Boemo bjo Bokaone bja tša Maphelo—Na ke Tshekamelo e Mpsha?

Ditaba tše sego kae di bohlokwa kudu go batho go feta tša maphelo. Ka dinako tše dingwe, go bonala go e-na le dikgopolo tše dintši go fo swana le ge go e-na le dingaka tše dintši tša tša maphelo. Go e na le go tšea lehlakore, Phafoga! e leka go bega ka lelokelelo le la dihlogo mabapi le go dirišwa mo go oketšegilego ga dikalafo tšeo ka mo go tlwaelegilego di bitšwago tše dingwe. Ga re thekge dikalafo tša tša maphelo le ge e le dife tšeo re tlago go di ahla-ahla goba le ge e le dife tše dingwe. Mehuta e mentši ya kalafo ga e bolelwe—e mengwe e tumile, e mengwe e a ganetšwa. Re dumela gore thuto mabapi le ditaba tša tša maphelo ka kakaretšo e a hola; diphetho mabapi le ditaba tša tša maphelo ka mo go feletšego ke tša motho ka noši.

MANG le mang o nyaka go phela gabotse mmeleng. Eupša bophelo bjo bobotse bja mmele e ka ba bjo bo sa fihlelelegego, bjalo ka ge go ka bonwa ke batho ba bantši bao ba nago le dipelaelo tša tša maphelo. Go ba bangwe go bonala eka batho ba bantši ba a babja lehono go feta le ge e le neng pele.

Bakeng sa go lwantšha bolwetši, dingaka tše dintši di ithekga kudu ka go nea dihlare tšeo di tšweleditšwego le go bapatšwa ka kgang ke dikhamphani tšeo di dirago metswako ya dihlare. Ka mo go lemogegago, mmaraka wa lefase wa dihlare-tagi tše bjalo o gotše kudu nywaga-someng ya morago bjale, go tloga go diranta tše dimilione tše dikete tše sego kae ka ngwaga go ya go diranta tše dimilione tše dikete tše makgolo ngwaga o mongwe le o mongwe. Mafelelo e bile afe?

Dihlare-tagi tšeo di laetšwego ke ngaka bakeng sa kalafo di thušitše batho ba bantši. Lega go le bjalo, boemo bja tša maphelo bja ba bangwe bao ba nwago dihlare-tagi bo dutše bo sa fetoge goba bo ba šoro le go feta. Ka gona, morago bjale ba bangwe ba fetogetše go dirišeng mekgwa e mengwe ya tša kalafo.

Moo ba Bantši ba Retologelago Gona

Mafelong ao kalafo ya setšo ya sebjale-bjale e lego boemo bja tlhokomelo, ba bantši gona bjale ba fetogela go seo se bitšwago dikalafo tše dingwe goba tša tlaleletšo. Consumer Reports ya May 2000 e itše: “Leboto la Berlin leo ka nako e telele le bego le dutše le arogantše dikalafo tše dingwe le kalafo e kgolo le bonala le e-wa.”

The Journal of the American Medical Association (JAMA), ya November 11, 1998, e boletše gore: “Dikalafo tše dingwe, go ya ka tsela yeo di šomago e lego tšeo di hlalositšwego e le tša go tsenela gare tšeo di sa kago tša rutwa ka mo go phatlaletšego dikolong tša tša kalafo goba tša se be gona ka kakaretšo dipetleleng tša United States, di tantše tlhokomelo e oketšegilego ya ditšhaba go tšwa methopong ya ditaba, sehlopha sa tša kalafo, baemedi ba mmušo le batho ka kakaretšo.”

Lega go le bjalo, e ela hloko ditshekamelo tša morago bjale, Journal of Managed Care Pharmacy e hlalositše ka 1997 gore: “Nakong e fetilego, dingaka tša kalafo tše tlwaelegilego di be di dutše di belaela ka dikalafo tše dingwe, eupša dikolo tše 27 tša kalafo kua United States [pego ya morago bjale kudu e re 75] ga bjale di nea mošomo wa dithuto tša kalafo tše dingwe, go akaretša Harvard, Stanford, Yunibesithi ya Arizona le Yale.”

JAMA e boletše seo balwetši ba bantši ba se dirago e le maiteko a go kaonefatša boemo bja bona bja tša maphelo. E begile gore: “Ka 1990, tekanyo e akanyetšwago go motho o tee (19,9%) go ba 5 yo a yago ngakeng ya tša kalafo ka baka la boemo bjo šoro e bile o dirišitše kalafo e nngwe. Tekanyo ye ya lekgolo e oketšegile go fihla go mo e nyakilego go ba o tee (31,8%) go ba 3 ka 1997.” Sehlogo se bontšhitše gape gore: “Dinyakišišo tša ditšhaba tšeo di dirilwego ka ntle ga United States di šišinya gore dikalafo tše dingwe di tumile lefaseng ka moka la diintaseteri.”

 Go ya ka JAMA, palo ya baagi bao ba dirišitšego dikalafo tše dingwe lebaka la dikgwedi tše 12 e be e le 15 lekgolong kua Canada, 33 lekgolong kua Finland le 49 lekgolong kua Australia. JAMA e boletše gore: “Bogolo bja go nyakega ga kalafo e nngwe bo a bonagala.” Se ke sa therešo kudu ge go elwa hloko taba ya gore dikalafo tše dingwe le gatee ga di akaretšwe ditefelong tša tša phemelo. Ka gona sehlogo sa JAMA se phethile ka gore: “Go diriša mo go lego nakong ge e le gabotse ke modiro wo o ka se emelwego ge e ba phemelo ya dikalafo tše dingwe e ka oketšega nakong e tlago.”

Tshekamelo dikalafong tše dingwe tšeo di tlaleletšago le tše tlwaelegilego e be e dutše e le tiro e tlwaelegilego dinageng tše dintši. Dr. Peter Fisher wa Royal London Homeopathic Hospital, o boletše gore dibopego tše dikgolo tša kalafo e tlaleletšago di fetogile “tše bonagalago e le tše tlwaelegilego mafelong a mantši.” O itše: “Ga go sa na mehuta e mebedi ya kalafo, e tlwaelegilego le ya tlaleletšo. Go na le feela kalafo e botse le kalafo e mpe.”

Ka gona ditsebi tše dintši tša tša kalafo lehono di lemoga bohlokwa bja kalafo e tlwaelegilego le dikalafo tše dingwe ka bobedi. Go e na le go gapeletša gore molwetši a amogele mohuta o mongwe wa kalafo goba o mongwe, ba bolelela go diriša ka mo go holago se sengwe le se sengwe seo se ipontšhago se hola molwetši go tšwa mehuteng ka moka e fapa-fapanego ya kalafo e fodišago.

Mekgwa e mengwe ya go alafa ya seo se bitšwago kalafo e nngwe goba ya tlaleletšo ke efe? E mengwe ya ye e thomile neng le gona kae? Le gona ke ka baka la’ng ba bantši gakaakaa ba e diriša?