Tsebišo ya Boradia

“Ka go diriša phatlalatšo ya maaka ka bohlale le ka phegelelo, legodimo le ka bontšhwa e le dihele bathong, le gona ka mo go fapanego paradeise e ka swantšhwa le bophelo bjo bo kwešago bohloko kudu.”—ADOLF HITLER, MEIN KAMPF.

KA GE mekgwa ya poledišano e oketšegile—go tloga go go gatiša go ya go mogala, radio, thelebišene le Internet—moela wa melaetša e phegelelago o oketšegile kudu ka mo go tlabago. Phetogo ye e feletšego ya dipoledišano e lebišitše go tsebišo e fetago tekanyo, ka ge batho ba dutše ba swaregile kudu ka melaetša e mentši e sa balegego go tšwa ka lehlakoreng le lengwe le le lengwe. Ba bantši ba arabela kgateletšong ye ka go monya melaetša ka lebelo kudu le ka go e amogela ka ntle le go botšiša goba go e hlahloba.

Mophatlalatši wa maaka ka maano o rata dikgaoletšo tše bjalo—kudu-kudu tšeo di hlokomologago kgopolo e bohlale. Phatlalatšo ya maaka e kgothaletša se ka go ferekanya maikwelo, ka go diriša ka mo go holago go se šireletšege ga gago, go fetola go se kgonthišege ka leleme le ka go kgopamiša melao yeo e nago le tlhaologanyo. Bjalo ka ge histori e hlatsela, maano a bjalo a ka ipontšha gape e le a holago kudu.

Histori ya Phatlalatšo ya Maaka

Lehono polelwana “phatlalatšo ya maaka” e na le tlhaloso e fošagetšego, e šišinya maano ao a sa botegego, eupša go tloga mathomong e be e se seo se bolelwago ke lentšu leo. “Phatlalatšo ya maaka” go bonala e e-tšwa leineng la Selatine la sehlopha sa bakadinale ba Roma Khatholika, Congregatio de Propaganda Fide (Phuthego Bakeng sa Phatlalatšo ya Tumelo). Komiti ye—yeo e bego e bitšwa Propaganda ka boripana—e ile ya hlongwa ke Mopapa Gregory XV ka 1622 bakeng sa go okamela baromiwa. Ganyenyane-ganyenyane, “phatlalatšo ya maaka” e ile ya fetoga maiteko le ge e le afe a go phatlalatša tumelo.

Eupša kgopolo ya phatlalatšo ya maaka ga se ya thoma lekgolong la bo-17 la nywaga. Go tloga mehleng ya bogologolo, batho ba dirišitše selo le ge e le sefe seo se lego gona bakeng sa go phatlalatša dikgopolo goba go godiša botumo le matla. Ka mohlala, bokgabo bo ile bja šoma bjalo ka mafelelo a phatlalatšo ya maaka ga e sa le go tloga matšatšing a bo-farao ba Egipita. Dikgoši tše di ile tša hlama diphiramiti tša tšona bakeng sa go boledišana ka mo go kwagalago le seswantšho sa matla le kgotlelelo. Ka mo go swanago, ra-bokgabo wa ba-Roma o ile a hlankela morero wa bopolitiki—go tagafatšwa ga mmušo. Lentšu “phatlalatšo ya maaka” ka kakaretšo le be le hupere tlhaloso e fošagetšego go Ntwa ya I ya Lefase nakong ya ge mebušo e thoma go tšea karolo e kgolo bakeng sa go bopa phatlalatšo ya molaetša wa ntwa ka mekero ya ditaba. Nakong ya Ntwa ya II ya Lefase, Adolf Hitler le Joseph Goebbels ba ile ba ipontšha e le baphatlalatši ba bagolo ba maaka.

Ka morago ga Ntwa ya II ya Lefase, phatlalatšo ya maaka ka mo go oketšegilego e ile ya fetoga sedirišwa se segolo sa go godiša molao wa setšhaba. Bobedi dihlopha tša Bodikela  le Bohlabela di ile tša tsoša ka mo go feletšego masolo a go thopa palo e kgolo ya batho ka lehlakoreng la tšona. Therešo e nngwe le e nngwe ya bophelo bja botšhaba le maikemišetšo di be di gatelelwa bakeng sa merero ya phatlalatšo ya maaka. Nywageng ya morago bjale go raragana mo go golago ga mekgwa ya botsebi ya phatlalatšo ya maaka go hlatsetšwe masolong a dikgetho, gotee le go kwalakwatšeng ka dikhamphani tša motšoko. Bao go thwego ke ditsebi le baetapele ba bangwe ba be ba dutše ba dirišwa bakeng sa go swantšha go kgoga e le mo go kgahlišago le mo go phedišago gomme go se kotsi go tša maphelo a batho bohle kamoo go tlogago go le ka gona.

Maaka, Maaka!

Ka ntle le pelaelo, maano a šomago a baphatlalatši ba maaka ke maaka a lebanyago. Ka mohlala, ela hloko maaka ao Martin Luther a ilego a a ngwala ka 1543 mabapi le ba-Juda kua Yuropa: “Ba tšhetše didiba mpholo, ba dirile bohwirihwiri, ba thopile bana . . . Ba na le mpholo, lehloyo, ba hlabago, dinoga tša maano, babolai le bana ba diabolo bao ba lomago gomme ba šoma go gobatša.” Tlhohleletšo ya gagwe go bao ba bitšwago Bakriste e bile efe? “Fišang disinagoge tša bona le dikolo  tša bona . . . Dintlo tša bona le tšona di [swanetše] go phušolwa le go senywa.”

Moprofesara wa mmušo le dithuto tša leago yo a ithutilego nakong yeo o re: “Go lwantšha ba-Juda ge e le gabotse ga go tswalane felo le ditiro tša ba-Juda, le gona ga go tswalane felo le tsebo ya bao ba hloilego Juda ya setlogo sa kgonthe sa ba-Juda.” O ngwala gape gore: “Ba-Juda ba be ba emela dilo ka moka tšeo di bego di sa sepele ka tshwanelo, e le bakeng sa gore mokgwa wa tlwaelo le wa go se nagane tšhitišong ya tlhago goba ya leago o bonagale e le o tšwago methopong ya ba-Juda.”

Go Dira Dikakaretšo

Maano a mangwe ao a tšwelelago a phatlalatšo ya maaka ke go akaretša. Dikakaretšo di tle di dire ditaba tša bohlokwa gore di bonagale di sa kgonthišetšwe mabapi le ditaba tša kgonthe tšeo di lego thata, e bile gantši di dirišetšwa go kokobetša dihlopha ka moka tša batho. Ka mohlala, mantšu ao a tlwaetšwego go kwewa dinageng tše dingwe tša Yuropa ke a gore: “Ma-Gypsy [goba bafaladi] ke mahodu.” Eupša na seo ke therešo?

Mongwadi wa dikarolo tša kuranta, Richardos Someritis o bolela gore nageng e nngwe temogo e bjalo e ile ya baka mohuta wa “tlhaselo yeo e bakwago ke poifo le kgethollo ya merafo mabakeng a mantši” malebana le batho bao ba tšwago dinageng di šele. Lega go le bjalo, go bontšhitšwe gore ge e le mabapi le taba ya mekgwa ya go se kwe, basenyi nageng yeo mohlomongwe ke batho ba šele. Ka mohlala, Someritis o ngwala gore dinyakišišo di bontšhitše gore Gerika, “melato ya bosenyi e 96 go ye 100 e dirwa ke [ba-Gerika].” O bolela gore: “Sebaki sa ditiro tša bosenyi ke tša boiphedišo le leago, e sego tša ‘morafo.’” O sola mokero wa ditaba “bakeng sa go hlagolela poifo ka kelohloko le bo-morafe” ka go khupetša bosenyi ka ntle le go naganela.

Go Bitšwa ka Maina a Dikwero

Batho ba bangwe ba rogaka bao ba sa dumelelanego le bona ka go belaela boitshwaro goba maikemišetšo go e na le go šetša taba. Maina a dikwero a tliša leina la motho leo le sa swanelago leo go lego bonolo go le gopola, sehlopha goba kgopolo. Mokweri o holofela gore leina le tla kgomarela. Ge e ba batho ba gana motho goba kgopolo motheong wa leina leo le sa swanelago go e na le go naganišiša bohlatse bona ka noši, maano a mokweri a šomile.

Ka mohlala, nywageng ya morago bjale maikwelo ao a lego malebana le sehlotswana a ile a tšwela pele ka matla kudu dinageng tše dintši kua Yuropa le mafelong a mangwe. Tshekamelo ye e ile ya hudua maikwelo, ya baka seswantšho sa bonaba, le go gapeletšwa ga kgethollo yeo e bego e le gona malebana le bodumedi bjo bonyenyane. Gantši, “sehlotswana” se fetoga mokgatlo o mogolo. Moprofesara wa Jeremane Martin Kriele ka 1993 o ile a ngwala gore: “‘Sehlotswana’ ke lentšu le lengwe bakeng sa ‘mohlanogi’ e bile mohlanogi lehono Jeremane, go fo swana le dinakong tše fetilego, o [ahlolelwa go bolawa]—ge e ba e se ka mollo . . . gona ka go senya semelo ka go khukhunetša, go ikarola le go senya tša boiphedišo.”

Lekgotla la Tlhahlobo ya Phatlalatšo ya Maaka le bolela gore “go nyatša maina go kgathile tema e kgolo kudu ka mo go makatšago historing ya lefase tšwelopeleng ya rena ka noši. Go sentše botumo . . . gwa romela [batho] dikgolegong, gwa dira batho gore ba befelwe kudu go ka tsenela ntwa le go bolaya magagabo bona.”

Go Laola Maikwelo

Gaešita le ge maikwelo e ka ba e le a fapanego ge go tliwa boipolelong bja kgonthe goba phenkgišanong e kwagalago, a kgatha tema e bohlokwa tutuetšong. Boipelaetšo bja maikwelo bo dirwa ke ditsebi tša molao, tšeo di laolago maikwelo ka bokgoni bjalo ka setsebi sa piano se bapala piano.

Ka mohlala, poifo ke maikwelo ao a ka fsifatšago kahlolo. Gape, go fo swana le tabeng ya lehufa, poifo e ka laola. Kuranta ya Canada The Globe and Mail, ya February 15, 1999 e begile se se latelago go tšwa Moscow: “Nakong ya ge banenyana ba bararo ba ipolaya  bekeng e fetilego kua Moscow, mokero wa ditaba wa Russia kapejana o ile wa šišinya gore e be e le balatedi bao ba fišegelago thoko ba Dihlatse tša Jehofa.” Ela hloko lentšu “go fišegela thoko.” Ka tlhago, batho ba tla boifa mokgatlo wa bodumedi wo o fišegelago thoko wo mohlomongwe o lebišago bafsa go ipolayeng. Na banenyana ba ba go hloka mahlatse ba be ba tswalane le Dihlatse tša Jehofa ka tsela e itšego?

Globe e tšwetše pele ka gore: “Maphodisa ka morago a ile a dumela gore banenyana ba be ba sa tswalane le [Dihlatse tša Jehofa] le gatee. Eupša ka nako yeo seteišene sa thelebišene ya Moscow se be se šetše se swere tlhaselo e mpsha sehlotswaneng se, se botša babogedi gore Dihlatse tša Jehofa di ile tša dirišana le Adolf Hitler kua Nazi ya Jeremane—go sa šetšwe bohlatse bja histori bja gore dikete tša ditho tša tšona e be e le bahlaselwa ba dikampa tša lehu tša Nazi.” Menaganong ya setšhaba seo se neilwego tsebišo e fošagetšego le seo se ka bago se boifa, Dihlatse tša Jehofa e be e le bobedi sehlotswana sa bodumedi seo se bolayago goba badirišani ba Nazi!

Lehloyo ke maikwelo a tseneletšego ao a dirišwago ke baphatlalatši ba maaka. Mantšu a sa swanelago ge e le gabotse ke ao a lokilego bakeng sa go le baka. Go bonagala go na le mo e nyakilego go ba mokgobo o sa felego wa mantšu a sa thabišego ao a godišago le go diriša lehloyo merafong e itšego, sethšabeng goba dihlopheng tše itšego tša bodumedi.

Baphatlalatši ba bangwe ba maaka ba diriša boikgogomošo. Gantši re ka bona pontšho ya boikgogomošo ka go lebelela dipolelwana tša motheo tše bjalo ka: “Motho yo mongwe le yo mongwe yo bohlale o tseba gore . . . ” goba, “Motho yo a nago le thuto ya gago a ka se thuše eupša go fo bona gore . . . ” Ponagalo yeo e boelago go rena ya boikgogomošo e tšea karolo poifong ya rena ya go bonagala re le ditlaela. Ditsebi go tlhohleletšo di lemoga seo gabotse.

Meano le Maswao

Meano ke dipolelwana tše kopana tšeo ka tlwaelo di dirišwago go hlalosa maemo goba dipakane. Ka baka la bokopana bja tšona, go bonolo go dumelelana le tšona.

Ka mohlala, dinakong tša mathata le dintwa tša setšhaba, baetapele ba ka diriša meano e bjalo ka “Ke thekga naga ya gešo go sa šetšwe gore e nepile goba e fošitše,” “Naga ya Bo-tate, Bodumedi, Lapa,” goba “Tokologo goba Lehu.” Eupša na batho ba bantši ba hlahlobišiša ka kelohloko ditaba tša kgonthe tšeo di akaretšwago mathateng goba dintweng? Goba na ba fo amogela seo ba se botšwago?

Winston Churchill ge a ngwala ka Ntwa ya I ya Lefase o re: “Go nyakega feela selo seo se tla tutueletšago modiro bakeng sa go fetoša balemi ba ba bantši ba khutšo le badiri bakeng sa go ba madira a matla ao a tla fedišanago.” O boletše gape gore batho ba bantši ge ba botšwa seo ba swanetšego go se dira ba arabela ka go se nagane.

Mophatlalatši wa maaka gape o na le tekanyo e kgolo ya maswao ao a ka fetišago molaetša wa gagwe—tlhompho ya go thunya ka makga a 21, go khunamela madira le folaga. Lerato la batswadi le lona le ka dirišwa ka boithati. Ka gona, maswao a bjalo ka naga ya bo-tate, naga ya mma, goba kereke ya mma ke didirišwa tše holago diatleng tša mohlohleletši yo bohlale.

Ka gona bokgoni bja bohwirihwiri bja phatlalatšo ya maaka bo ka fetša kgopolo matla, bja thibela go nagana gabotse, temogo le go dira batho gore ba tšee mogato ka bontši. O ka itšhireletša bjang?

[Ntlhakgolo go letlakala 16]

Bokgoni bja bohwirihwiri bja phatlalatšo ya maaka bo ka fetša kgopolo matla gomme bja thibela go nagana gabotse

 [Lepokisi/Diswantšho go letlakala 15]

NA MODIRO WA DIHLATSE TŠA JEHOFA KE PHATLALATŠO YA MAAKA?

Baganetši ba bangwe ba Dihlatse tša Jehofa ba ile ba di latofatša ka go phatlalatša maaka a Sione. Ba bangwe ba ile ba bolela gore bodiredi bja Dihlatse bo godiša Bokomanisi. Go sa dutše go le bjalo ba bangwe ba bolela gore modiro wa Dihlatse tša Jehofa o godiša dikgopolo le dikganyogo tša “Go dira dinaga tše dingwe gore di wele ka tlase ga pušo ya ma-Amerika.” E bile gape go na le bao ba bolelago gore Dihlatse ke bahloka-pušo, bao ba hlamago tlhaka-tlhakano ka maikemišetšo a go fetoša leago, boiphedišo, dipolitiki goba thulaganyo ya molao. Ka mo go lego molaleng, ditatofatšo tše tšeo di thulanago e ka se be tša therešo ka moka ga tšona.

Therešo yeo e lego bonolo ke gore Dihlatse tša Jehofa ga se selo le ge e le sefe sa tše di lego ka mo godimo. Modiro wa Dihlatse o tšwetšwa pele ka go kwa ka potego taelo ya Jesu Kriste go barutiwa ba gagwe e rego: “La tlo ba dihlatse tša-ka . . . xo fihla maxomong a lefase.” (Ditiro 1:8) Modiro wa bona o lebiša tlhokomelo ka mo go kgethegilego feela go ditaba tše dibotse tša Mmušo wa magodimo—sedirišwa sa Modimo sa go tliša khutšo lefaseng ka moka.—Mateo 6:10; 24:14.

Banyakišiši ba Dihlatse tša Jehofa ga se ba hwetša bohlatse bja gore setšhaba se sa Bokriste se ile sa ba hlohleletšo ya go senywa ga molao o mobotse wa naga le ge e le efe.

Bo-raditaba ba bantši, baahlodi le ba bangwe ba ile ba hlalosa ka meneelo e holago yeo Dihlatse tša Jehofa di ilego tša e neela ditšhabeng tšeo di dulago go tšona. Ela hloko mehlala e mengwe. Ka morago ga go ba gona kopanong ya Dihlatse tša Jehofa, mmegi yo a tšwago borwa bja Yuropa o hlalositše gore: “Batho ba ke bao ba nago le ditlemo tše tiilego tša malapa, ba rutwa go rata le go phela ka letswalo la bona e le gore ba se ke ba gobatša ba bangwe.”

Raditaba yo mongwe yo nakong e fetilego a bego a sa rate Dihlatse o boletše gore: “Ba phela bophelo bjo bo beago mohlala. Ga ba lwantšhane le ditekanyetšo tša seo e lego boitshwaro le seo se lokilego.” Ra-thutamahlale wa tša dipolitiki ka mo go swanago o ile a bolela ka Dihlatse gore: “Go batho ba bangwe ba itshwara ka botho bjo bogolo, lerato le boleta.”

Dihlatse tša Jehofa di ruta go loka ga go ikokobeletša babuši. Bjalo ka badudi bao ba kwago molao, di latela ditekanyetšo tša Beibele tša go botega, go bolela therešo le bohlweki. Di aga boitshwaro bjo bobotse malapeng a tšona ka noši, gomme di thuša le ba bangwe kamoo ba ka dirago se se swanago. Di phela ka khutšo le batho ka moka, e bile ga di itswalanye le dipontšho tše senyago goba diphetogelo tša dipolitiki. Dihlatse tša Jehofa di nyaka go ba mohlala go kweng melao ya babuši ba phagamego ba batho, ge di dutše di letile ka go se fele pelo Mmuši yo a Phagamego, Morena yo a Phagamego Jehofa, gore a bušetše khutšo e phethagetšego le mmušo wa go loka mo lefaseng le.

Ka nako e swanago, modiro wa Dihlatse ke wo o rutago. Di diriša Beibele bjalo ka motheo, di ruta batho lefaseng ka bophara go bea mabaka ka melao ya motheo ya Beibele gomme ka morago ba tšweletše ditekanyetšo tše lokilego tša boitshwaro le potego ya boitshwaro. Di godiša ditekanyetšo tšeo di kaonefatšago bophelo bja lapa le go thuša bafsa go lebeletšana le ditlhohlo tša bona tše sa tlwaelegago. Di bile di thuša batho go hwetša matla a go fenya mekgwa e gobatšago le go tšweletša bokgoni bja go kgona go dirišana le ba bangwe. Modiro o bjalo le gatee o ka se bitšwe “phatlalatšo ya maaka.” Bjale ka ge The World Book Ecyclopedia e bolela, boemong bjoo dikgopolo tše di sepelago ka bolokologi, “phatlalatšo ya maaka e fapana le thuto.”

[Diswantšho]

Dikgatišo tša Dihlatse tša Jehofa di godiša ditekanyetšo tša lapa le ditekanyetšo tše phagamego tša boitshwaro

[Diswantšho go letlakala 13]

Phatlalatšo ya maaka yeo e hlohleletšago ntwa le go kgoga e bakile mahu a mantši