Tumelo e Phelago Gare ga Masetla-pelo

MO E nyakilego go ba nywaga e 60 e fetilego, Mina Esch o ile a amogela karata yeo e tšwago go monna wa gagwe, Peter. Molaetša o ngwadilwego ka seatla e be e le o mokopana le o sa kwagalego gabotse. Lega go le bjalo, o ile a thaba le go imologa ge a o hwetša. Monna wa Mina e be e le mogolegwa kampeng ya tshwenyo ya Buchenwald, o be a rometšwe moo ke mmušo wa Nazi ka lebaka la ge e le yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa. Lehlakore la ka morago la karata le be le e-na le polelo e kwerago e rego: “Mogolegwa o sa dutše e le Morutwana wa Beibele [ka ge Dihlatse tša Jehofa di be di tsebja bjalo nakong yeo] wa hlogo-thata . . . Ka baka la lebaka le le nnoši, o ile a amogwa tokelo ya go ngwalelana mo go dumeletšwego ka tsela e itšego.” Molaetša wo o ile wa botša Mina gore Peter o be a kgomaretše tumelo ya gagwe ka go tia.

Karata yeo ga bjale e senyegago ganyenyane-ganyenyane le e sehlefetšego, e adimišitšwe Museum of Jewish Heritage—A Living Memorial to the Holocaust, wo o lego Battery Park, New York City. Karata gotee le seswantšho sa Peter Esch, di bolela ka karolo e nyenyane ya masetla-pelo a magolo a motho—Polao e Sehlogo—nakong yeo ka yona ba-Juda ba dimilione tše tshela ba ilego ba fedišwa. Pontšho ya motheo ya musiamo e na le diswantšho tše fetago tše 2 000 le dilo tša bokgabo tša histori le setšo tše 800 tšeo di bontšhago diphihlelo tša setšhaba sa ba-Juda go tloga ka bo-1880 go fihla ga bjale go akaretša le Polao e Sehlogo. Ke ka baka la’ng Museum of Jewish Heritage e le lefelo le le swanelegago la go bonagatša lengwalo la Peter Esch?

Radihistori wa musiamong Dr. Jud Newborn o ile a hlalosa gore: “Taelo ya musiamo ke go emela histori ya Sejuda. Dihlatse tša Jehofa di be di tlaišwa bakeng sa seo e bego e le tšona. Dihlatse di be di tlaišwa ka kakaretšo bakeng sa ditumelo tša tšona tša bodumedi le ka gobane di be di sa dumele kgethollo ya merafo le go ena keno go mmuša-noši yo mobe wa lefase. Le gona di be di sa dumele go lwa ntweng ya gagwe. . . . Ba-Juda ba ile ba katanela go kgomarela ditekanyetšo tša bona le tumelo ya bona malebana le kganetšo e kgolo. Musiamo o direla kganetšo e bjalo ya moya monyanya. Ka lona lebaka leo, taelo ye gape e lemoga le go reta tumelo ya Dihlatse tša Jehofa mehleng ya Nazi.”

Bodulong bja lona bja nakwana kua Museum of Jewish Heritage, lengwalo le bonolo le bonagatša go katana ga motho o tee yo potego ya gagwe e sa kwanantšhego ya go botegela Jehofa e ilego ya lekwa. Peter Esch o ile a phologa teko ya gagwe e šoro kampeng ya Nazi ka ntle le gore tumelo ya gagwe e kgongwe.

[Seswantšho go letlakala 15]

Museum of Jewish Heritage, New York City

[Diswantšho go letlakala 15]

Esch, e lego yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa, o ile a golegwa go tloga ka 1938 go ya go 1945 bakeng sa go gana go latola ditumelo tša gagwe