Dikalafo tše Dingwe—Lebaka Leo ka Lona ba Bantši ba di Dirišago

KALAFO e nngwe goba ya tlaleletšo e akaretša tekanyo e kgolo ya mahlale a go alafa le dikalafo. Tše dintši di tla ka tlase ga sehlogo sa kakaretšo sa naturopathy, yeo e lego tshepedišo ya kalafo yeo e gatelelago go dirišwa ga dilo tša tlhago goba dilo tša kgonthe bakeng sa go lokiša mmele le go o dumelela gore o ikalafe. Bontši bja dikalafo tše, tšeo ka mo go tlwaelegilego di dirišitšwego ka nywaga-kgolo e mentši di ile tša lahlwa goba go hlokomologwa kgale ke kalafo ya sebjale-bjale.

Ka mohlala, Journal of the American Medical Association ya August 27, 1960, e boletše gore go dirišwa ga selo se tonyago bakeng sa go swa go be  “go tsebja go ba bogologolo eupša go bonagala go ile gwa hlokomologwa ke dingaka le batho feela ka go swana. Gaešita le ge ditšhupetšo tšeo di phatlaletšego dipukung di tletše ka tumišo ya mohuta wo wa kalafo, lehono ga o dirišwe ka kakaretšo. Ge e le gabotse, dingaka tše dintši di re ‘ga e dirwe,’ gaešita le ge go se na yo a tsebago gore ka baka la’ng.”

Lega go le bjalo, nywaga-someng ya morago bjale, go dirišwa ga meetse a go tonya goba dilo tše tonyago bakeng sa go swa go boetše go emelwa ke kalafo e tlwaelegilego. The Journal of Trauma, ya September 1963 e begile gore: “Kgahlego ya go diriša meetse a go tonya kalafong ya go swa ya pejana e tšweletše go tloga ka dipego tša Ofeigsson le Schulman ka 1959 le 1960. Re be re dutše re alafa balwetši ngwaga o fetilego ka mokgwa wo; ditla-morago tša rena tša kalafo e bile tše di kgothatšago.”

Kalafo ya meetse a go tonya ge e le gabotse e bolokegile, e bile e nea kimologo e kgothatšago e le ka kgonthe. Kalafo ya meetse, yeo e dirišago meetse ka ditsela tše di fapa-fapanego go alafa malwetši, e dirišwa dikalafong tše dingwe e bile gona bjale dibopego tše di fapanego tša kalafo e bjalo di lemogwa gape ke kalafo ya sebjale-bjale. *

Ka mo go swanago, baalafi ba bao ba dirišago dikalafo tše dingwe gantši ba diriša dimela go alafa malwetši. Se se bile bjalo lebaka la nywaga e makgolo—gaešita le e dikete—dikarolong tše dingwe tša lefase. Ka mohlala, India go dirišwa ga mešunkwane go be go dutše go dirišwa lebaka le letelele bakeng sa kalafo. Lehono, mo e nyakilego go ba gohle matla a kalafo a dimela tše itšego a lemogwa ke ditsebi tše dintši tša tša maphelo.

Phihlelo e Lemogwago

Mo e ka bago nywaga e lekgolo e fetilego, Richard Willstätter, yo ka morago a ilego a ba morutwana wa tshepedišo ya dikhemikhale tša dimela, o ile a tutuetšwa ke seo se ilego sa direga go mogwera o monyenyane wa kgaufsi, Sepp Schwab wa nywaga e lesome. Sepp o be a na le leoto leo le bego le senyegile kudu mo e lego gore ngaka e ile ya re le swanetše go ripša bakeng sa go phološa bophelo bja gagwe, eupša batswadi ba Sepp ba ile ba šuthišetša go buiwa mesong e latelago. Go sa dutše go le bjalo ba ile ba nyaka modiši yo a bego a na le botumo bja go diriša diphodišo tša mešunkwane. Modiši o ile a kgoboketša mešunkwane e tswakanego, gomme a e kgabelela ka ditsekana tše dinyenyane go ba go fihla di swana le spinach seo se apeilwego, gomme a se bea godimo ga ntho ye.

Mesong ntho e be e kaonefetše, gomme go buiwa go ile gwa šuthišwa gape. Kalafo e ile ya tšwetšwa pele, gomme ge nako e dutše e tšwela pele ntho e ile ya fola ka mo go feletšego. Willstätter o ile a ya go ithuta ka tshepedišo ya tša dikhemikhale Yunibesithing ya Munich kua Jeremane gomme ka morago a thopa sefoka sa Nobel ka baka la dikutollo tšeo a di dirilego mabapi le go ithuta ga gagwe ka mmala wa dimela, ka mo go kgethegilego chlorophyll. Ka mo go lemogegago, mo e ka bago 25 lekgolong ya dihlare-tagi tša  go dira metswako ya dihlare tša kalafo gona bjale di ntšhwa dikhemikhaleng tšeo ka tlhago di tšwago dimeleng e ka ba ka karolo goba ka moka ga tšona.

Go Nyakega ga go Diriša Teka-tekano

Lega go le bjalo, go swanetše go lemogwa gore ge go tliwa tabeng ya dihlare tša kalafo, seo se dirago dimakatšo go motho yo mongwe se ka dira mo gonyenyane go yo mongwe. Go atlega ga mohuta le ge e le ofe wa kalafo go ithekgile ka bontši bja mabaka, go akaretša mohuta wa bolwetši le bošoro bja bjona le boemo ka kakaretšo bja tša maphelo bja molwetši. Gaešita le nako e ka ba lebaka.

Mekgwa e mengwe gantši e šoma ka go nanya go feta mekgwa ya bogologolo, ka gona bolwetši bjo bo ka bego bo be bo thibetšwe ge nkabe bo ile bja hwetšwa le go alafša ka pela bo ka tšwela pele go fihla ntlheng yeo dihlare-tagi tše bogale—gaešita le go buwa—di nyakegago bakeng sa go phološa bophelo. Ka gona e ka se be gabohlale go swarelela mohuteng o tee wa kalafo mo o ka rego ke yona tsela e nnoši ya go rarolla bothata bja tša maphelo.

Kalafo e nngwe e fapana le dikalafo tše tlwaelegilego ka tsela yeo di swarago boemo bja tša maphelo ka yona. Gantši ditsela tša yona tša go alafa di šoma kudu ka go thibela, e bile di lebiša tlhokomelo tseleng ya motho ya bophelo le tikologong ya gagwe gotee le gore mabaka a a kgoma bjang boemo bja gagwe bja tša maphelo. Ka mantšu a mangwe, ditsebi tša dikalafo tše dingwe ka kakaretšo di lebelela motho ka moka go e na le go fo lebelela setho seo se nago le mathata goba boemo bja bolwetši.

Ka ntle le pelaelo go ipiletša mo gogolo ga kalafo e nngwe ke temošo ya gore go diriša ga yona dilo tša tlhago le mekgwa ya yona ya kalafo ke e bonolo le yeo e sego kotsi go phala tšeo di dirišwago ke kalafo e tlwaelegilego. Ka gona, ka baka la kgahlego e oketšegilego ya go bontšha dikalafo tšeo di bolokegilego le tše šomago, mehlala e sego kae ya dikalafo tše dingwe e tla bontšhwa sehlogong se se latelago.

[Mongwalo wa ka tlase]