Yuropa e Kopanego—Ke ka Baka La’ng e Swanetše go ba Taba e Tshwenyago?

DIPOROPO tša di-champagne di be di thunya. Go lauma ga mello go bonagala lefaufaung. Tiragalo e be e le eng? Ngwaga-kete o mofsa? Aowa, tiragalo ye ka ntle le pelaelo e be e le ya bohlokwa kudu go feta go fetoga feela ga dinomoro tša dialmanaka tša lefase. E be e le January 1, 1999. Tšhelete e swanago e mpsha bakeng sa European Union (EU)—mohuta wa tšhelete wo o bitšwago euro *—e ile ya lokollwa semmušo letšatšing leo.

Ma-Yuropa a mantši a bona go tla ga tšhelete e tlwaelegilego e le mogato wa histori maitekong a kgale a Yuropa bakeng sa botee. Kuranta ya Dutch e lego De Telegraaf e ile ya tsebatša ka phišego go lokollwa ga euro e le “seala godimo ga go kopanywa ga Yuropa.” Ruri, ka morago ga nywaga-some ya ditoro, ditherišano le go diega, botee bja Yuropa bo bonala bo le kgaufsi go feta le ge e le neng.

Go ba gona, batho bao ba dulago ka ntle ga Yuropa ba ka makatšwa ke gore lethabo ke la eng. Go goroga ga euro le maiteko a go kopanywa ga Yuropa di ka bonala di sa kgome gakaalo bophelo bja bona bja letšatši le letšatši. Lega go le bjalo, go kopanywa ga Yuropa go tla tliša se sengwe sa dihlopha tše dikgolo tša lefase tša tša boiphedišo. Ka gona go ka se be bonolo go hlokomologa Yuropa yeo e kopanego—go sa šetšwe mo motho a dulago gona.

Ka mohlala, Mothuša-mongwaledi wa U.S. wa Mmušo Marc Grossman morago bjale o ile a botša batheetši ba Amerika Leboa gore: “Katlego ya rena e tswalane le Yuropa.” Ka baka la’ng? Gare ga mabaka ao a ilego a a bontšha e be e le gore “mošomi o tee go bašomi ba bangwe le ba bangwe ba 12 difeketoring tša United States o na le mošomo go e nngwe ya dikgwebo tše 4 000 tšeo e lego tša Yuropa kua United States.” Go begilwe gape gore tšhelete e mpsha ya Yuropa e ka kgoma theko ya dithoto tšeo di tšwago ka ntle—gaešita le ditekanyo tša theko-khiro—dinageng tšeo di lego kgole le Yuropa.

Dinaga tšeo di hlabologago di ka holega. Bjang? Nyakišišo e nngwe e bolela gore: “Go tšeelwa sebaka ga ditšhelete tše fapa-fapanego tša Yuropa ke euro go tla nolofatša ditswalano tša dikgwebo tša dinaga tšeo di hlabologago le EU.” Go oketša moo, ba bangwe ba bolelela pele gore difeme tša Japane le United States tšeo di dirago kgwebo Yuropa di tla holega. Ka ge euro e hlamilwe, go ka se be le ditekanyo tše di feto-fetogago tša go ananya magareng ga dinaga tša Yuropa. Go dira kgwebo Yuropa go ka ba mo go seketšago kudu.

Ge e ba o rulaganyetša go etela Yuropa, le wena ka mo go swanago o ka kwa mehola ya botee bja Yuropa. Go se go ye kae o tla kgona go reka dithoto le ditirelo dinageng tše fapanego tša Yuropa ka tšhelete e tee, e lego euro, yeo e nago le tekanyo e nyakilego go lekana le ya tolara ya United States. Dinako tša babogi ba naga bao ba gakanegilego bao ba šomago ka di-gulden, di-franc, di-lira, di-deutsche mark le di-calculator tše dinyenyane di fetile.

Lega go le bjalo, go tšwela pele ga Yuropa bakeng sa go ba kontinente e kopanego go nea selo se sengwe seo se kgahlišago—kholofelo. Nagana feela, nywaga-someng e sego kae e fetilego Yuropa e be e hlasetšwe ke ntwa. Go tloga ponong yeo, go kopanywa ga Yuropa ke tiragalo e makatšago. Batho lefaseng ka bophara ba a e lemoga.

Ba bantši ga ba fetše go ipotšiša ge e ba botee bja lefase ka bophara e ka ba selo sa kgonthe seo se letetšwego. Ye ke kholofelo e kgahlišago e le ruri! Na megato ya Yuropa ya go ya boteeng e tla batametša motho kgaufsi le lefase leo le kopanego? Pele re ka hlahloba potšišo yeo, re swanetše go hlahloba ka potego go kopanywa ga Yuropa. Ke mapheko afe ao a lego tseleng ya go ya boteeng ao a sa nyakago go tlošwa?

[Mongwalo wa ka tlase]

 [Lepokisi go letlakala 12]

NA BOTEE BO ILE BJA DIRWA?

Kgopolo ya botee bja Yuropa ga se e mpsha gakaalo. Go be go na le tekanyo ya botee nakong ya Mmušo wa Roma, ke moka ya ba ka tlase ga pušo ya Charlemagne gomme ka morago ya ba ka tlase ga Napoléon I. Ditiragalong tše bjalo botee bo be bo theilwe kgapeletšong le phenyong. Lega go le bjalo, ka morago ga Ntwa ya II ya Lefase, bontši bja dinaga tšeo di bego di hlagaditšwe ke ntwa di ile tša lemoga go nyakega ga botee bjo bo theilwego tirišanong. Dinaga tše di be di holofela gore tirišano e bjalo e tla lebiša e sego feela go boeleng ga tšona sekeng go tša boiphedišo eupša le go iletšwa ga ntwa. Ye e latelago ke e mengwe ya megato ya histori yeo e ilego ya lebiša boemong bjo bo lego gona ga bjale:

• 1948 Baetapele ba dipolitiki ba Yuropa ba makgolo ba kopana gotee The Hague, Nether­lands gomme ba ikana ka gore: “Re ka se sa hlwa re lwantšhana gape.”

• 1950 Fora le Jeremane di thoma go dirišana e le gore di šireletše diintaseteri tša tšona tša malahla le tša ditšhipi. Dinaga tše dintši di a di tlatša, gomme se se lebiša go hlongweng ga European Coal and Steel Community (ECSC). ECSC e thomile go šoma ka 1952 gomme e akaretša Belgium, Fora, Italy, Jeremane Bodikela, Luxembourg le Netherlands.

• 1957 Ditho tše tshela tša ECSC di bopa mekgatlo e mengwe e mebedi: European Economic Community (EEC) le European Atomic Energy Community (Euratom).

• 1967 EEC e kopana le ECSC le Euratom bakeng sa go bopa European Community (EC).

• 1973 EC e amogela Denmark, Ireland le United Kingdom.

• 1981 Gerika e tlatša EC.

• 1986 Portugal le Sepania di tlatša EC.

• 1990 EC e oketšwa go ya pele ge Jeremane Bodikela le Bohlabela di kopana, di tliša yeo e kilego ya ba Jeremane Bohlabela mokgatlong.

• 1993 Maiteko ao a lebišago go botee bjo bogolo bja tša boiphedišo le tša dipolitiki bja ditho tša EC a lebiša go bopšeng ga European Union (EU).

• 2000 EU e na le dinaga tše 15 tšeo e lego ditho—Austria, Belgium, Denmark, Finland, Fora, Gerika, Ireland, Italy, Jeremane, Luxembourg, Netherlands, Portugal, Sepania, Sweden le United Kingdom.

[Seswantšho go letlakala 11]

Euro e tla tšea sebaka sa ditšhelete tše dintši tša Yuropa

[Mothopo wa Seswantšho go letlakala 11]

Euros and euro symbols on pages 11, 13-14, and 16: © European Monetary Institute