Eupša nageng e nngwe goba setšong se sengwe, ba bangwe ba ka ba kgopiša.

Go sa šetšwe go tuma ga gona magareng ga batho ba tumilego, go phunya mmele le go tsenya mangina ga banna go fihla ga bjale go paletšwe ke go amogelwa ga kakaretšo ka Bodikela. Lebaka le lengwe e ka ba e le gore dilo tše kgale e be e le leswao la bagolegwa, dihlopha tša disenyi tšeo di dirišago dithuthuthu, sebapadi sa mmino wa rock wo o bontšhago go se kgotsofale le ditho tša ditšo tša go ithabiša ka go ikgobatša ka bosodoma. Go ba bantši, go phunya mmele go na le tšhišinyo ya boitshwaro bjo bo tšwilego tseleng le borabele. Ba bantši ba go lebelela e le mo go tšhošago le mo go tenago. Ngwanenyana wa Mokriste yo a bitšwago Ashley o re: “Mošemane yo yo a lego ka klaseng ya-ka o be a sa tšwa go phunya nko ya gagwe. O nagana gore go a kgahliša. Ke nagana gore go a tena!”

Ka gona, ga go makatše gore lebenkele le lengwe leo le tumilego la Amerika le na le molao wa gore bašomedi ka moka bao ba kopanago le bareki ka go lebanya ba swanetše gore ba be le lengina le tee tsebeng ka e tee le gore go phunya mo gongwe ka moka mo go bonagalago ga se gwa dumelelwa. Mmoleledi wa khampani wa mosadi o hlalosa gore: “O ka se naganele e sa le pele kamoo batho ba tlago go arabela ka gona. Baeletši ba tša mešomo ka mo go swanago ba eletša barutwana ba banna ba kholetšheng bao ba dirago dikgopelo tša mošomo gore ba se ke ba apara “mangina goba mabenyabje a mangwe a go phula mmele; basadi ga se ba swanela go apara . . . mangina a dinkong.”

Bafsa ba Bakriste ka mo go kgethegilego ba swanetše go kgomega ka gore ba nea kgopolo e nepagetšego go ba bangwe, go akaretša ge ba swaregile modirong wa boebangedi. Ga ba nyake gore ‘ba nee motho kgopišo, gore bodiredi bja bona bo se ke bja ba le bosodi.’ (2 Ba-Korinthe 6:3, 4, bapiša le PK.) Go sa šetšwe pono ya motho ka noši yeo o ka bago o e-na le yona ka go phunya, ponagalo ya gago ka mo go sa phemegego e bolela ka boemo bja gago bja kgopolo le mokgwa wa gago wa bophelo. Ke polelo efe yeo wena o nyakago go e nea?

Mafelelong, wena—ee, le batswadi ba gago—le swanetše go dira phetho ya seo o tla se dirago ka taba ye. Keletšo e kwagalago ya Beibele e re: “Le se ke la dumelela lefase leo le le dikologilego le le bopa go ya ka popego ya lona.” (Ba-Roma 12:2, Phillips) Go ba gona, ke wena yo o tlago go swanelwa ke go phela ka ditla-morago tša gona.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Diswantšho go letlakala 21]

Go phunya mmele ke mo go tumilego kudu magareng ga bafsa