Dithutlwa tše Ditelele-telele, tša Maoto a Matelele le tše Dibotse

Ka mongwaledi wa Phafoga! kua Kenya

MAFSIKA a nkgokolo a mmala o moputswa wa granite a be a kwagala a e-na le monola e bile a tonya ge mahuba a hlatloga. Re be re dutše gare ga mafsika a a magolo re swere mabekere a teye ya go fiša kgaufsi gomme mahlo a rena a tsepeletše tlase sethokgweng sa Afrika. * Go se fele pelo ga rena go ile gwa putswa. Seetšeng seo se sa phadimego kudu sa mesong, go tšwelela mohlape wa dithutlwa—tše ditelele-telele, tša maoto a matelele le tše dibotse—di šanka-šanka ka mošola wa molala. Di sepela bjalo ka ge eka ke ka mokgwa wa go iketla, di be di gata ka mokgwa o kgahlišago ka maoto ao a etšago dikota, melala ya tšona e metelele yeo e kgopamego e akga-akgega bjalo ka dipinagare tša dikepe tšeo di sesago phefong. Re be re se sa kgona le go hema. E be e le ponagalo e botse kudu gakaakang!

Di sa šitišwe ke go ba gona ga rena moo, di ile tša retologa ka nako e tee tša tsena sethokgwaneng sa dihlare tše di melago gabotse tša acacia gomme tša obelela dintlhaneng tša makala a meetlwa. Gabosele le ka tlhokomelo, diphedi tše tše dikgolo tše sa tshwenyego di ile tša kga matlakala a manyenyane a matala ka maleme a tšona a matelele. Gona moo, e lego tekanyo e phagamego go tloga fase, di be di šukumetša dihlogo tša tšona gare ga lefelo la dihlaga tša dithaga gomme di fula di se na le ka taba. Dinonyana di be di kgalemela bašwahledi ba melala e metelele ka tsela ya go hlodia. O tšhošitšwe ke go kgalemelwa mo ga lešata, mohlape o ile wa tloga ka setu le ka seriti wa ya dihlareng tše dingwe.

Di na le Lebelo e Bile di a Kgahliša

Motho le ge e le mang yo a bonego diphedi tše ka melala ya tšona yeo e obelelago serapeng sa diphoofolo a ka hwetša go le thata go bona ka mahlo a kgopolo botse bja tšona bja kgonthe le go kgahliša ga tšona ge di dutše di kitima nageng e bile di lokologile sethokgweng sa Afrika. Mesepelo ya dithutlwa ke yeo e kgahlišago le e bonolo. Ge di dutše di kata ka mošola wa dinaga tša bjang tše bulegilego, ponagalo ya tšona ya go ba boleta, yeo e nyakilego go ba ya go robega fela, e dira gore go bonale eka di ka kgopša ke lepheko le lenyenyane gomme tša wa. Ka mo go fapanego, thutlwa e kgolo e tona yeo e imelago dikhilograma tše ka bago 1 300 ke mokitimi yo a sa kgopšego le yo a nago le lebelo gomme e ka fihlelela lebelo leo le obelelago dikhilomithara tše 60 ka iri.

Sephedi se se se kgahlišago  se hwetšwa kudu Afrika. Tlhago ya sona ya go ba bonolo le go ba le khutšo e dira gore go se bogela e be mo go kgahlišago. Sefahlego sa thutlwa se ka hlaloswa e le sa moswana-noši gaešita le go ba se sebotsana, ka ditsebe tše ditelele tše disesane le manaka a mabedi a manyenyane ao a khupeditšwego ke boyana bjo boso bjo boleta. Mahlo a yona ke a magolo kudu a maswana, ao a šireleditšwego ke dintšhi tše ditelele tše di garilego. Ge thutlwa e lebelela monabong wa go tloga boemong bja yona bjo bo phagamego kudu, sefahlego sa yona se na le ponagalo ya selo seo se se nago molato seo se fišegelago go tseba.

Mehleng ya bogologolo thutlwa e be e thabelwa le go tšeelwa godimo ka baka la sebopego sa yona se se kgahlišago le mokgwa wa yona wa go ba le dihlong, wa go se tshwenye le wa go se hlasele. Dithutlwa tše dinyenyane di be di newa babuši le dikgoši e le dimpho tše di swantšhetšago khutšo le botho magareng ga ditšhaba. Lehono diswantšho tše di onetšego tša dithutlwa di sa dutše di ka bonwa diswantšhong tša bogologolo tše di thadilwego tša mafsika tša Afrika.

Go Ema ka go Tsepalala

Thutlwa ke e telele go feta diphoofolo ka moka. Go tloga ngatheng go fihla manakeng, tše ditona tšeo di gotšego di ka fihla ka godimo ga dimithara tše 5,5 ka botelele. Mengwalong ya bogologolo yeo e ngwadilwego ka diswantšho ya Egipita, thutlwa e be e emela lediri “go bolelela pele” goba “go bolela e sa le pele,” mo go bontšhago botelele bja yona bjo bo boifišago le bokgoni bja yona bja go bona kgole kudu.

Ge e eme gare ga dihlopha tše tswakanego tša dipitsi, dimpšhe, diphala le diphoofolo tše dingwe tša melaleng ya Afrika, thutlwa e ba bjalo ka serokamo. Botelele bja yona le pono ya yona e botse di dira gore e kgone go bona kgole le go lemoga e sa le pele kotsi le ge e le efe yeo e batamelago. Ka go rialo, go ba gona ga yona bjalo ka serokamo ga go na pelaelo gore go nea tekanyo e itšego ya polokego go diphoofolo tše dingwe.

Tlhamo e Makatšago

Thutlwa e hlamilwe ka mo go kgahlišago bakeng sa go fula makaleng a godimo-dimo a dihlare tše ditelele, moo diphoofolo tše dingwe ka moka di sa fihlelelego ka ntle le tlou. Tlhamo ya moswana-noši ya molomo wa ka godimo wo o kgonago go hupa le leleme le le kobegago gabonolo di dira gore e kgone  go goga gabosele matlakala mo makaleng ao a tletšego ka meetlwa ya dikobi le ya dintlha tše bogale.

Dithutlwa di ka ja dimela tša tekanyo ya dikhilograma tše 34 ka letšatši. Gaešita le ge di ka ja mehuta e mentši e sa swanego ya dimela tše ditala, di rata dihlare tša meetlwa tša acacia tšeo di apareditšego melala ya Afrika. Thutlwa ya poo e ka otlolla leleme la yona ka disenthimithara tše 42 e tsoma dijo. Molala wa thutlwa o koba-kobega ka tsela e sa tlwaelegago. Se se dumelela thutlwa gore e retolle le go sekamiša hlogo ya yona e telele tekanyong e makatšago ge e dutše e šwahlela gabonolo go ya makaleng a godimo a dihlare.

Go obelela godimo go bonolo go thutlwa, eupša go nwa meetse ke taba e nngwe. Ge e batamela sediba, thutlwa e swanetše go tlaralatša maoto a yona a pele ka go nanya, ke moka e kobe dikhuru ka bobedi e le gore e tle e fihlelele meetse. Boemong bjo bjo bo sa kgahlišego, thutlwa e otlolla molala wa yona ka mo go feletšego pele ga ge e ka nwa. Ka mahlatse, thutlwa ga go nyakege gore e nwe nako le nako, ka ge gantši e hwetša monola o lekanego go tšwa matlakaleng ao a nago le meetse ao e a jago.

Molala le dithapa tša thutlwa di kgabišitšwe ka sebopego se sebotse sa methaladi e mesesane e mešweu yeo e bopago sebopego sa go swana le sa matlakala. Mebala e fapana go tloga go botsothwana bja gauta go ya go botsotho bjo bo nago le boputswa gaešita le boso. Ge thutlwa e dutše e tšofala, mebala ya yona e a fsifala.

Bophelo bja Lešika

Dithutlwa ke diphedi tše di tlwaetšego go phedišana le tše dingwe, di sepela ka mehlape e lokologilego yeo e balwago go tloga go diphoofolo tše 2 go ya go tše 50. Thutlwa ya tshadi yeo e emerego e rwala namane ya yona lebaka la go emara la go tloga go matšatši a 420 go ya go a 468 pele ga ge e ka tswala namane ya botelele bja dimithara tše pedi. Namane ge e tswalwa, e wela fase ka go lebanya go tšwa bophagamong bja tekanyo ya go feta dimithara tše pedi, gwa tšwa hlogo pele! Eupša ka metsotso e 15, namane e sa gobala, e thekesela ka maoto a yona gomme e loketše go anya. Ka morago ga dibeke tše pedi goba tše tharo, namane e thoma ka boyona go kgera dintlheng tše boleta tša makala a acacia gomme go se go ye kae e hwetša matla a lekanego go tlwaelana le dikgato tše ditelele tša mmago yona.

Thutlwa e nyenyane e swana ka mo go kgahlišago le batswadi ba yona. Ke e kopana go ya ka ditekanyetšo tša dithutlwa, gomme ke e telele go feta batho ba bantši. E eme ka mokgwa wa go nyaka go tseba le ka go se boife ka tlase ga mahlo a šeditšego a mmago yona yeo e lego bjalo ka serokamo, go bogela namane ke selo se se kgahlišago.

Nakong ya sehla sa go tswala, dithutlwa tše dinyenyane di kgoboketšwa ka dihlopha mafelong ao di godišetšwago go ona, moo di fetšago letšatši di khuditše, di bapala le go bogela seo se diregago kgaufsi le tšona. Namane yeo e sa tšwago go tswalwa e gola ka lebelo le le makatšago. Dikgweding tše tshela namane e ka gola ka tekanyo ya mithara o tee, e bile e ka bušeletša botelele bja yona gabedi mo ngwageng. Ka beke e tee feela, namane e ka gola ka tekanyo ya disenthimithara tše 23! Thutlwa yeo e lego mma ke e šireletšago kudu, gaešita le ge e dumelela namane ya yona e sepelela kgojana, pono ya yona e botse ya mahlo e dira gore e kgone go dula e bona namane ya yona.

Ka bogolo bja yona bja moswana-noši, mafolofolo a yona le lebelo la yona gotee le pono ya yona e fetago tšohle, thutlwa e na le manaba a sego kae nageng ka ntle le ditau. Lega go le bjalo, ke motho yo a ilego a tsoma le go bolaya sephedi se se sebotse ka bontši. E tsongwa ka go se hwe matwa bakeng sa mokgopa wa yona o mobotse, nama e bose le boya bja yona bjo botelele bjo  boso bja mosela—bjoo ba bangwe ba dumelago gore bo na le matla a maleatlana—phoofolo ye e nago le khutšo ga bjale e lebane le bokamoso bjo bo sa kgonthišegego. Le ge e kile ya ba gona ka bontši dikarolong tše dintši tša Afrika, thutlwa ga bjale e šireletšegile ka mo go lekanego feela ka gare ga mellwane ya mašoka a diphoofolo le mafelong ao a šireleditšwego moo e šireletšwago gona.

Lehono baeng bao ba tšeago maeto a go tsoma a Afrika ba sa dutše ba ka thabela go bona dithutlwa tša melala e metelele di kitima ka bolokologi melaleng e megolo ya bjang. Gona moo di ka bonwa di fula bophagamong bja dihlare tša meetlwa tša acacia goba ka go fo bogela kgojana mokgweng wo o tlwaelegilego wa dithutlwa. Sephedi se se se kgahlišago, seo se nago le sebopego se sebotse ka mo go makatšago le tlhago ya sona ya go ba bonolo, ruri ke tlhamo e makatšago—pontšho e nngwe ya setsebi se segolo sa tlholo le semelo sa moswana-noši sa Modimo yo matla-ohle, Jehofa.—Psalme 104:24.

[Mongwalo wa ka tlase]

[Lepokisi/Seswantšho go letlakala 18]

SELO SE SE MAKATŠAGO SA MOLALA O MOTELELE

Sebopego sa mmele o makatšago wa thutlwa le bogolo bja yona di swanetše go tšweletša bothata—goba yo mongwe a ka nagana bjalo. Ka botelele-telele bja thutlwa le molala wa yona o motelele, go laola go elela ga madi dikarolong ka moka tša mmele wa yona go be go tla bonala go sa kgonege. Ka mohlala, ge thutlwa e inamišetša hlogo ya yona fase, matla-kgogedi a swanetše go dira gore go ela ga madi go kitimele hlogong, a tlale bjokong. Ge thutlwa e dutše e emiša hlogo ya yona, madi a yona a swanetše go kitimela morago go theogela pelong, e lego seo se ka bakelago phoofolo gore e idibale. Lega go le bjalo, se ga se direge. Ka baka la’ng?

Tshepedišo ya madi ya thutlwa ruri ke tlhamo e makatšago, e lego selo seo se hlamilwego ka mo go kgethegilego ka tsela e bohlale bakeng sa go tšweletša sebopego sa moswana-noši sa thutlwa le bogolo bja mmele wa yona. Pelo ka boyona ke e kgolo kudu gomme e swanetše go pompa ka matla gore e romele madi bjokong, bjo bo ka bago tekanyo ya dimithara tše tharo le seripa ka godimo ga yona. E thebetha ka makga a ka godimo ga a 170 ka motsotso, magapi a bokoto bja disenthimithara tše šupa a pelo e matla a tšweletša kgatelelo ya go hunyela ga pelo moo e nyakilego go ba ka makga a mararo go a motho. Go swaragana le matla a bjalo ka mo go šireletšegilego, bobedi tšhika ya go iša madi hlogong, yeo e rwalago madi go a iša bjokong le tšhika ya go iša madi molaleng, yeo e bušetšago madi pelong, di swanetše go ba tše dikgolo. Ka kgonthe, megala-tšhika ye ya madi ke ya bokoto bja ka godimo ga disenthimithara tše 2,5 gomme e tiišitšwe ka tlhalenama e tiilego yeo e taologago, e e dira gore e laolege le go ba matla.

Ge thutlwa e inamiša hlogo ya yona, dibelefe tše di lego tšhikeng ya go iša madi molaleng di thibela madi gore a se ke a kitimela morago bjokong. Karolong ya ka tlase ya bjoko, tšhika e kgolo ya go iša madi hlogong e kitimela sedirišweng se sengwe seo se hlamilwego ka mo go makatšago seo se dutšego se bitšwa nete e kgolo-kgolo. Gona mo go elela ga madi go ya bjokong mo go bakwago ke go inamišwa ga hlogo ya thutlwa go diegišwa ka go išwa motheong o kgethegilego wa megala-tšhika e menyenyane ya madi yeo e laolago kgatelelo ya madi le go šireletša bjoko go akga-akgegeng go go lego matla ga madi. Nete e kgolo-kgolo e a kokomoga ge hlogo e inamišwa gomme ya hunyela ge thutlwa e emiša hlogo ya yona, ka go rialo ya thibela go theoga mo gogolo ga kgatelelo ya madi le kotsi ya go ka swarwa ke samadikwe.

Molala wa thutlwa le wona ke tlhamo e makatšago. Bo-rathutamahlale ba ile ba makatšwa ke go hwetša gore molala o motelele ka mo go makatšago wa thutlwa o na le palo e swanago ya marapo a mokokotlo go etša a legotlo goba diamuši tše dingwe tše dintši! Lega go le bjalo, go fapana le diamuši tše dingwe tše dintši, thutlwa e na le marapo a mokokotlo a matelele ao a hlamilwego ka sebopego se se kgethegilego sa kgokolo-pitšana, seo se thušago go koba-kobega mo go makatšago. Ka go rialo, thutlwa e kgona go koba le go phetla molala wa yona bakeng sa go hlwekiša dikarolo ka moka tša mmele wa yona goba go obelela gabosele makaleng a godimo a sehlare gore e je.