Bafsa ba a Botšiša . . .

Bo-tate Bao ba Tšhabago—Na ba ka Tšhaba e le ka Kgonthe?

“Nakong ya ge a re, ‘Ke tlo ba le ngwana wa gago,’ ke be ke tlabegile. Ke mang yo a bego a tla hlokomela ngwana? Ke be ke se boemong bja go hlokomela lapa. Ke ile ka ikwa eka nka tšhaba.”—Jim. *

PEGO ya Lekgotla la Alan Guttmacher e bolela gore: “Ngwaga o mongwe le o mongwe mo e nyakilego go ba milione o tee wa basadi bao ba lego mahlalagading . . . ba a ima.” Tekanyo ya godimo e ka bago “78% ya go belegwa ga bana ke bafsa ba mahlalagading go direga ka ntle ga lenyalo.”

Nakong e fetilego, banna ba be ba ikwa ba tlamegile go rwala boikarabelo bakeng sa bana bao e lego bo-tatago bona. Eupša bjalo ka ge puku ya Teenage Fathers e bolela, “go ima ka ntle ga lenyalo ga go sa swariša dihlong le kgobogo go swana le kamoo go [kilego] gwa dira.” Magareng ga bafsa ba ditšhaba tše dingwe, mohlomongwe go ba tatago ngwana go ka lebelelwa e le maemo! Lega go le bjalo, ke masogana a sego kae ao a tšeago boitlamo bja lebaka le letelele baneng bao ba bago le bona. Ba bantši mafelelong ba a sepela goba ba a tšhaba. *

Eupša na lesogana le ka phema ka mo go feletšego ditla-morago tša boitshwaro bjo bo gobogilego? E sego go ya ka Beibele. E lemoša ka gore: “Le se kê la timêla; Modimo xa a kwêrwe. Se motho a se byalaxo, ké sôna se a tl’o xo se buna.” (Ba-Galatia 6:7) Bjale ka ge re tla bona, boitshwaro bjo bo gobogilego bja dikopano tša botona le botshadi gantši bo feleletša ka ditla-morago tša bophelo ka moka go bobedi banenyana le bašemane. Bafsa ba ka phema ditla-morago tše bjalo ka go ela hloko keletšo ya Beibele yeo e kwešišegago gabotse ya go phema boitshwaro bjo bo gobogilego bja dikopano tša botona le botshadi.

Go Tšhaba—ga go Bonolo

Go hlokomela ngwana go akaretša boikgafo bjo bogolo bja nako, tšhelete le tokologo ya motho ka noši. Puku ya Young Unwed Fathers e bolela gore: “Masogana a mangwe ga a kgahlegele go ‘hlokomela motho yo mongwe,’ ge e ba go dira seo go bolela go ba le tšhelete e nyenyane bakeng sa bona ka noši.” Lega go le bjalo, ba bantši ba lefa moputso o phagamego ka baka la boithati bja bona. Ka mohlala, dikgoro tša tsheko le badiri ba melao dinageng tše dintši ba bile le pono e mpe ka mo go oketšegilego mabapi le banna bao ba palelwago ke go hlokomela bana ba bona. Ge go ba tate go šetše go kgonthišeditšwe semmušo, bo-tate ba bafsa go tlo nyakega gore ba lefe nywageng e tlago—e bile go tloga go swanetše go dira bjalo. Bafsa ba bantši ba gapeletšega go tlogela sekolo goba go šoma mešomo yeo e lefago tšhelete e nyenyane bakeng sa go phethagatša boikarabelo bjo bjalo. Puku ya  School-Age Pregnancy and Parenthood e bolela gore: “Ge e ba o le motswadi yo monyenyane, tate o fihlelela thuto ya semmušo e nyenyane kudu.” E bile ge motho a palelwa ke go lefa tšhelete ya go hlokomela, dikoloto tše dintši di ka oketšega.

Ee, ga se masogana ka moka ao a se nago kwelobohloko go bana ba bona. A mantši a thoma ka maikemišetšo a mabotse. Go ya ka nyakišišo e nngwe, 75 lekgolong ya bo-tate bao ba lego mahlalagading ba ile ba etela bana ba bona sepetlele. Go sa dutše go le bjalo, go se go ye kae bo-tate ba bantši ba bafsa ba gateletšwa ke boikarabelo bja go hlokomela ngwana.

Ba bantši ba hwetša gore ga ba na bokgoni goba phihlelo go ka hwetša mošomo wo o swanetšego. Ka baka la go ipona molato ka go se be le bokgoni ga bona bakeng sa go nea thekgo ya tša ditšhelete, ge nako e dutše e e-ya ba tlogela boikarabelo bja bona. Lega go le bjalo, bohloko bja go itshola bo ka tlaiša lesogana nywageng e tlago. Lesogana le lengwe leo e lego tate le dumela ka gore: “Ka dinako tše dingwe ke a ipotšiša gore go diragetše’ng ka morwa wa-ka. . . . Ga ke kgahlišwe ke go ba ke ile ka [mo] tlogela, eupša gona bjale o ntahlegetše. Mohlomongwe ka letšatši le lengwe o tla nkhwetša.”

Kgobalo Yeo e Dirwago Baneng

Bo-tate bao ba tšhabago gape ba ka swanelwa ke go lebeletšana le maikwelo a tseneletšego a dihlong—dihlong tša go ba ba dirile kgobalo ngwaneng wa bona ka noši. Go ba gona, bjalo ka ge Beibele e bontšha ngwana o nyaka bobedi mma le tate. (Ekisodo 20:12; Diema 1:8, 9) Ge monna a lahla ngwana wa gagwe, o lebiša leloko la gagwe mathateng a mantši ao a ka kgonegago. Pego ya Lefapha la tša Maphelo le Ditirelo tša Batho la United States e bolela gore: “Bana ba banyenyane bao ba tšwago malapeng ao a nago le mma yo a sa nyalwago ba feleletša ba hwetša dintlha tša tlase melekong ya polelo le dipalo. Nywageng ya magareng ya bjana, bana bao ba godišitšwego ke motswadi yo a sa nyalwago ba tle ba hwetše meputso ya tlase, ba ba le mathata a mantši a boitshwaro, le tekanyo e phagamego ya mathata a magolo a tša maphelo le mathata a tša monagano. Magareng ga bao ba lego nywageng ya bofsa le batho ba bagolo ba bafsa, go godišetšwa lapeng la mma yo a sa nyalwago go tswalana le dikotsi tše dikgolo tša go ba le bana ba sa le nywageng ya mahlalagadi, go tlogela dithuto sekolong se phagamego, go golegwa sekolong sa tayo le go se šome go ba go se tsene sekolo.”

Makasine wa Atlantic Monthly o feleletša ka gore: “Go ya ka palo e golago ya thutamahlale ya tša leago, bana bao ba lego malapeng ao a sentšwego ke tlhalo le bao ba belegwago ka ntle ga lenyalo ke bao ba sa atlegego kudu go feta bao ba lego malapeng a batswadi ba babedi dikarolong tše sego kae tša boiketlo. Bana bao ba lego malapeng a motswadi o tee gantši ba tle ba be badiidi ka makga a tshela. Gantši ba dula gape e le badiidi.”

Gopola gore dikotsi tše di theilwe dinyakišišong tša dihlopha tša dipalo-palo e bile ga di šome go motho yo a itšego ka go lebanya. Bana ba bantši ba tle ba be gabotse, batho ba bagolo bao ba leka-lekanego go sa šetšwe maemo a sa kgahlišego a lapa ao ba tšwago go wona. Lega go le bjalo, maikwelo a molato e ka ba a šitišago monaganong wa lesogana leo le lahlilego ngwana wa lona. Tate yo mongwe yo a sa nyalago o re: “Ke boifa gore ke mo [senyeditše] bophelo bja gagwe sa ruri.”—Teenage Fathers.

Tlhohlo ya go Nea Tlhokomelo

Ga se bo-tate ba bafsa ka moka bao e lego bo-tate bao ba tšhabago. Masogana a mangwe ka tshwanelo a ikwa a na le boikarabelo bjo bo swanetšego ka bana ba bona gomme ba nyaka go thuša e le ka kgonthe kgodišong ya bona. Lega go le bjalo, gantši go bonolo go bolela se go e-na le go se dira. Ka mohlala, tate yo a sa nyalago a ka ba le ditshwanelo tše sego kae tša molao, a tlogela ngwanenyana le batswadi ba gagwe go laola gore ke go fihla kae—goba bonyenyane bja go fihla kae—moo a ka bonanago le ngwana wa gagwe. Jim yo a tsopotšwego ka mo godimo o bolela gore: “E tloga e le boemo bja go fora-foretša kudu go dumelela ba bangwe ba go laola ka ngwana wa gago. Ka gona, go ka dirwa diphetho tšeo tate yo mofsa a di ganago ka bogale, tše bjalo ka go thwadiša—goba gaešita le go ntšha mpa. * Tate yo mongwe yo mofsa o lla ka gore: “Go thata go nna go ba dumelela go mo nea motho yo ke sa mo tsebego, eupša mohlomongwe ga ke na kgetho e nngwe le ge e ka ba efe.”

Masogana a mangwe a nyala bo-mmago bana ba bona. * Ke mo go dumelwago gore lenyalo le tla boloka  ngwanenyana go dihlong tše itšego le go dumelela ngwana gore a godišwe ke batswadi ba babedi. E ka ba gore gape ka ntle le go se itshware gabotse ga bona, banyalani ba bafsa ba a ratana e le ka kgonthe. Lega go le bjalo, taba ya gore mošemane o kgona go dira ngwana ga se gantši e bolelago gore o godile monaganong le maikwelong ka mo go nyakegago bakeng sa go ba monna le tate. Le gona ga go bolele gore o na le bokgoni bja go hlokomela mosadi le ngwana ka tša ditšhelete. Dinyakišišo di bontšha gore manyalo ao a potlakišitšwego ke boimana a tle a be a lebakanyana. Ka gona go kitimela lenyalong ga se ka mehla e lego tharollo e bohlale.

Masogana a mantši a ithapa go hlokomela bana ba ona ka tša ditšhelete. Bjale ka ge go boletšwe pejana, go nyaka maikemišetšo a kgonthe gore tate yo mofsa a boloke tlhokomelo e bjalo lebaka le letelele—mohlomongwe nywaga e 18 goba go feta! Eupša thušo yeo e tsepamego e ka thibela gore mma le ngwana e be badiidi.

Go thwe’ng ka go abelana go godišeng ga kgonthe ga ngwana? Se le sona se ka ipontšha e le tlhohlo e thata. Ka dinako tše dingwe batswadi ba baratani ba ka boifa gore go ka ba le ditswalano tše dingwe tša dikopano tša botona le botshadi gomme ba leka go ganetša—goba gaešita le go thibela—baratani go bonana. Ngwanenyana ka noši a ka phetha ka gore ga a nyake ngwana wa gagwe a “itlemaganye” le monna yo e sego monna wa gagwe. Ka tekanyo le ge e le efe, ge e ba tate a dumeletšwe gore a be le kopano ya ka mehla le ngwana wa gagwe, e tla ba ga bohlale gore malapa a kgonthišetše gore diketelo ke tšeo di hlapeditšwego gabotse, bakeng sa go thibela go tšwela pele ga boitshwaro bjo bo gobogilego.

Ka go kganyoga go ba kgaufsi le bana ba bona, bo-tate ba bangwe bao ba sa nyalago ba ithutile kamoo ba ka dirago mediro ye mengwe ya motheo ya botswadi, e bjalo ka go hlapiša, go fepa, goba go balela bana ba bona. Lesogana leo le lebogago ditekanyetšo tša Beibele le ka ba la leka go ruta ngwana wa lona melao e mengwe ya motheo ya Lentšu la Modimo. (Ba-Efeso 6:4) Eupša ge tlhokomelo e itšego ya lerato e tšwago go tate ka ntle le pelaelo e le kaone go ngwana go e na le go se be le yona le ganyenyane, go tloga go sa swane le go ba le tate yo a fo go ba gona letšatši le letšatši. Le gona ge mmago ngwana a ka nyalwa, tate yo mofsa go tla bonagala a se na seo a tla se dirago ge monna yo mongwe a mo tšeela mošomo wa go godiša ngwana wa gagwe.

Ka gona, go molaleng gore go ba tate wa ngwana ka ntle ga tlamo ya lenyalo go lebiša tlalelong e kgolo—go batswadi ka bobedi le ngwana. Ka ntle le go tshwenyega ga kgonthe, go na le kotsi ya go lahlegelwa ke kamogelo ya Jehofa Modimo yo a solago dikopano tša botona le botshadi tše di gobogilego. (1 Ba-Thesalonika 4:3) Gaešita le ge go ka ba le kgonagalo ya go lebeletšana le boemo bjo bobe go swana le go ima ga bafsa ba ba lego mahlalagading, go swanetše go ba molaleng gore tsela e kaone ke go phema go tsenela boitshwaro bjo bo gobogilego di sa tloga fase. Tate yo mongwe yo mofsa o dumela ka gore: “Ge feela o ka ba tate wa ngwana o se lenyalong, bophelo bja gago bo ka se sa swana le pele.” Ka kgonthe, tate yo mofsa a ka swanelwa ke go phela ka ditla-morago tša phošo ya gagwe bophelo bja gagwe ka moka. (Ba-Galatia 6:8) Gape keletšo ya Beibele e itlhatsetše e le e bohlale ge e re: “Bootswa bo thšabeng-xê.”—1 Ba-Korinthe 6:18.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Seswantšho go letlakala 23]

Go kaone go phema boitshwaro bjo bo gobogilego di sa tloga fase